Kacheksja to stan, który prowadzi do skrajnego zmniejszenia masy ciała oraz wyniszczenia mięśni. Nazwa pochodzi z dwóch greckich słów: «zły» i «hexis», co oznacza «stan».
Ten stan jest często objawem lub skutkiem ubocznym przewlekłych chorób, takich jak rak, cukrzyca typu 1, HIV oraz stwardnienie rozsiane. Osoby starsze z syndromem «niedożywienia» również mogą doświadczać wyniszczenia. Zgodnie z badaniami, około 5 milionów Amerykanów zmaga się z tym problemem.
Choć istnieją inne stany prowadzące do utraty masy ciała, kacheksja wyróżnia się tym, że osoba traci na wadze, mimo iż nadal się odżywia. Zazwyczaj osoby, które nie jedzą wystarczająco, tracą tłuszcz, podczas gdy osoby z kacheksją tracą zarówno tłuszcz, jak i masę mięśniową.
Przyczyny
Osoby cierpiące na kacheksję mają zaburzenia równowagi pewnych substancji w organizmie, co prowadzi do utraty wagi i mięśni. Zmiany te mogą obejmować obniżony poziom testosteronu.
Substancje, które podważają wzrost mięśni i przyczyniają się do wyniszczenia, to podwyższony poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu I (IGF-I), miostatyny oraz glukokortykosteroidów, które są hormonami produkowanymi przez nadnercza.
Utrata masy ciała może być także wynikiem podwyższonego poziomu cytokin, substancji zapalnych, które przyczyniają się do tego procesu. Zwiększone stężenie cytokin we krwi może wystąpić w następstwie długotrwałych schorzeń związanych z kacheksją.
Warunki towarzyszące wyniszczeniu mogą również prowadzić do obniżonego apetytu lub niemożności jedzenia z powodu mdłości.
Badacze wciąż badają wiele powiązań i dodatkowych potencjalnych przyczyn, które mogą prowadzić do kacheksji.
Czynniki ryzyka
Istnieje kilka przewlekłych stanów zdrowotnych, które są powiązane z kacheksją. Osoby z tymi schorzeniami powinny rozmawiać z lekarzem o krokach, które mogą podjąć, aby zapobiec rozwojowi kacheksji i poprawić jakość życia.
Przykłady tych schorzeń obejmują:
- AIDS
- Nowotwór
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
- Przewlekła niewydolność nerek – według badań, około 25% osób z przewlekłą niewydolnością nerek jest niedożywionych
- Zastoinowa niewydolność serca
- Choroba Crohna
- Zwłóknienie torbielowate
- Reumatoidalne zapalenie stawów
Objawy
Nie każdy, kto cierpi na kacheksję, wygląda na niedożywionego. Osoby z tym schorzeniem mogły mieć nadwagę przed wystąpieniem choroby przewlekłej. Choć mogą wydawać się w normie, w rzeczywistości mogły stracić znaczną masę ciała.
Z uwagi na to, że kacheksję czasami trudno zdiagnozować, lekarze stosują różne kryteria diagnostyczne.
Aby zdiagnozować kacheksję, pacjent musi spełniać następujące kryteria:
- Nieumyślnie tracąc więcej niż 5% masy ciała.
- Mając wskaźnik masy ciała (BMI) poniżej 20 u osób poniżej 65. roku życia lub poniżej 22 u osób powyżej 65. roku życia.
- Mniej niż 10% tłuszczu w ciele.
- Podwyższony poziom cytokin we krwi, co jest markerem stanu zapalnego. Gdy poziomy cytokin są wysokie, aktywują one procesy, które hamują tworzenie nowych mięśni oraz stymulują ich rozpad, zwany hiperababolizmem. Te procesy mogą prowadzić do objawów takich jak złe samopoczucie, zmęczenie i niski poziom energii.
- Poziom albuminy poniżej 35 gramów na litr. Albumina, białko produkowane w wątrobie, jest kluczowe dla utrzymania równowagi płynów w organizmie. Utrata albuminy, związana z kacheksją, może prowadzić do obrzęków, zwłaszcza w kostkach.
Komplikacje
Utrata tkanki tłuszczowej i mięśni związana z kacheksją jest poważna i może prowadzić do zgonu. Zgodnie z danymi, utrata około 66% masy ciała jest predyktorem śmierci, niezależnie od przyczyny utraty wagi.
Niektóre komplikacje kacheksji obejmują:
- Obniżona jakość życia
- Upośledzona odpowiedź na leczenie, takie jak terapia przeciwnowotworowa
- Osłabiona odporność
- Pogorszenie objawów choroby podstawowej
Osoba, która doświadcza znacznej utraty masy ciała oraz braku mięśni i tkanki tłuszczowej, może rozwinąć wiele niepożądanych komplikacji i objawów, takich jak zmęczenie, złe samopoczucie i obrzęki.
Wszyscy polegają na składnikach odżywczych z pożywienia i glukozy, aby przetrwać. Tłuszcz i mięśnie to dwa kluczowe miejsca, gdzie organizm przechowuje te składniki. Kiedy organizm nie ma już miejsca na ich gromadzenie, życie osoby jest poważnie zagrożone. Ostatecznie, kacheksja może prowadzić do zamknięcia systemów ciała, co skutkuje śmiercią.
Zabiegi
Leczenie kacheksji może obejmować leki zmniejszające poziom cytokin w organizmie, stymulujące apetyt lub blokujące hormony odpowiedzialne za rozwój tego stanu.
Przykłady stymulantów apetytu to dronabinol i octan megesterolu. Kortykosteroidy, takie jak deksametazon, metyloprednizolon i prednizolon, również mogą zwiększać apetyt.
Jednak zmiany w diecie rzadko wystarczają do odwrócenia kacheksji. Masa mięśniowa może być zwiększana poprzez ćwiczenia. Jeśli to możliwe, osoby z kacheksją powinny dążyć do treningu siłowego, wykorzystując ciężary, taśmy oporu lub masę własnego ciała.
Czasami lekarze zalecają stosowanie hormonów wzrostu, takich jak Serostim lub Norditropin FlexPro.
Czy można zapobiec wyniszczeniu kości?
Ponieważ kacheksja jest zazwyczaj efektem ubocznym istniejącego schorzenia, należy skupić się na zapobieganiu tym chorobom, gdy tylko jest to możliwe. Niektóre schorzenia, takie jak POChP czy AIDS, można częściowo zapobiegać. Inne, takie jak rak, reumatoidalne zapalenie stawów czy choroba Leśniowskiego-Crohna, są w dużej mierze nieuniknione.
Co to jest zespół wyniszczenia anoreksji nowotworowej?
Zespół anoreksji/wyniszczenia (ang. Cancer-anoreksja/kacheksja) to stan obserwowany u pacjentów z nowotworem, który prowadzi do utraty masy mięśniowej i tłuszczu związanej z kacheksją.
Według badań, około 15 do 40% pacjentów z rakiem doświadcza znacznego spadku masy ciała związanego z tym schorzeniem. Niestety, utrata masy ciała spowodowana nadmiarem cytokin jest związana z gorszym rokowaniem i przedwczesną śmiercią.
Objawy CACS obejmują:
- Obniżona jakość życia
- Zmęczenie psychiczne
- Pogorszenie stanu fizycznego
- Znacząca utrata masy ciała
- Słabość
Kiedy pacjent ma nowotwór, komórki rakowe mogą wydzielać cytokiny, które zmniejszają apetyt. Leczenie nowotworu, takie jak chemioterapia i radioterapia, również wpływa na apetyt. Gdy pacjent nie spożywa wystarczającej ilości jedzenia, a także ma do czynienia z reakcjami zapalnymi, tkanka tłuszczowa i mięśnie zaczynają się marnować. W rezultacie komórki rakowe zaczynają wykorzystywać energię pacjenta.
Leczenie CACS jest podobne do leczenia kacheksji w innych schorzeniach. Wczesna interwencja w celu złagodzenia skutków wyniszczenia może pomóc zredukować poważne konsekwencje dla osób z nowotworem.
Czasami, w zaawansowanym stadium raka, lekarze zalecają opiekę paliatywną. Opieka paliatywna koncentruje się na zapewnieniu pacjentowi komfortu i poprawie jakości życia, zamiast kontynuowania intensywnego leczenia.
Chociaż decyzja o przejściu na opiekę paliatywną może być trudna, często przynosi spokój i dodatkowe wsparcie dla pacjenta w końcowych etapach życia.
Zgodnie z informacjami z Ohio State University, około 80% pacjentów z zaawansowanym rakiem ma CACS. Szacuje się, że ten stan odpowiada za 20-40% wszystkich zgonów z powodu nowotworów.
Aktualne badania i nowe podejścia w leczeniu kacheksji
W 2024 roku badania nad kacheksją wciąż trwają, a naukowcy odkrywają nowe aspekty tego schorzenia. Ostatnie badania sugerują, że istnieje silny związek między stanem zapalnym a kacheksją. Zidentyfikowane zostały nowe biomarkery, które mogą pomóc w wczesnej diagnozie tego stanu. Oprócz tradycyjnych terapii, takich jak leki stymulujące apetyt, badacze eksplorują także alternatywne podejścia, takie jak terapie oparte na żywieniu oraz ćwiczenia fizyczne, które mogą wspierać budowanie masy mięśniowej.
Nowe terapie biologiczne, które mają na celu modulowanie odpowiedzi immunologicznej, wykazują obiecujące wyniki w badaniach klinicznych. Współpraca między specjalistami w dziedzinie onkologii, dietetyki i rehabilitacji staje się kluczowym elementem w holistycznym podejściu do leczenia kacheksji. Regularne monitorowanie stanu pacjentów oraz dostosowywanie terapii do ich indywidualnych potrzeb mogą znacząco poprawić jakość życia osób cierpiących na to schorzenie.
