Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości pojawia się, gdy osoba posiada dwie lub więcej odrębnych osobowości lub tożsamości. To zaburzenie, dawniej znane jako zaburzenie osobowości mnogiej, jest złożonym stanem psychicznym, który wpływa na to, jak dana osoba postrzega siebie i otaczający ją świat.
Osoba z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości (DID) często ma jedną «główną osobowość», która może być bierna, zależna i przygnębiona. Jej alternatywne osobowości, znane jako «alter», mogą różnić się pod względem wieku, płci, nastroju czy preferencji. Często te alternatywne osobowości kontrolują zachowanie danej osoby na przemian, co prowadzi do utraty pamięci o wydarzeniach, gdy inna osobowość przejmuje kontrolę.
Wpływ objawów DID na jakość życia osoby może się znacząco różnić. Zależy to od liczby osobowości, sytuacji społecznej oraz ewentualnych innych schorzeń zdrowotnych.
Objawy
Objawy DID u dorosłych obejmują:
- poczucie «utraty czasu»
- zamieszanie
- prezentację dwóch lub więcej osobowości (alter)
- uczucie oderwania (dysocjacji)
- luki w pamięci
- zachowanie niezgodne z osobowością
Zachowanie niezgodne z osobowością jest wynikiem kontroli nad alternatywną tożsamością. Dzieci, które doświadczyły emocjonalnego zaniedbania, wykorzystywania seksualnego czy przemocy, są bardziej narażone na rozwój DID.
Objawy u dzieci obejmują:
- niepokojące sny i wspomnienia
- brak reakcji lub «strefowanie» (dysocjacja)
- upośledzenie umysłowe w związku z traumą (wyzwalanie)
- reakcje fizyczne na traumę, takie jak drgawki
- nieoczekiwane zmiany w preferencjach dotyczących żywności i aktywności
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości rozwija się najczęściej w dzieciństwie, a objawy mogą nasilać się z czasem.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Dysocjacja stanowi powszechny mechanizm radzenia sobie z ekstremalnym stresem i traumą, zwłaszcza w dzieciństwie. DID jest jednym z wielu zaburzeń dysocjacyjnych. Osoby w każdym wieku, niezależnie od pochodzenia etnicznego czy płci, mogą rozwinąć DID, jednak najważniejszym czynnikiem ryzyka jest doświadczenie fizycznego, emocjonalnego lub seksualnego wykorzystywania w dzieciństwie.
Dysocjacja może chronić główną osobowość przed bolesnym doświadczeniem psychicznym lub fizycznym. W ten sposób inna osobowość przeżywa traumę, co skutkuje brakiem pamięci o tych wydarzeniach.
Warunki powiązane
Zespół stresu pourazowego (PTSD) oraz inne zaburzenia psychiczne często współwystępują z DID. Do innych zaburzeń dysocjacyjnych należą:
- dysocjacyjna amnezja
- depersonalizacja
- zespół ostrego stresu
- lęk, niepokój i depresja
Diagnoza
Diagnostyka DID u dorosłych i dzieci opiera się na kryteriach zawartych w podręcznikach medycznych. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, pytając osobę lub opiekuna o objawy, które występują, a często kieruje pacjenta do specjalisty zdrowia psychicznego.
Aby zdiagnozować DID, osoba musi:
- prezentować dwie lub więcej osobowości, które zakłócają tożsamość, zachowanie, świadomość, pamięć, percepcję, poznanie lub zmysły.
- doświadczać luk w pamięci dotyczących osobistych informacji oraz codziennych wydarzeń, jak również traumatycznych przeżyć.
- odczuwać znaczący stres w życiu zawodowym i społecznym.
- doświadczać zakłóceń, które nie mogą być powiązane z przyjętymi praktykami kulturowymi lub religijnymi.
- przejawiać amnezję lub chaotyczne zachowanie, które nie wynika z używania substancji.
Niektóre z testów stosowanych do diagnozy obejmują harmonogram wywiadów dysocjacyjnych oraz metodę Rorschacha.
Odpowiednia diagnoza jest kluczowa, a leczenie staje się istotnym elementem nauki życia z DID.
Leczenie
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości jest zazwyczaj leczone psychoterapią, a terapia koncentruje się na:
- edukowaniu pacjenta o jego stanie
- zwiększaniu świadomości i tolerancji emocji
- pracy nad kontrolowaniem impulsów
- zapobieganiu dalszej dysocjacji
- zarządzaniu relacjami, stresorami oraz codziennym funkcjonowaniem
Badania pokazują, że osoby z DID, które otrzymują odpowiednie leczenie, doświadczają znaczącej poprawy w jakości życia.
Celem leczenia nie jest zredukowanie wszystkich osobowości do jednej, lecz osiągnięcie harmonii pomiędzy nimi, by mogły współpracować i wzajemnie wspierać się w radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami.
Życie z DID
Osoby z DID często definiują siebie jako posiadające zmiany lub wielokrotności. To zaburzenie może znacząco wpłynąć na zdrowie psychiczne, relacje interpersonalne oraz zdolność do pracy. Życie z DID bywa frustrujące, przerażające i izolujące, co sprawia, że wiele osób nie zostaje zdiagnozowanych aż do dorosłości, co może skutkować wieloma latami cierpienia bez zrozumienia przyczyny.
Alternatywne osobowości nie zawsze współpracują ze sobą, co powoduje, że osoba może «obudzić się» w nieznanym miejscu, nie pamiętając, jak się tam znalazła. Z drugiej strony, niektóre osobowości mogą skutecznie współpracować, co ułatwia radzenie sobie w codziennych sytuacjach.
Osoby z DID mogą nie prezentować wyraźnych zmian zewnętrznych, co sprawia, że bliscy często nie zauważają, że coś jest nie tak. Stygmatyzacja społeczna również może być problemem, ponieważ wiele osób zna DID jedynie z fikcji lub mediów. Należy podkreślić, że osoby z DID nie mają w sobie skłonności do przemocy, co jest mitem.
Zachęcam do obejrzenia wykładu TED, który przedstawia historię osoby z DID oraz jej sposób radzenia sobie z tym zaburzeniem:
Perspektywy
Często zdiagnozowanie DID zajmuje dużo czasu. Osoby z tym zaburzeniem mogą doświadczać współwystępowania innych schorzeń psychicznych, co dodatkowo utrudnia proces diagnostyczny. Stygmat społeczny wokół DID prowadzi do niepokoju, poczucia winy, wstydu, a nawet depresji.
Osoby z DID mają zwiększone ryzyko samouszkodzeń i myśli samobójczych. Dlatego też kluczowe jest szybkie postawienie diagnozy oraz rozpoczęcie leczenia, które może uratować życie. Dzięki odpowiedniemu wsparciu i terapii, osoby z DID mogą znacząco poprawić jakość swojego życia oraz zredukować inne problemy ze zdrowiem psychicznym.
