Amfetamina to silny stymulator ośrodkowego układu nerwowego, wykorzystywany w terapii różnych schorzeń. Choć może przynosić korzyści, niesie ze sobą również poważne ryzyko uzależnienia oraz nadużyć.
Substancje takie jak amfetamina (Adderall) oraz metylofenidat (Ritalin, Concerta) są stosowane w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Kiedy są stosowane zgodnie z zaleceniami lekarzy, mogą być bezpieczne i skuteczne.
Siarczan amfetaminy, znany jako «prędkość», jest również używany niezgodnie z przeznaczeniem, co może prowadzić do euforii oraz tłumienia apetytu, co w konsekwencji może prowadzić do utraty wagi. Używanie stymulantów w celu rekreacyjnym wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi.
W artykule tym przyjrzymy się zastosowaniom medycznym amfetaminy, jej skutkom ubocznym oraz sposobom niewłaściwego użycia.
Szybkie fakty o amfetaminach
- Amfetaminy to stymulanty ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
- Stosowane w leczeniu ADHD i narkolepsji.
- Do niekorzystnych efektów należą: niepokój, trądzik i niewyraźne widzenie.
- Rzadziej występują działania niepożądane, takie jak drgawki, problemy z sercem i psychoza.
- Amfetaminy są wykorzystywane do celów rekreacyjnych i mogą być uzależniające.
Zastosowania medyczne
Amfetamina aktywuje receptory w mózgu, zwiększając aktywność neuroprzekaźników, w tym norepinefryny i dopaminy.
Dopamina jest związana z odczuwaniem przyjemności, ruchem oraz zdolnością do koncentracji.
Amfetamina była badana w kontekście wielu różnych schorzeń. Obecnie stosuje się ją głównie w terapii ADHD, a rzadziej w depresji. W przeszłości była również używana w leczeniu narkolepsji oraz pomagała w redukcji masy ciała, co obecnie jest mniej powszechne.
Zaburzenie nadpobudliwości psychoruchowej
ADHD objawia się nadpobudliwością, drażliwością, niestabilnością nastroju, trudnościami w koncentracji, brakiem organizacji i impulsywnością.
Zaburzenie to często występuje u dzieci, ale może trwać do dorosłości.
Amfetaminy potrafią złagodzić niektóre z tych objawów i badania wykazały, że mogą poprawić rozwój mózgu oraz wzrost neuronów u dzieci z ADHD.
Długoterminowe leczenie amfetaminami u dzieci wydaje się zapobiegać niepożądanym zmianom w strukturze i funkcjonowaniu mózgu.
Naukowcy analizujący 20 badań stwierdzili, że stymulanty mogą być korzystne dla osób z ADHD.
Zidentyfikowano, że struktury mózgu osób stosujących leki pobudzające na ADHD bardziej przypominają struktury mózgowe osób bez tego zaburzenia, w porównaniu do osób z ADHD, które nie przyjmowały leków.
Przegląd opublikowany w 2011 roku przez Cochrane sugerował, że dorośli z ADHD mogą odnieść korzyści z krótkotrwałego stosowania amfetamin, ale rzadko kontynuują leczenie z powodu działań niepożądanych. Osoby stosujące mieszane sole amfetaminy miały jednak większą tendencję do dłuższego leczenia.
Narkolepsja
Narkolepsja objawia się nadmierną sennością w ciągu dnia oraz nieodpartymi epizodami snu, określanymi jako ataki snu.
Osoby cierpiące na ten stan mogą doświadczać nagłej utraty napięcia mięśniowego, znanej jako katapleksja, wywołanej silnymi emocjami, co może prowadzić do upadków. Do symptomów należy także częste i nieoczekiwane zasypianie.
Amfetaminy i ich pochodne były wcześniej stosowane w leczeniu narkolepsji.
Jednakże z powodu obaw dotyczących działań niepożądanych, amfetaminy coraz częściej są zastępowane modafinilem, lekiem, który wspomaga czuwanie.
Otyłość
Amfetaminy, pod marką Benzedrine, zostały po raz pierwszy wprowadzone do leczenia otyłości w latach 30. XX wieku ze względu na ich właściwości tłumiące apetyt.
Obawy dotyczące skutków ubocznych oraz potencjału uzależnienia spowodowały, że ich stosowanie w tym celu spadło. W latach pięćdziesiątych pojawiły się doniesienia o niedożywieniu, psychozie oraz depresji wywołanej odstawieniem, co skłoniło lekarzy do rezygnacji z przepisywania amfetaminy w celu redukcji masy ciała.
Obecnie lekarze nie zalecają stosowania amfetamin i ich pochodnych w leczeniu otyłości.
Jednakże w 2015 roku, po ograniczonym badaniu, naukowcy zasugerowali, że dekstamphetamina może stanowić bezpieczny i skuteczny sposób na zwiększenie motywacji do zmian w stylu życia, co może prowadzić do utraty wagi.
Zalecili 6-miesięczne stosowanie leku w celu wspierania osób, które nie zareagowały na inne formy leczenia, w poprawie diety oraz zwiększeniu poziomu aktywności fizycznej. To z kolei może pomóc w ograniczeniu otyłości oraz związanych z nią powikłań, takich jak cukrzyca i choroby sercowo-naczyniowe.
Depresja
Od lat 30. XX wieku amfetamina była stosowana w leczeniu zaburzeń afektywnych, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (OCD) oraz schizofrenii.
Jednakże w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, w obliczu rosnącego niepokoju dotyczącego jej działań niepożądanych, zaczęła być zastępowana nowymi lekami przeciwdepresyjnymi.
W rzadkich przypadkach amfetaminy są stosowane w połączeniu z tradycyjnymi lekami przeciwdepresyjnymi w leczeniu niektórych rodzajów depresji, które nie reagują na inne metody, szczególnie u pacjentów z towarzyszącym zmęczeniem i apatią.
W badaniu z udziałem 65 pacjentów, którzy przyjmowali amfetaminę razem z standardowym leczeniem, 38 z nich wykazało znaczną poprawę, zwłaszcza w zakresie energii, nastroju oraz aktywności psychomotorycznej.
Autorzy badania zauważyli, że efekty uboczne były minimalne, a nie zaobserwowano zależności od leku.
Ryzyka
Amfetamina może powodować wiele działań niepożądanych, które mogą przybierać różne nasilenie.
Fizyczne skutki uboczne obejmują:
- niskie lub wysokie ciśnienie krwi
- zjawisko Raynauda, polegające na zmniejszeniu przepływu krwi do kończyn
- zaburzenia erekcji, a w szczególności częste lub uporczywe erekcje
- szybkie tętno
- ból brzucha
- utrata apetytu, nudności oraz spadek masy ciała
- trądzik, wysypka, pokrzywka
- rozmazany obraz
- suchość w ustach
- zgrzytanie zębami
- krwotok z nosa
- obfite pocenie się
- przekrwienie nosa
- zwiększone ryzyko napadów drgawek u osób podatnych
- tiki
- szybsze, głębsze oddechy, szczególnie u osób z innymi chorobami płuc
- trudności z oddawaniem moczu
Możliwe są także skutki psychologiczne, takie jak:
- zwiększona czujność i skupienie
- lęk, niepokój, drażliwość oraz napięcie
- wahania nastroju
- bezsenność
- zmiany w libido
- wyolbrzymione poczucie własnej wartości
- zachowania obsesyjne
W rzadkich przypadkach może wystąpić psychoza.
U osób stosujących terapeutyczne dawki amfetaminy jest mało prawdopodobne, aby wystąpiły poważne działania niepożądane.
Zgłaszano obawy, że długotrwałe stosowanie amfetamin w leczeniu ADHD może wpływać na rozwój mózgu, hamować fizyczny wzrost oraz zwiększać ryzyko nadużywania substancji w późniejszym życiu. Niemniej jednak badania na zwierzętach sugerują, że jest to mało prawdopodobne.
Wpływ na rozwój dziecka
Istnieją dowody na to, że stosowanie amfetaminy w terapii ADHD może spowolnić wzrost u dzieci. Niewielkie zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, takie jak wzrost częstości akcji serca i ciśnienia krwi, mogą mieć długoterminowe skutki.
Jednak niektóre badania pokazują, że każde zmniejszenie prędkości wzrostu może być skompensowane przez tzw. «odbicie wzrostu» po zaprzestaniu przyjmowania leku.
Potrzebne są dalsze badania, aby potwierdzić, czy amfetaminy mają wpływ na wzrost dzieci.
Jako narkotyk
Amfetamina jest również stosowana jako substancja rekreacyjna. Ludzie sięgają po nią w celu zwiększenia libido, poprawy czuwania, kontroli poznawczej, towarzyskości oraz wywołania euforii.
Stosowanie amfetaminy może także przyspieszyć czas reakcji, zwiększyć siłę mięśni oraz zredukować uczucie zmęczenia.
Niepożądane skutki «prędkości»
Gdy amfetaminy są przyjmowane w dużych dawkach oraz drogą nieprzepisana przez lekarza, mogą prowadzić do poważnych skutków ubocznych. Poziomy dopaminy w mózgu mogą szybko wzrastać do niebezpiecznych wartości.
Nadużywanie substancji oraz jej powtarzające się stosowanie mogą prowadzić do:
- psychozy i urojeń
- uczucia paranoi oraz wrogości
- problemów sercowo-naczyniowych, w tym udaru mózgu
- spadku zdolności poznawczych
- rozpadu mięśni oraz niedożywienia
Objawy odstawienia mogą obejmować depresję oraz zaburzenia snu.
Osoby, które miażdżą i wstrzykują tabletki, mogą doświadczać zatorów w małych naczyniach krwionośnych, gdyż niektóre składniki leku nie ulegają rozkładowi.
Substytuty amfetaminy
Inne nielegalne substancje oparte na strukturze amfetaminy obejmują metamfetaminę, katynon, efedrynę, MDMA (ekstazę) oraz 2,5-dimetoksy-4-metyloamfetaminę (DOM).
Leki te mogą powodować różnorodne efekty, które można podzielić na trzy główne kategorie:
- psychoanaleptyczne, które wywołują efekt stymulujący
- halucynogenne, powodujące halucynacje wzrokowe, słuchowe oraz inne zaburzenia percepcyjne
- empatogenne, zwiększające poczucie «jedności», empatii i otwartości emocjonalnej
Te substancje są produkowane nielegalnie, co sprawia, że nie ma kontroli nad ich zawartością. Może to prowadzić do spożycia nieznanych substancji, co jest niebezpieczne, a w niektórych przypadkach może prowadzić do śmierci.
Przeciwwskazania
Niektóre istniejące wcześniej schorzenia mogą sprawić, że stosowanie amfetaminy będzie niebezpieczne.
Przeciwwskazania do stosowania amfetamin obejmują:
- wrażliwość na amfetaminy lub ich pochodne
- choroby sercowo-naczyniowe lub miażdżyca tętnic, stwardnienie lub zwężenie tętnic
- umiarkowane do ciężkiego nadciśnienia tętniczego
- skłonność do pobudzenia
- historia depresji, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, tików ruchowych lub słownych, a także zespół Tourette’a
- myśli samobójcze lub próby samobójcze
- jaskra
- nadczynność tarczycy
- stosowanie inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO) w ciągu ostatnich dwóch tygodni, w tym moklobemidu i toloksatonu
Dzieci i młodzież z problemami kardiologicznymi mogą być narażone na nagłą śmierć w wyniku stosowania amfetaminy.
Osoby z historią uzależnienia od substancji nie powinny stosować amfetaminy.
Każda osoba przyjmująca suplementy powinna skonsultować się z lekarzem, jeśli planuje rozpocząć terapię amfetaminą, szczególnie w przypadku suplementów ziołowych, takich jak dziurawiec, które mogą wchodzić w interakcje z amfetaminą.
Nowe badania i wnioski na 2024 rok
W 2024 roku badania nad amfetaminą i jej wpływem na organizm człowieka wciąż trwają. Ostatnie analizy pokazują, że odpowiednie dawkowanie amfetaminy może przynieść korzyści nie tylko w leczeniu ADHD, ale również w terapii zaburzeń lękowych i depresyjnych, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne dla pacjentów.
Najnowsze dane wskazują na znaczący wzrost skuteczności amfetaminy w leczeniu osób dorosłych z ADHD, z wynikami poprawy jakości życia oraz funkcjonowania psychicznego. Badania pokazują, że przy odpowiednim nadzorze, długofalowe stosowanie amfetaminy może być bezpieczne, a korzyści przewyższają potencjalne ryzyko.
Dodatkowo, nowe terapie łączące amfetaminę z innymi lekami mogą przynieść jeszcze lepsze wyniki w leczeniu zaburzeń psychicznych, dając nadzieję pacjentom, którzy do tej pory nie reagowali na standardowe metody leczenia.
Ważne będzie jednak dalsze monitorowanie pacjentów oraz badania długoterminowe, aby zrozumieć pełny zakres korzyści i ryzyk związanych z długotrwałym stosowaniem amfetaminy.
