Błony epiretinalne to cienkie, przezroczyste warstwy włóknistych tkanek, które tworzą błonę na wewnętrznej powierzchni siatkówki. Ich obecność może znacząco wpływać na jakość widzenia, zwłaszcza u osób starszych.
Błony epiretinalne (ERM) najczęściej występują u osób w wieku powyżej 50 lat. Zgodnie z danymi The American Society of Retina Specialists (ASRS), co najmniej 2 procent osób powyżej 50. roku życia oraz 20 procent osób powyżej 75. roku życia ma ERM, przy czym większość z nich nie wymaga interwencji medycznej.
Do 20 procent osób z syndromem siatkówki diabetowej (SZDE) może mieć ERM w obu oczach, jednak objawy oraz ich nasilenie mogą różnić się w każdym oku.
Szybkie fakty dotyczące membran epiretinalnych:
- ERM zazwyczaj powodują łagodne objawy, które nie wymagają leczenia.
- W większości przypadków są jedynie obserwowane przez lekarzy.
- W rzadkich sytuacjach ERM mogą prowadzić do utraty wzroku oraz zniekształceń obrazu.
- Jedynym skutecznym sposobem leczenia ERM jest zabieg chirurgiczny znany jako witrektomia.
Objawy
Objawy związane z ERM stają się szczególnie uciążliwe, gdy błona wpływa na centralną część siatkówki, która odpowiada za dostrzeganie drobnych szczegółów, takich jak podczas czytania czy rozpoznawania twarzy.
W najcięższych przypadkach widzenie staje się zamazane i zniekształcone, przypominając widok przez niewłaściwie ustawioną parę lornetek.
Proste linie, na przykład te z drzwi, mogą wydawać się falujące u osoby z ERM. Utrata widzenia w przypadku ERM zazwyczaj rozpoczyna się niezauważalnie, a następnie staje się coraz bardziej poważna.
Osoby dotknięte tą dolegliwością powinny zgłaszać lekarzowi lub okulistowi wystąpienie któregokolwiek z poniższych objawów:
- Zmniejszenie widzenia lub utrata widzenia centralnego, które jest kluczowe dla codziennych czynności, takich jak czytanie czy prowadzenie pojazdu.
- Zniekształcony lub niewyraźny obraz.
- Podwójne widzenie.
- Faliste widzenie.
- Trudności z odczytywaniem małych czcionek.
Jakie są czynniki ryzyka i przyczyny?
Ryzyko rozwoju ERM wzrasta wraz z wiekiem; osoby z istniejącymi problemami ze wzrokiem mogą rozwinąć ERM przed ukończeniem 50. roku życia.
Choroby oczu, które mogą zwiększać ryzyko ERM, to:
- Tylny wyrostek szklistki: oddzielenie żelu wypełniającego tylną część oka od siatkówki.
- Oderwanie siatkówki: powstanie łzy w siatkówce oraz odwarstwienie, które występuje, gdy siatkówka oddziela się od tylnej części oka.
- Urazy: urazy oka mogą prowadzić do rozwoju ERM.
- Operacje: zabiegi okulistyczne, takie jak chirurgia zaćmy, mogą wywołać ERM.
- Choroby naczyniowe siatkówki: stany wpływające na naczynia krwionośne w oku, takie jak retinopatia cukrzycowa, mogą zwiększać ryzyko.
- Istniejący ERM: obecność ERM w jednym oku zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ich także w drugim oku.
Posiadanie czynników ryzyka nie gwarantuje rozwoju ERM, podobnie jak brak tych czynników nie oznacza, że ktoś ich nie rozwinie.
Kto otrzymuje ERM?
Zgodnie z danymi ASRS, zarówno kobiety, jak i mężczyźni są równomiernie dotknięci ERM, choć niektóre badania sugerują, że kobiety mogą być bardziej narażone na tę dolegliwość.
Różnice rasowe również mogą odgrywać rolę w występowaniu ERM. Na przykład, 39 procent pacjentów z ERM pochodziło z Chin, 27,5 procent było rasy białej, 26,2 procent rasy afrykańskiej, a 29,3 procent rasy hiszpańskiej.
Diagnoza
Diagnostyka ERM zwykle odbywa się podczas rutynowych badań wzroku. W wielu przypadkach nie wpływa to na jakość widzenia. Większość rodzajów ERM pozostaje stabilna i nie powoduje objawów.
Jednak niektóre ERM mogą się pogarszać, prowadząc do zamazania i zakłóceń widzenia. Lekarz proponuje leczenie jedynie w przypadku wystąpienia objawów.
Test diagnostyczny, zwany optyczną koherentną tomografią (OCT), wykorzystujący fale świetlne do skanowania warstw siatkówki, jest skutecznym narzędziem w diagnozowaniu ERM.
Okulista może również zastosować angiografię fluoresceinową, która polega na wstrzyknięciu barwnika w celu uwidocznienia obszarów siatkówki.
Leczenie
Obecnie jedyną skuteczną metodą leczenia ERM jest chirurgia. Żadne inne metody, takie jak stosowanie okularów, soczewek kontaktowych czy kropli do oczu, nie przynoszą pożądanych rezultatów.
Około 15 procent przypadków ERM wymaga operacji, a interwencja chirurgiczna przynosi zazwyczaj pozytywne efekty. Poprawa widzenia dla 25 do 50 procent pacjentów wynosi około 20/40.
Pomiar 20/40 oznacza, że osoba widzi na 20 stóp to, co osoba z normalnym widzeniem widzi na 40 stopach.
Procedura rekonstrukcji witrektomii
Zabieg chirurgiczny na ERM to witrektomia. Podczas tego zabiegu chirurg wykonuje małe nacięcia w oku i usuwa płyn z wnętrza gałki ocznej.
Chirurg następnie delikatnie oddziela membranę epiretinalną od siatkówki, a na koniec wypełnia oko płynem.
Ostatecznie lekarz umieszcza osłonę na oku, aby zapobiec infekcjom i urazom.
Zagrożenia związane z chirurgią ERM
Witrektomia niesie ze sobą pewne ryzyko. Operacja ERM zwiększa ryzyko wystąpienia zaćmy, która powoduje zmętnienie soczewki oka.
Mimo to, ogólne ryzyko związane z operacją ERM jest niewielkie. Z danych ASRS wynika, że około 1 na 100 pacjentów rozwija odwarstwienie siatkówki, a 1 na 2000 zmaga się z zakażeniem pooperacyjnym.
Odzyskiwanie po operacji ERM
Po operacji pacjenci otrzymują krople do oczu, które pomagają w stabilizacji po zabiegu, a personel medyczny dostarcza instrukcje dotyczące ich stosowania.
W większości przypadków witrektomie są zabiegami ambulatoryjnymi, co oznacza, że pacjent nie musi spędzać nocy w szpitalu.
Po zabiegu pacjent powinien być odebrany przez dorosłą osobę, aby zapewnić bezpieczeństwo w drodze do domu.
Po witrektomii może być konieczne trzymanie głowy w określonej pozycji przez część dnia, przynajmniej przez kilka dni po zabiegu. Chirurg dostarczy szczegółowe instrukcje, jak ograniczyć aktywność, aby zapewnić optymalne wyzdrowienie. Większość pacjentów zauważa poprawę widzenia po zabiegu, ale pełna stabilizacja wzroku może zająć do 3 miesięcy.
Czy można zapobiegać ERM?
Nie ma sprawdzonych metod zapobiegania rozwojowi ERM. Czasami ERM może wynikać z innej choroby siatkówki, takiej jak retinopatia cukrzycowa, dlatego leczenie schorzenia podstawowego, jak cukrzyca, może pomóc w zapobieganiu rozwojowi ERM.
Perspektywy
Prognozy dla osób, u których zdiagnozowano ERM, są zazwyczaj korzystne. Dla wielu pacjentów pogorszenie widzenia jest minimalne i nie wpływa na jakość życia. Dla tych, którzy wymagają zabiegu chirurgicznego, operacja zazwyczaj przynosi poprawę widzenia, a powikłania pooperacyjne są rzadkie.
Najnowsze badania i dane (2024)
W 2024 roku badania nad ERM przynoszą nowe, ważne wnioski. Z danych opublikowanych w «Journal of Retina» wynika, że nowoczesne techniki chirurgiczne, takie jak minimalnie inwazyjna witrektomia, mogą zwiększać skuteczność zabiegów oraz skracać czas rekonwalescencji. Badania pokazują również, że pacjenci, którzy korzystają z terapii wspomagających, takich jak rehabilitacja widzenia, doświadczają znacznej poprawy jakości życia po operacji.
Warto również zauważyć, że nowe metody diagnostyczne, takie jak zaawansowana tomografia optyczna, umożliwiają wcześniejsze wykrywanie ERM, co pozwala na szybsze wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Ponadto, statystyki wskazują, że zrozumienie czynników ryzyka, takich jak cukrzyca i wiek, jest kluczowe w profilaktyce i zarządzaniu tą chorobą, co może pomóc w ograniczeniu jej występowania w przyszłości.
