Osteoporoza to stan, w którym gęstość kości maleje, a organizm nie jest w stanie produkować ich wystarczającej ilości. To schorzenie dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć najczęściej występuje u kobiet po menopauzie. To właśnie nagły spadek poziomu estrogenu, hormonu, który normalnie chroni przed utratą masy kostnej, przyczynia się do zwiększonego ryzyka osteoporozy.
W miarę jak kości osłabiają się, ryzyko złamań podczas upadków lub nawet niewielkich urazów wzrasta. Obecnie osteoporoza dotyka ponad 53 miliony osób w Stanach Zjednoczonych.
Szybkie fakty na temat osteoporozy
Oto kilka kluczowych informacji na temat osteoporozy:
- Osteoporoza wpływa na strukturę i siłę kości, co zwiększa ryzyko złamań, szczególnie w obrębie kręgosłupa, biodra i nadgarstków.
- Największe ryzyko występuje u kobiet po menopauzie, ale palenie tytoniu oraz niezdrowa dieta również przyczyniają się do zwiększonego zagrożenia.
- Często nie występują wyraźne objawy, ale osłabienie kręgosłupa może prowadzić do pochylenia oraz bólu kości.
- Diagnostyka opiera się na specjalnych skanach promieni X, znanych jako DEXA.
- Leczenie obejmuje leki, które zapobiegają lub spowalniają utratę masy kostnej, ćwiczenia oraz zmiany w diecie, w tym zwiększenie spożycia wapnia, magnezu i witaminy D.
Co to jest osteoporoza?
Termin «osteoporoza» oznacza dosłownie «porowate kości». W tym przypadku kości stają się słabsze, co zwiększa ryzyko złamań, zwłaszcza w biodrze, kręgach kręgowych oraz nadgarstku.
Tkanka kostna jest nieustannie odnawiana, gdzie nowa kość zastępuje starą. Gęstość kości osiąga szczyt w okolicach 20. roku życia, a po 35. roku życia zaczyna maleć. W miarę starzenia się, kości pękają szybciej, niż są odbudowywane, co prowadzi do osteoporozy.
Leczenie osteoporozy
Celem leczenia osteoporozy jest:
- spowolnienie lub zapobieżenie rozwojowi osteoporozy,
- utrzymanie prawidłowej gęstości mineralnej kości oraz masy kostnej,
- zapobieganie złamaniom,
- zmniejszenie bólu,
- maksymalizacja zdolności do prowadzenia normalnego życia.
Leczenie może obejmować zmiany w stylu życia, suplementy diety oraz leki.
Leczenie farmakologiczne
Do leków, które mogą pomóc w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy, należą:
- Bisfosfoniany: leki te hamują utratę masy kostnej i zmniejszają ryzyko złamań.
- Agoniści i antagoniści estrogenu, znani jako SERMs, takie jak raloksyfen (Evista), które mogą zmniejszyć ryzyko złamań kręgosłupa u kobiet po menopauzie.
- Kalcytonina (Calcimar, Miacalcin): pomaga zapobiegać złamaniom kręgosłupa i łagodzi ból związany z złamaniami.
- Parathormon, taki jak teryparatyd (Forteo): stymuluje tworzenie kości i jest stosowany u pacjentów z wysokim ryzykiem złamań.
- Inhibitory RANKL, takie jak denosumab (Xgeva): nowoczesna terapia immunologiczna w leczeniu osteoporozy.
Inne rodzaje estrogenów i hormonów mogą być również pomocne w leczeniu osteoporozy.
Przyszłość terapii osteoporozy
W przyszłości leczenie osteoporozy może obejmować terapię komórkami macierzystymi. Naukowcy odkryli, że wstrzyknięcie określonych komórek macierzystych u myszy odwróciło osteoporozę i utratę masy kostnej, co może przynieść korzyści także ludziom.
Wyniki opublikowane w 2015 roku sugerują, że hormon wzrostu (GH) przyjmowany z suplementami wapnia i witaminy D może zmniejszyć ryzyko złamań w dłuższej perspektywie. Ponadto dieta bogata w białko sojowe i izoflawony może chronić przed utratą masy kostnej w okresie menopauzy.
Naukowcy są przekonani, że do 75% gęstości mineralnej kości zależy od czynników genetycznych. Obecnie trwają badania nad genami odpowiedzialnymi za wytwarzanie i utratę kości, co może otworzyć nowe możliwości w zapobieganiu osteoporozie.
Symptomy i objawy
Osteoporoza rozwija się powoli, często nie dając żadnych objawów. Osoba może nie zdawać sobie sprawy z problemu, dopóki nie dozna złamania wskutek drobnego urazu, takiego jak upadek czy nawet kaszel.
Najczęściej dotknięte obszary to biodra, nadgarstki i kręgosłup. Złamania kręgów mogą prowadzić do zmian postawy, pochylenia oraz skrzywienia.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Istnieje wiele czynników ryzyka osteoporozy, które mogą być zarówno modyfikowalne, jak i niemodyfikowalne.
Nieuniknione czynniki
Do czynników niemodyfikowalnych należą:
- Wiek: Ryzyko wzrasta po 30. roku życia, szczególnie po menopauzie.
- Obniżenie poziomu hormonów płciowych: Niskie poziomy estrogenów wpływają na metabolizm kości.
- Pochodzenie etniczne: Biali i Azjaci są bardziej narażeni na osteoporozę niż inne grupy etniczne.
- Budowa ciała: Osoby wysokie i szczupłe mają większe ryzyko osteoporozy.
- Czynniki genetyczne: Historia rodzinna osteoporozy zwiększa ryzyko.
- Historia złamań: Osoby, które doświadczyły złamania w wyniku niskiego urazu, mają większe ryzyko osteoporozy.
Modyfikowalne czynniki ryzyka
Do modyfikowalnych czynników ryzyka należą:
- Nieodpowiednia dieta, w tym anoreksja czy bulimia.
- Palenie tytoniu.
- Nadmierne spożycie alkoholu.
- Niski poziom wapnia, magnezu i witaminy D w diecie.
- Brak aktywności fizycznej.
Regularne ćwiczenia obciążeniowe są kluczowe w zapobieganiu osteoporozie, ponieważ stymulują wzrost kości.
Oprócz diety i stylu życia
Niektóre schorzenia oraz leki mogą wpłynąć na poziom hormonów oraz masę kostną:
- Nowotwory.
- POChP.
- Przewlekłe choroby nerek.
- Niektóre choroby autoimmunologiczne, np. reumatoidalne zapalenie stawów.
Niektóre leki, takie jak glukokortykoidy, mogą zwiększać ryzyko osteoporozy.
Zapobieganie osteoporozie
Zastosowanie odpowiednich zmian w stylu życia może znacznie zmniejszyć ryzyko osteoporozy.
Wapń i witamina D
Wapń jest kluczowy dla zdrowia kości, dlatego ważne jest, aby zapewnić odpowiednie spożycie tego składnika. Osoby dorosłe powinny dążyć do codziennego spożycia 1000 mg wapnia, a kobiety po 51. roku życia oraz osoby powyżej 71. roku życia powinny przyjmować 1200 mg dziennie.
Najlepszymi źródłami wapnia są:
- Produkty mleczne, takie jak mleko, ser i jogurt.
- Liściaste warzywa, takie jak jarmuż i brokuły.
- Ryby z miękkimi kośćmi, np. konserwowany łosoś.
- Wzbogacone płatki śniadaniowe.
W przypadku niedoborów, suplementy mogą być pomocne. Witamina D jest również niezwykle istotna, gdyż wspomaga wchłanianie wapnia. Można ją znaleźć w rybach, wątrobie oraz wzbogaconych produktach spożywczych. Większość witaminy D jednak pochodzi z ekspozycji na słońce, dlatego ważne jest, aby regularnie wystawiać się na działanie promieni słonecznych.
Czynniki stylu życia w zapobieganiu osteoporozie
Aby zminimalizować ryzyko, warto:
- Nie palić, co wpływa na wzrost nowej kości oraz poziom estrogenu u kobiet.
- Ograniczyć alkohol, aby wspierać zdrowie kości i unikać upadków.
- Regularnie wykonywać ćwiczenia obciążeniowe, takie jak chodzenie, które wspiera zdrowie kości.
- Ćwiczyć elastyczność i równowagę, np. poprzez jogę, co zmniejsza ryzyko upadków.
Dla osób z osteoporozą, odpowiednia dieta, ćwiczenia i zapobieganie upadkom są kluczowe w ograniczaniu ryzyka i utraty masy kostnej.
Testy i diagnoza osteoporozy
Lekarz z pewnością rozważy historię rodzinną pacjenta oraz czynniki ryzyka. W przypadku podejrzenia osteoporozy, zleci wykonanie skanu, który zmierzy gęstość mineralną kości (BMD).
Skanowanie gęstości kości wykorzystuje technologię rentgenowską, znaną jako DEXA. Umożliwia to ocenę ryzyka złamań oraz monitorowanie reakcji na leczenie.
Dwa rodzaje urządzeń przeprowadzają skanowanie DEXA:
- Urządzenie centralne: Skan szpitalny mierzy gęstość mineralną kości w kręgosłupie, gdy pacjent leży na stole.
- Urządzenie peryferyjne: Mobilna maszyna testująca kości w nadgarstku, pięcie lub palcu.
Wyniki testu DEXA
Wyniki testu przedstawiane są jako T-score DEXA lub wynik Z, które pomagają w ocenie stanu kości pacjenta.
- T-score -1,0 lub więcej jest normalne.
- T-score od -1,0 do -2,5 sugeruje niewielką utratę kości.
- T-score -2,5 lub poniżej oznacza osteoporozę.
Wynik Z-score porównuje masę kości pacjenta do masy innych osób w podobnym wieku i budowie. Test zwykle powtarza się co 2 lata, co pozwala na monitorowanie postępów.
Inne testy
Ocena kręgosłupa bocznego (LVA) może być wskazana u pacjentów, którzy zauważyli, że ich wzrost uległ zmianie lub mają ból pleców, który nie jest związany z inną chorobą. Badanie ultrasonograficzne kości piętowej to inna metoda oceny osteoporozy, dostępna w podstawowej opiece zdrowotnej, chociaż mniej popularna niż DEXA.
Komplikacje osteoporozy
W miarę osłabiania się kości, ryzyko złamań wzrasta, co z wiekiem wymaga dłuższego czasu leczenia. Może to prowadzić do przewlekłego bólu oraz utraty wzrostu, gdyż kości kręgosłupa mogą się zapadać. Złamanie biodra to poważny problem, który często utrudnia samodzielne życie.
Dlatego istotne jest podejmowanie działań mających na celu zapobieganie upadkom u osób z osteoporozą. Przykładowe środki zapobiegawcze to:
- Usuwanie przeszkód, które mogą prowadzić do potknięcia, takich jak dywany czy bałagan.
- Regularne badania wzroku i aktualizacja okularów.
- Instalowanie uchwytów, zwłaszcza w łazience.
- Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia w domu.
- Ćwiczenie równowagi, np. poprzez tai chi.
- Rozmowa z lekarzem na temat przeglądu leków, aby zredukować ryzyko zawrotów głowy.
Amerykańska grupa zadaniowa ds. usług prewencyjnych (USPSTF) zaleca badania przesiewowe dla wszystkich kobiet w wieku 65 lat i starszych oraz młodszych kobiet z wysokim ryzykiem złamań. Osoby obawiające się osteoporozy powinny skonsultować się z lekarzem w celu wykonania odpowiednich badań.
