Sezonowe zaburzenie afektywne to rodzaj depresji, który występuje głównie zimą w krajach oddalonych od równika. Jest ono znane również jako SAD, co w angielskim akronimie oznacza Seasonal Affective Disorder. W miarę zbliżania się zimy, poranki stają się coraz późniejsze, a wieczory zaczynają wcześniej, co skutkuje mniejszą ilością światła słonecznego każdego dnia. Eksperci uważają, że przyczyną SAD jest przede wszystkim niedobór światła słonecznego, a nie niskie temperatury.
Objawy depresyjne zaczynają się często rozwijać stopniowo, gdy dni stają się coraz krótsze, a ustępują wczesną wiosną, kiedy to ilość światła słonecznego zaczyna wzrastać.
Szybkie fakty dotyczące SAD:
- SAD nie uzyskał nazwy klinicznej aż do wczesnych lat osiemdziesiątych.
- Objawy SAD są podobne do objawów depresji.
- Typowe objawy to niski nastrój, letarg oraz wycofanie społeczne.
Co to jest SAD?
SAD po raz pierwszy pojawiło się w literaturze naukowej w 1845 roku, ale nazywanie tego schorzenia nazwą kliniczną miało miejsce dopiero w latach osiemdziesiątych.
Badania pokazują, że sezonowe wahania w dostępności światła słonecznego mają wpływ na zachowania zwierząt, takie jak hibernacja, rozmnażanie czy poszukiwanie partnerów. Sezonowe zmiany w dostępności światła oddziałują również na nasze rytmy okołodobowe, znane jako wewnętrzne zegary biologiczne.
SAD dotyka około 4-6% populacji w Stanach Zjednoczonych, a przypadłość ta jest bardziej powszechna wśród młodych dorosłych, najczęściej między 20 a 30 rokiem życia. Występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, mimo że depresja sama w sobie jest również bardziej powszechna wśród kobiet.
Zjawisko to występuje częściej w regionach położonych dalej na północ, na przykład w stanie Waszyngton SAD występuje siedmiokrotnie częściej niż na Florydzie.
Co ciekawe, niektórzy ludzie mogą doświadczać SAD latem, chociaż jest to rzadsze.
Objawy
Objawy SAD są podobne do objawów depresji, ale występują w okresie zimowym oraz ustępują wiosną. Zazwyczaj objawy te powracają co roku w zbliżonym czasie.
Na początku objawy mogą być łagodne, ale z czasem, wraz z malejącą ilością światła dziennego, mogą się nasilać. Intensity, cechy oraz schematy występowania SAD mogą znacznie różnić się w zależności od osoby.
Około czterech piątych osób z SAD doświadcza depresji jednobiegunowej, podczas gdy pozostali mają depresję dwubiegunową. Depresja jednobiegunowa to stan, w którym występują uporczywe objawy depresji, natomiast w depresji dwubiegunowej można zaobserwować wahania nastrojów od epizodów manii do głębokiej depresji.
Do objawów SAD zalicza się:
- niepokój
- uczucie winy i niskiej wartości
- przewlekły stres
- niepewność
- drażliwość
- obniżony nastrój i rozpacz
- zmniejszone libido
- płaczliwość
- letarg, zmęczenie oraz nadmierna senność
- zwiększony apetyt
- wycofanie społeczne
- trudności z koncentracją
- przybieranie na wadze
Objawy wiosenno-letniego SAD
Zamiast czuć się przygnębionym zimą, niektórzy ludzie doświadczają objawów wiosną i latem. Ten rodzaj SAD jest rzadki, ale objawy mogą obejmować:
- bezsenność
- obniżony nastrój
- zmniejszony apetyt
- utrata masy ciała
- niepokój
- podniecenie
Czynniki ryzyka
Istnieją pewne czynniki, które mogą wpływać na to, kto zachoruje na SAD, a kto będzie mniej narażony.
Płeć – kobiety cierpią na SAD częściej niż mężczyźni, co może być związane z wyższą częstością występowania depresji u kobiet. Mężczyźni mogą jednak doświadczać bardziej intensywnych objawów.
Geografia – badania sugerują, że osoby żyjące dalej od równika są bardziej narażone na rozwój SAD. Prościej mówiąc, ci, którzy mieszkają w miejscach o znacznie krótszych dniach zimowych, są bardziej podatni na tę chorobę.
Genetyka – osoby, które mają bliskiego krewnego cierpiącego na SAD, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia.
Osoby z historią depresji w rodzinie częściej doświadczają SAD niż te, które nie mają takiej historii.
Przyczyny
Eksperci wciąż starają się ustalić dokładne przyczyny SAD. Badania wskazują na kilka możliwych czynników:
- Rytm dobowy – nasz biologiczny zegar. Każdy z nas ma wewnętrzny zegar biologiczny, który reguluje, kiedy mamy się obudzić i zasnąć. Wydaje się, że zmniejszona ilość światła słonecznego w zimie może zaburzać ten rytm, prowadząc do objawów depresyjnych.
- Poziomy melatoniny – melatonina jest hormonem, który wpływa na nasze wzorce snu i nastrój. Uważa się, że krótsze dni zimowe zmieniają równowagę melatoniny. Osoby z SAD często mają też niższy poziom serotoniny w miesiącach zimowych.
- Podwzgórze – światło słoneczne stymuluje podwzgórze, część mózgu odpowiedzialną za sen, nastrój i apetyt, co wpływa na nasze samopoczucie. Zmniejszona ekspozycja na światło może również negatywnie wpływać na produkcję serotoniny, co z kolei wpływa na nastrój.
Diagnoza
Lekarz może przeprowadzić badanie fizyczne oraz zadać pytania dotyczące:
- Jak długo występują objawy, jak są intensywne i jak wpływają na codzienne czynności.
- Wzorców żywieniowych.
- Ogólnych informacji dotyczących stylu życia.
- Wzorców snu, szczególnie jeśli zaszły jakieś zmiany.
- Jak myśli i zachowania zmieniają się w zależności od pory roku.
- Szczegółowych informacji dotyczących historii medycznej rodziny, takich jak depresja czy SAD.
Dokładne diagnozowanie SAD może zająć trochę czasu, ponieważ nie istnieją żadne konkretne testy medyczne ani laboratoryjne, które mogłyby jednoznacznie zdiagnozować to schorzenie. Lekarz może zlecić wykonanie badań diagnostycznych, w tym badań krwi, aby wykluczyć inne choroby lub stany zdrowotne.
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne nie klasyfikuje SAD jako oddzielnego zaburzenia w ramach kryteriów DSM-5, lecz jako «specyfikator kursu». Określają to jako «depresję o wzorze sezonowym».
Leczenie
Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, osoby z SAD mogą złagodzić objawy poprzez zwiększenie ekspozycji na światło słoneczne. Na przykład, długie spacery na świeżym powietrzu w okresie, gdy jest jeszcze trochę światła, mogą okazać się pomocne.
Narodowy Instytut Zdrowia i Opieki Doskonałości (NICE) w Wielkiej Brytanii zaleca, aby leczenie SAD było podobne do terapii innych rodzajów depresji, obejmując leki psychospołeczne i przeciwdepresyjne.
Jasna terapia światłem
W przypadku poważnych objawów, które wpływają na codzienne życie, czasami zaleca się terapię światłem. Terapia światłem, znana również jako fototerapia, może pomóc w przywróceniu rytmu dobowego.
Podczas takiej terapii osoba spędza od 30 do 90 minut każdego dnia w bezpośrednim świetle specjalnie zaprojektowanym do leczenia SAD. Ważne jest, aby stosować urządzenia przeznaczone do tego celu; lampy UV, światła o pełnym spektrum i lampy opalające nie będą skuteczne.
Zazwyczaj terapia światłem jest wymagana przez 30 minut do 2 godzin dziennie, w zależności od natężenia światła. Lekarze sugerują, że najlepsze rezultaty uzyskuje się przy porannej ekspozycji.
Inny rodzaj zabiegu to symulacja świtu, gdzie specjalne światło w sypialni jest zaprogramowane tak, aby stopniowo stawało się coraz jaśniejsze rano, imitując naturalny wschód słońca.
Eksperci uważają, że ten typ fototerapii również pomaga w przywracaniu równowagi chemicznej w mózgu, chociaż mechanizm tego działania nie jest do końca jasny.
Psychoterapia
Choć SAD wiąże się ze zmianami w chemii mózgu, terapia skoncentrowana na nastroju i zachowaniu także może przynieść korzyści.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) opiera się na założeniu, że to, jak myślimy i reagujemy na sytuacje, które wywołują nasz dyskomfort, jest kluczowe. Na przykład, jeśli zmienimy sposób postrzegania pewnych sytuacji, może to prowadzić do zmiany zachowań i złagodzenia objawów.
CBT zwykle obejmuje indywidualny program samopomocy oraz, jeśli to możliwe, program dla par. Czasami korzystne może być również uczestnictwo w grupowych sesjach terapeutycznych.
Lek
Lekarz może przepisać lek przeciwdepresyjny, zazwyczaj selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), który ma na celu podniesienie poziomu serotoniny.
Leki przeciwdepresyjne nie działają natychmiast; zazwyczaj potrzebują od 10 dni do miesiąca, aby przynieść efekty. Eksperci wskazują, że leki przeciwdepresyjne w przypadku SAD są bardziej skuteczne, jeśli są stosowane na początku sezonu, zanim jeszcze objawy się pojawią. Zwykle są one przyjmowane codziennie do wiosny.
Osoby korzystające z tych leków powinny zawsze przestrzegać zaleceń lekarza.
Samopomoc
Niektórzy ludzie odkryli, że bardziej słoneczne i jasne otoczenie pomaga im w łagodzeniu objawów. Przykłady obejmują otwieranie żaluzji i zasłon, przycinanie drzew wokół domu oraz siedzenie bliżej okna w ciągu dnia.
Nawet zimą, słońce wciąż wschodzi, a na zewnątrz jest więcej światła słonecznego niż wewnątrz. Dlatego warto codziennie wychodzić na świeżym powietrzu przez dłuższy czas.
Ponadto, ćwiczenia są nie tylko korzystne dla zdrowia, ale również pomagają w łagodzeniu objawów lęku oraz wspierają prawidłowy sen. Regularna aktywność fizyczna może przyczynić się do poprawy obrazu siebie, co z kolei często podnosi nastrój.
Aktualne badania i wnioski na rok 2024
W ciągu ostatnich kilku lat naukowcy przeprowadzili szereg badań, które dostarzyły nowych informacji na temat SAD. Najnowsze wyniki sugerują, że terapie oparte na ekspozycji na światło mogą być jeszcze skuteczniejsze, gdy są połączone z terapią poznawczo-behawioralną, co pozwala na holistyczne podejście do leczenia.
Badania z 2023 roku ujawniły, że suplementacja witaminą D może stanowić ważny element w profilaktyce i leczeniu SAD, zwłaszcza w okresie zimowym, kiedy dostęp do naturalnego światła jest ograniczony.
Co więcej, nowoczesne techniki terapeutyczne, takie jak terapia grupowa online, zyskały na znaczeniu, umożliwiając pacjentom dzielenie się doświadczeniami i wsparciem w czasie rzeczywistym, co jest szczególnie ważne w kontekście izolacji, którą często odczuwają osoby z SAD.
Aktualne dane wskazują również na wzrost świadomości społecznej na temat SAD, co przyczynia się do szybszej diagnozy i skuteczniejszego leczenia. Dzięki tym nowym informacjom, można skuteczniej pomagać osobom cierpiącym na to schorzenie, co jest szczególnie istotne w nadchodzących miesiącach, kiedy objawy mogą się nasilać.
