Obniżony węch wydaje się być silnie związany z początkiem choroby Alzheimera, co zostało podkreślone w artykule opublikowanym w 2006 roku. W ostatnich badaniach potwierdzono, że utrata węchu, znana również jako anosmia, może być wczesnym wskaźnikiem osłabienia funkcji poznawczych, takich jak łagodne upośledzenie funkcji poznawczych (MCI) oraz choroba Alzheimera (AD). Co więcej, może to być także marker dla otępienia naczyniowego i ciała Lewy’ego.
Badania autopsyjne wykazały, że utrata zdolności do identyfikowania zapachów jest ściśle powiązana z obecnością blaszek amyloidowych oraz splątków neurofibrylarnych w obszarach mózgu odpowiedzialnych za węch, takich jak opuszka węchowa i kora śródwęchowa. Te zmiany mogą być kluczowe w wczesnym wykrywaniu chorób neurodegeneracyjnych.
Wczesne markery wykrywania mogą odgrywać istotną rolę w zapobieganiu lub opóźnianiu rozwoju tych chorób. Upośledzenie węchu stanowi ważny wskaźnik kliniczny i predyktor, pomagając w identyfikacji osób zagrożonych demencją.
Rosebud Roberts z Kliniki Mayo w Rochester, MN, oraz jej współautorzy przeprowadzili badania nad zmysłem powonienia u 1430 kognitywnie zdrowych osób, których średni wiek wynosił 79,5 lat; wśród uczestników była równa liczba mężczyzn i kobiet.
Uczestnicy zostali zakwalifikowani do prospektywnego badania populacyjnego Mayo Clinic of Aging w latach 2004-2010 i poddani ocenie klinicznej na początku badania oraz co 15 miesięcy aż do 2014 roku.
Obniżenie węchu powoduje zwiększenie utraty pamięci
Test, którego używano, obejmował sześć zapachów związanych z żywnością oraz sześć niezwiązanych z żywnością (banan, czekolada, cynamon, benzyna, cytryna, cebula, rozcieńczalnik do farb, ananas, róża, mydło, dym i terpentyna). Uczestnicy mieli za zadanie wąchać i wybierać jedną z czterech możliwych odpowiedzi, co pozwalało na uzyskanie wyniku punktowego.
W ciągu średnio 3,5 roku obserwacji autorzy zidentyfikowali 250 nowych przypadków MCI wśród 1430 uczestników. Zaobserwowano wyraźny związek między malejącą zdolnością rozpoznawania zapachów a zwiększonym ryzykiem amnestycznego MCI (aMCI). Zaskakująco, nie stwierdzono związku między obniżoną oceną zapachu a nieamnestyczną MCI (naMCI), która wpływa na inne umiejętności myślenia.
Osoby cierpiące na chorobę Huntingtona doświadczają problemów z pamięcią, które są znacznie poważniejsze niż normalnie dla ich wieku i wykształcenia, jednak nie są na tyle dotkliwe, aby wpływać na codzienne życie. NaMCI charakteryzuje się zaburzeniami umiejętności poznawczych, innymi niż pamięć, takimi jak planowanie, organizacja i ocena sytuacji.
Autorzy zanotowali również 64 przypadki otępienia wśród 221 osób z przewlekłym MCI. Zmniejszenie częstości występowania jakiejkolwiek demencji lub otępienia związanego z chorobą Alzheimera było związane z poprawą wyników testu zapachu. Najgorsze wyniki w ocenie zapachu były związane z progresją od otępienia typu MCI do AD.
Odkrycia te sugerują istnienie związku pomiędzy zaburzeniami węchu, przypadkowym MCI oraz progresją od otępienia typu MCI do AD, co potwierdza wcześniejsze badania łączące upośledzenie węchu z zaburzeniami poznawczymi w późnym wieku.
Zmiany neurodegeneracyjne u źródła problemu
Potencjalne wyjaśnienia obecnych odkryć obejmują zmiany neurodegeneracyjne w węchowej bańce oraz w regionach mózgu odpowiedzialnych za pamięć i zmysł węchu. Przyjrzyjmy się bliżej demencji:
- Szacuje się, że 10-20% osób powyżej 65 roku życia ma MCI
- Alzheimer stanowi 60-80% wszystkich demencji
- 10% demencji to naczyniowe otępienie.
Zrozumienie tych statystyk jest kluczowe w kontekście wczesnego wykrywania i interwencji.
Cebula węchowa odgrywa ważną rolę, ponieważ utrata zapachu występuje jedynie w chorobach neurodegeneracyjnych, gdzie obserwuje się patologię węchową, jak w przypadku AD oraz choroby Parkinsona.
Neurofibrylarne sploty, będące cechą AD, zostały zidentyfikowane w opuszce węchowej i przewodach przed wystąpieniem objawów, co sugeruje, że deficyty węchowe mogą być wczesnymi markerami choroby. Objawy AD w obrębie kory śródwęchowej, hipokampa oraz innych rejonów skroniowych mogą ograniczać zdolność do przechowywania i wyszukiwania wspomnień związanych z zapachami, co wpływa na ich prawidłowe rozpoznawanie.
Deficyty cholinergiczne odgrywają istotną rolę w utracie węchu związanej z otępieniem spowodowanym chA oraz chorobą Parkinsona. Deficyty te mogą pomóc w odróżnieniu pomiędzy chorobami neurodegeneracyjnymi a zaburzeniami węchowymi, takimi jak postępujące porażenie nadjądrowe.
Obniżone poziomy acetylotransferazy choliny oraz dopaminy w guzku węchowym i innych obszarach mózgu mogą również odgrywać znaczącą rolę, podobnie jak zmniejszona noradrenalina związana z uszkodzeniem lub neurodegeneracją w źródle noradrenaliny dostarczającej do opuszki węchowej.
Ważnym ograniczeniem badania jest brak bezpośredniej oceny wykrywania zapachu; jednakże mało prawdopodobne jest, aby miało to wpływ na wyniki, ponieważ testy wykrywania zapachów są wysoce skorelowane z testami identyfikacji zapachów, a pacjenci z AD oraz szereg innych chorób neurodegeneracyjnych wykazują deficyty zarówno w wykrywaniu, jak i identyfikacji.
Autorzy podsumowują:
«Kliniczne implikacje naszych odkryć są takie, że testy identyfikacji zapachów mogą posłużyć do wczesnego wykrywania osób zagrożonych wynikami poznawczymi.»
Niedawno doniesiono, że zmiana poczucia humoru może także przewidywać chorobę Alzheimera, co może być sygnałem, że zmiany w zachowaniu powinny być brane pod uwagę jako potencjalne wskaźniki wczesnej demencji.
