Zaburzenie zachowania to istotne wyzwanie w dziedzinie zdrowia psychicznego, które dotyka dzieci i młodzież. Charakteryzuje się ono działaniami, które łamią normy i zasady społeczne odpowiednie dla danego wieku. Warto podkreślić, że problem ten jest nie tylko jednostkowy, ale także wpływa na relacje rodzinne oraz społeczne.
Zaburzenia zachowania, obok opozycyjnego buntowniczego zaburzenia (ODD), są jednymi z najczęściej diagnozowanych zaburzeń zdrowia psychicznego wśród młodych ludzi. Młodzież z tym schorzeniem często wykazuje agresywne i destrukcyjne zachowania, które mogą obejmować krzywdzenie innych, w tym zwierząt, oraz niszczenie mienia.
Zachowania związane z zaburzeniami zachowania są stałe i powtarzalne, co prowadzi do poważnych trudności w życiu codziennym oraz w relacjach z rówieśnikami i rodziną.
Szybkie fakty dotyczące zaburzeń zachowania:
- Zaburzenie zachowania może rozwinąć się przed 10 rokiem życia lub w okresie nastoletnim; jest częstsze u chłopców niż dziewcząt.
- Jedno na cztery dzieci z ADHD jest zagrożone rozwojem zaburzeń zachowania.
- Aż 45 procent nastolatków z ADHD przejawia zaburzenia zachowania.
- Dzieci i nastolatki z tym schorzeniem wymagają profesjonalnej diagnostyki i leczenia.
Objawy
Jednym z najważniejszych objawów zaburzeń zachowania jest agresywne i aspołeczne zachowanie, które wykracza poza normy akceptowane w danym wieku. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często wykazują potrzebę dominacji poprzez agresję lub zastraszanie.
Dzieci z zaburzeniami zachowania mogą ignorować przyjęte zasady oraz uczucia innych ludzi. Wśród emocjonalnych oznak zaburzenia można wyróżnić:
- Brak wyrzutów sumienia: Osoby te nie odczuwają winy za swoje czyny, co prowadzi do obojętności wobec krzywdzenia innych.
- Brak empatii: Często nie potrafią zrozumieć uczuć innych, co czyni je zimnymi i bezdusznymi.
- Lekceważenie oczekiwań: Mogą nie przykładać wagi do wyników w szkole czy innych obowiązkach.
- Brak ekspresji emocjonalnej: Osoby te mogą wydawać się płytkie emocjonalnie lub manipulować swoimi emocjami, by osiągnąć swoje cele.
Typowe zachowania, które mogą występować u osób z zaburzeniami zachowania, to:
- łamanie zasad w domu i szkole
- wandalizm
- znęcanie się nad innymi
- wdawanie się w bójki
- kradzież
- łamanie i wchodzenie
- kłamstwo lub podstępne działania
- manipulowanie innymi
- opuszczanie zajęć szkolnych
- uciekanie z domu
- okrucieństwo wobec zwierząt
W przypadku małych dzieci objawy mogą przybierać formę gryzienia lub uderzania, natomiast u starszych dzieci i nastolatków mogą przyjmować bardziej złożone formy, takie jak kłamstwa, kradzież, przemoc (czasem z użyciem broni) oraz przymus seksualny.
Osoby z zaburzeniami zachowania często mają trudności w odczytywaniu sygnałów społecznych, co może prowadzić do dalszej agresji. Często mylnie interpretują neutralne zachowania innych jako wrogie, co potęguje napięcia i konflikty.
Zaburzenia zachowania często współwystępują z innymi problemami zdrowotnymi, takimi jak:
- ADHD
- opozycyjne buntownicze zaburzenie (ODD)
- lęk
- depresja
- choroba afektywna dwubiegunowa
- uzależnienia
Leczenie
Młodzi ludzie z zaburzeniami zachowania bywają postrzegani jako przestępcy, a nie jako osoby z problemami zdrowia psychicznego. Leczenie tego zaburzenia jako problemu wyłącznie dyscyplinarnego rzadko przynosi oczekiwane efekty.
Wczesna interwencja jest kluczowa dla skutecznego leczenia zaburzeń zachowania. Lekarze i opiekunowie powinni zwracać uwagę na wszystkie aspekty życia dziecka, które mogą wpływać na jego zachowanie, w tym sytuacje domowe, szkolne i społeczne.
Terapie rodzinne, terapia wielosystemowa oraz poznawczo-behawioralna (CBT) udowodniły swoją skuteczność w leczeniu zaburzeń zachowania. Terapia wielosystemowa to podejście, które zakłada, że dziecko otrzymuje pomoc w różnych kontekstach, takich jak dom i szkoła.
Trening rodzicielski pomaga rodzinom w opracowaniu skutecznych strategii radzenia sobie z zaburzeniami zachowania, w tym ustalaniu jasnych granic oraz promowaniu pozytywnych zachowań.
Badania pokazują, że techniki szkolenia rodziców mają długoterminowy wpływ na poprawę zachowań dzieci. Ponieważ zaburzenia zachowania często występują równolegle z innymi problemami, takimi jak ADHD, kompleksowe podejście do leczenia jest kluczem do sukcesu.
Przyczyny
Nie ma jednoznacznej przyczyny zaburzeń zachowania, jednak badania wskazują na wpływ zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Dzieci, których rodzice lub rodzeństwo mają zaburzenia, są bardziej narażone na rozwój problemów emocjonalnych.
Inne czynniki ryzyka to depresja, schizofrenia, zaburzenia osobowości oraz uzależnienia wśród rodziców. Dzieci, które doświadczyły przemocy, odrzucenia lub zaniedbania, również są bardziej narażone na zaburzenia zachowania.
Zamieszkiwanie w trudnych warunkach społeczno-ekonomicznych może dodatkowo zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń, co jest często związane z niestabilnością emocjonalną oraz gospodarczą. Dlatego ważne jest, aby rodzice i opiekunowie mieli dostęp do szkoleń, które mogą pomóc w zapobieganiu problemom.
Badania sugerują, że dzieci z ADHD oraz zaburzeniami zachowania mogą mieć trudności z wyrażaniem emocji i samokontrolą, co wpływa na ich interakcje społeczne.
Diagnoza
Tylko wykwalifikowany specjalista w dziedzinie zdrowia psychicznego może postawić diagnozę zaburzenia zachowania. Proces diagnozy obejmuje:
- zbieranie szczegółowej historii medycznej i społecznej dziecka
- przeprowadzanie wywiadów oraz obserwacji dziecka
- rozmowy z rodziną
- stosowanie standardowych testów psychologicznych
- analizę kontekstu społeczno-ekonomicznego zachowań dziecka
Warto pamiętać, że wiele dzieci przejawia destrukcyjne zachowanie w pewnych okresach swojego rozwoju. Te epizody są normalne, jednak objawy zaburzeń zachowania są trwałe i powtarzalne, co wymaga interwencji.
U dorosłych
Jeśli zaburzenia zachowania utrzymują się w dorosłym życiu, mogą prowadzić do poważnych problemów, takich jak trudności w utrzymaniu pracy oraz relacji interpersonalnych. Osoby te mogą być bardziej narażone na ryzykowne zachowania.
Objawy zaburzeń zachowania u dorosłych mogą być diagnozowane jako osobowość aspołeczna, co dodatkowo komplikuje sytuację.
Perspektywy
Według badań przeprowadzonych przez Mental Health America, wielu młodych ludzi z zaburzeniami zachowania prowadzi pełne życie społeczne i zawodowe, zwłaszcza jeśli leczenie rozpoczęto we wczesnym etapie. Warto podkreślić, że zaburzenia zachowania rozwijane w dzieciństwie mogą prowadzić do przestępczości w dorosłym życiu, co powinno być przedmiotem rozmów między rodzicami a lekarzami.
Dzieci z ADHD oraz zaburzeniami zachowania są bardziej narażone na trudności w czytaniu oraz problemy emocjonalne. Im więcej rodziców angażuje się w programy szkoleniowe, tym lepsze są perspektywy dla ich dzieci. Badania pokazują, że 63 procent dzieci, których rodzice uczestniczyli w takich programach, wykazało poprawę w zachowaniu, a 39 procent miało znaczną poprawę.
