Zespół Munchausena, znany również jako sztuczne zaburzenie narzucone sobie (FDIS), to rzadkie, aczkolwiek poważne zaburzenie psychiczne, w którym osoba symuluje poważne schorzenia, by uzyskać leczenie i zwrócić na siebie uwagę. Osoby cierpiące na FDIS nie tylko udają choroby, ale mogą także celowo wyrządzać sobie krzywdę, by potwierdzić swoje kłamstwa.
Trudno określić, jak często występuje FDIS, ale badania przeprowadzone w Niemczech wskazują, że może dotyczyć nawet 1,3% pacjentów hospitalizowanych. Zarówno dorośli, jak i dzieci mogą być dotknięci tym zaburzeniem, choć częściej występuje ono u mężczyzn.
Czym jest FDIS?
Osoba z FDIS może przemieszczać się z jednego szpitala do drugiego, udając, że cierpi na poważne schorzenia, a także fałszując informacje o przeszłości medycznej. W skrajnych przypadkach mogą udać się do tego stopnia, że przekonają lekarzy do przeprowadzenia niepotrzebnych operacji. Często stosują różne substancje chemiczne lub samookaleczają się, aby wywołać objawy choroby.
Dokładna częstość występowania FDIS jest trudna do oszacowania, gdyż pacjenci często stosują fałszywe tożsamości i odwiedzają wiele różnych placówek medycznych, co czyni ich mistrzami w unikaniu wykrycia. FDIS nie należy mylić z hipochondrią, gdzie pacjent rzeczywiście wierzy, że jest chory, podczas gdy osoba z FDIS świadomie udaje chorobę.
Pacjenci z tym zaburzeniem zazwyczaj zmagają się z poważnymi problemami emocjonalnymi, które mogą być źródłem ich zachowań.
Objawy
Objawy FDIS mogą obejmować:
- Opowiadanie dramatycznych i nieprawdziwych historii o zdrowiu, często przy niewielkiej ilości dokumentacji
- Częste hospitalizacje bez wyraźnych przyczyn
- Widoczne blizny, które mogą sugerować samookaleczenie
- Objawy, które są niespójne z wynikami badań diagnostycznych
- Nieprzewidywalne pogorszenie stanu zdrowia, bez logicznego wyjaśnienia
- Chęć poddania się skomplikowanym badaniom i zabiegom
- Znajomość medycyny i chorób na zaskakującym poziomie
- Wizyty u wielu różnych lekarzy i w różnych szpitalach
- Niechęć do umożliwienia lekarzom kontaktu z rodziną lub przyjaciółmi
- Częste proszenie o leki przeciwbólowe i inne medykamenty
- Brak wsparcia ze strony bliskich w szpitalu
Gdy pacjent zostaje skonfrontowany z wątpliwościami co do swojej historii, może wykazywać agresję lub defensywność, a nawet opuścić placówkę medyczną.
W jaki sposób pacjent udaje chorobę?
Rozpoznanie FDIS jest trudne zarówno dla personelu medycznego, jak i dla rodziny. Pacjenci mogą wymyślać symptomy bądź celowo je wywoływać poprzez:
- Tworzenie fikcyjnej historii medycznej, twierdząc, że mieli raka lub inne poważne choroby
- Udawanie objawów, takich jak ból, drgawki, bóle głowy czy omdlenia, które są trudne do obalenia
- Samookaleczanie się, np. poprzez wstrzykiwanie sobie bakterii, czy substancji chemicznych
- Przyjmowanie leków w celu wywołania objawów, jak leki przeciwkrzepliwe czy chemioterapia
- Celowe opóźnianie gojenia ran poprzez ich ponowne otwieranie
- Manipulowanie wynikami testów, np. podgrzewanie termometrów czy zanieczyszczanie próbek
Pacjenci mogą udawać choroby takie jak problemy z sercem, nowotwory, choroby skóry, infekcje, czy zaburzenia metaboliczne.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Przyczyny FDIS nie są do końca zrozumiałe, jednak istnieje kilka czynników ryzyka, które mogą je prowadzić:
- Posiadanie bliskiego krewnego z poważnym schorzeniem
- Niskie poczucie własnej wartości
- Poważne choroby w dzieciństwie
- Traumy z dzieciństwa, w tym nadużycia
- Nieodpowiednie umiejętności radzenia sobie z emocjami
- Utrata bliskiej osoby w młodym wieku
- Osobowościowe zaburzenia
- Praca w obszarze medycyny
Zrozumienie przyczyn FDIS jest trudne, ponieważ pacjenci często unikają współpracy z terapeutami. FDIS może być związane z zaburzeniami osobowości, co wpływa na sposób myślenia i postrzegania samego siebie.
Czasami pacjenci mogą mieć cechy antyspołecznego zaburzenia osobowości, co prowadzi ich do manipulacji personelem medycznym. W takich sytuacjach lekarz staje się dla nich postacią autorytetu, a oszukiwanie go daje im poczucie władzy.
Dla niektórych osób objęcie roli pacjenta staje się sposobem na uzyskanie emocjonalnego wsparcia i akceptacji społecznej.
Diagnoza
Diagnostyka FDIS jest wyzwaniem, ponieważ pacjenci potrafią bardzo dobrze udawać. Mogą mieć realne symptomy, jednak są one wynikiem celowego działania. Lekarze, podejrzewając FDIS, często przeglądają dokumentację medyczną, aby znaleźć niezgodności między danymi a historią opowiedzianą przez pacjenta.
Weryfikują także informacje poprzez kontakt z rodziną i przyjaciółmi. Mogą również zbadać próbki krwi i moczu, by znaleźć dowody na stosowanie substancji, które pacjent mógłby celowo przyjąć.
W przypadku podejrzenia FDIS, lekarz może poszukiwać dowodów, które potwierdzą, że pacjent:
- udaje objawy
- celowo je wywołuje
- pragnie być postrzegany jako chory
- nie ma innej motywacji, jak zysk finansowy czy narkotyki
Ważne jest, aby lekarz uspokoił pacjenta, dając mu do zrozumienia, że problemy mogą wynikać z czynników stresowych, a niekoniecznie z medycznych.
Zaleca się, aby pacjent otrzymał pomoc psychologiczną, co może być pierwszym krokiem do poprawy.
Leczenie
Nie istnieje uniwersalne leczenie FDIS. Wiele osób z tym zaburzeniem zaprzecza, że cierpią na nie, co utrudnia skuteczne wdrożenie terapii. Przy podejściu, które nie jest konfrontacyjne, pracownicy służby zdrowia mogą pomóc pacjentowi zrozumieć, że potrzebuje on wsparcia psychiatrycznego.
Połączenie różnych form terapii, w tym psychoanalizy oraz terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), może przynieść najlepsze rezultaty. CBT pomaga pacjentom zidentyfikować nierealistyczne wzorce myślenia i opracować nowe strategie radzenia sobie.
Leki mogą być stosowane w przypadku objawów lękowych, lecz jak dotąd nie opracowano skutecznych leków przeciwdepresyjnych dla pacjentów z FDIS.
Osoby z FDIS, które nie otrzymują odpowiedniego leczenia, są narażone na ryzyko samookaleczenia, nadużywania substancji oraz myśli samobójczych. Dodatkowo mogą ponosić negatywne konsekwecje związane z leczeniem, które otrzymują w związku z innymi schorzeniami.
Jednym z wyzwań dla lekarzy jest znalezienie równowagi między leczeniem rzeczywistych schorzeń pacjenta a nie wzmocnieniem ich problemów psychologicznych. Ważne jest, aby każdy pacjent był odpowiednio monitorowany i leczony w sposób holistyczny.
Nowe badania i aktualne dane na rok 2024
W 2024 roku badania nad FDIS zyskały nowy wymiar, dzięki zastosowaniu technologii monitoringu, która pozwala na dokładniejszą analizę wzorców zachowań pacjentów. Nowe metody diagnostyczne, w tym wykorzystanie sztucznej inteligencji, pomagają w identyfikacji osób z ryzykiem FDIS poprzez analizę danych medycznych i socjalnych.
Z raportów wynika, że w ostatnich latach wzrosła liczba przypadków FDIS, co skłoniło ekspertów do zalecenia większej uwagi na grupy ryzyka, takie jak osoby z historią problemów psychicznych lub traumatycznych. Badania wskazują również na korelację między FDIS a zaburzeniami osobowości, co podkreśla konieczność holistycznego podejścia w diagnostyce i leczeniu.
Wzrost świadomości społecznej na temat FDIS oraz szkoleń dla personelu medycznego przyczynił się do lepszego rozumienia tego zaburzenia, co z kolei umożliwia szybsze i bardziej skuteczne wdrażanie odpowiednich strategii leczenia.
