Wszystko, co powinieneś wiedzieć o błonicy i jej leczeniu

Błonica jest chorobą zakaźną, która zwykle atakuje nos i gardło. Wyróżnia się charakterystycznym szarym nalotem pokrywającym tył gardła. Choć dziś występuje rzadko w krajach rozwiniętych, może być śmiertelna, jeśli nie zostanie odpowiednio leczona.

Oto kilka szybkich faktów dotyczących błonicy:

• Przed wynalezieniem szczepionek i terapii, błonica była powszechna, szczególnie wśród dzieci poniżej 15. roku życia.
• Niektóre objawy błonicy są podobne do symptomów przeziębienia.
• Powikłania mogą obejmować uszkodzenie nerwów, niewydolność serca, a w skrajnych przypadkach, śmierć.
• Rozpoznanie błonicy potwierdzają wymazy oraz testy laboratoryjne.
• Leczenie polega na podaniu antytoksyny oraz antybiotyków, a pacjent musi być izolowany i monitorowany na oddziale intensywnej terapii.

Czym jest błonica?

Błonica to wysoce zakaźna infekcja bakteryjna, która atakuje nos i gardło. Dzięki rutynowej immunizacji, błonica stała się chorobą przeszłości w większości rozwiniętych krajów. W ciągu ostatnich 10 lat w Stanach Zjednoczonych zanotowano jedynie pięć przypadków zakażenia.

Jednak w krajach, gdzie szczepienia są mniej powszechne, jak w Indiach, co roku występują tysiące przypadków. Na przykład w 2014 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zgłosiła 7321 przypadków błonicy na całym świecie.

Osoby, które nie są szczepione przeciwko bakteriom wywołującym błonicę, są narażone na poważne komplikacje, takie jak uszkodzenia nerwów, niewydolność serca, a nawet śmierć.

Śmiertelność w przypadku błonicy wynosi od 5 do 10 procent, a w grupach bardziej narażonych, jak dzieci poniżej 5. roku życia, może osiągnąć nawet 20%.

Przyczyny

Błonica jest wywoływana przez bakterie z rodzaju Corynebacterium, z których najważniejszym jest Corynebacterium diphtheriae. Choć inne gatunki mogą również być odpowiedzialne, dzieje się to rzadko.

Niektóre szczepy tych bakterii produkują toksynę, która jest odpowiedzialna za najpoważniejsze powikłania związane z błonicą. Toksyna ta jest wytwarzana, gdy bakterie są zakażone przez wirusy zwane fagami.

W wyniku działania uwolnionej toksyny:

• hamowana jest produkcja białek przez komórki;
• niszczona jest tkanka w miejscu infekcji;
• tworzy się błona;
• toksyna dostaje się do krwioobiegu, rozprzestrzeniając się w organizmie;
• może powodować zapalenie serca i uszkodzenia nerwów;
• może prowadzić do małopłytkowości oraz białkomoczu.

Jak można złapać dyfteryt?

Błonica jest infekcją, która przenosi się tylko między ludźmi. Zaraża się poprzez:

• kropelki wydychane podczas kaszlu lub kichania;
• wydzieliny z nosa i gardła, takie jak śluz;
• zainfekowane zmiany skórne;
• przedmioty, takie jak pościel lub ubrania używane przez zakażoną osobę (w rzadkich przypadkach).

Infekcja może przenosić się na błony śluzowe innych osób, ale najczęściej atakuje wyściółkę nosa i gardła.

Objawy

Objawy błonicy są uzależnione od konkretnego szczepu bakterii oraz miejsca, w którym zainfekowane jest ciało.

W przypadku jednego rodzaju błonicy, bardziej powszechnego w tropikach, występują owrzodzenia skóry zamiast infekcji dróg oddechowych. Takie przypadki są zazwyczaj mniej poważne niż klasyczne przypadki błonicy, które mogą prowadzić do ciężkich powikłań, a nawet śmierci.

Klasyczna błonica to infekcja górnych dróg oddechowych, która produkuje szare pseudobłony w gardle oraz nosie. Pseudomembrana może mieć różne kolory, w tym zielonkawy, niebieskawy, a nawet czarny, jeśli wystąpiło krwawienie.

Wczesne objawy infekcji, zanim pojawią się pseudomembrany, to:

• niska gorączka, złe samopoczucie i osłabienie;
• obrzęk węzłów chłonnych w szyi;
• obrzęk tkanek miękkich w szyi, nadający jej wygląd «szyi byka»;
• wydzielina z nosa;
• szybkie tętno.

Dzieci z infekcją błoniczą w jamie nosowej i ustnej mają większe prawdopodobieństwo wystąpienia takich objawów jak:

• nudności i wymioty;
• dreszcze, ból głowy i gorączka.

Średni okres inkubacji wynosi około 5 dni. Po tym czasie, jeśli bakterie są toksyczne, zaczyna formować się pseudomembrana, co prowadzi do:

• ból gardła;
• trudności z połykaniem;
• możliwe niedrożności, powodujące trudności w oddychaniu.

Jeśli błona rozprzestrzeni się na krtań, może wystąpić chrypka oraz kaszel przypominający szczekanie, co stwarza ryzyko całkowitego zablokowania dróg oddechowych. Błona może także rozprzestrzeniać się w dół układu oddechowego, aż do płuc.

Komplikacje

Potencjalnie zagrażające życiu komplikacje mogą wystąpić, gdy toksyna dostanie się do krwiobiegu i uszkodzi inne ważne tkanki.

Zapalenie mięśnia sercowego to jedno z takich powikłań. Może prowadzić do niewydolności serca, a im większy stopień infekcji, tym wyższa toksyczność dla serca.

Problemy z sercem mogą wystąpić od 10 do 14 dni po rozpoczęciu infekcji, chociaż mogą pojawić się również po kilku tygodniach. Obejmują one:

• zmiany widoczne na monitorze EKG;
• dysocjację przedsionkowo-komorową;
• kompletny blok serca;
• komorowe zaburzenia rytmu;
• niewydolność serca.

Uszkodzenie nerwów to kolejne powikłanie, które występuje stosunkowo rzadko. Najczęściej pojawia się po ciężkim zakażeniu dróg oddechowych. Zazwyczaj przebiega w następujący sposób:

1. W trzecim tygodniu choroby może wystąpić paraliż podniebienia miękkiego.
2. Po piątym tygodniu paraliż mięśni gałek ocznych, kończyn i przepony.
3. W wyniku paraliżu przepony może wystąpić zapalenie płuc i niewydolność oddechowa.

Mniej groźna choroba spowodowana infekcją w innych lokalizacjach

Gdy infekcja dotyczy innych tkanek niż gardło i układ oddechowy, takich jak skóra, choroba zazwyczaj ma łagodniejszy przebieg. Dzieje się tak, ponieważ organizm wchłania mniejsze ilości toksyny. Infekcja może współistnieć z innymi stanami skóry, takimi jak wyprysk czy liszajec.

Błonica skórna może prowadzić do owrzodzeń, które mają wyraźne krawędzie i czasami wyglądają jak szaro-błoniaste. Inne błony śluzowe, takie jak spojówki oczu czy tkanka płciowa, również mogą być zakażone błonicą.

Diagnoza

Diagnostyka błonicy polega na szczegółowym badaniu objawów oraz historii choroby. Jeśli lekarz zauważy charakterystyczną błonę lub pacjent ma niewyjaśnione zapalenie gardła, obrzęk węzłów chłonnych w szyi oraz niską gorączkę, powinien podejrzewać błonicę.

Chrypka, paraliż podniebienia czy stridor (wysoki dźwięk podczas oddychania) również są istotnymi wskaźnikami.

Do izolowania bakterii używa się próbek pobranych z nosa i gardła, które następnie hoduje się w celu identyfikacji i badania toksyczności:

• Oznaki kliniczne pobierane są z nosa i gardła;
• Wszystkie podejrzane przypadki oraz ich bliskie kontakty są testowane;
• Jeśli to możliwe, waciki pobierane są spod pseudobłonki lub z samej błony.

Testy mogą nie być łatwo dostępne, dlatego lekarze mogą polegać na specjalistycznych laboratoriach.

Leczenie

Leczenie błonicy jest najskuteczniejsze, gdy jest wdrażane jak najszybciej. Dlatego szybka diagnostyka jest kluczowa. Antytoksyna nie jest skuteczna, gdy toksyna błonicza już uszkodziła tkanki.

Leczenie ma dwa główne składniki:

• Antytoksyna – znana również jako surowica antybakteryjna, ma na celu neutralizację toksyn wydzielanych przez bakterie;
• Antybiotyki – takie jak erytromycyna lub penicylina, mają na celu eliminację bakterii.

Pacjenci z błonicą i objawami ze strony układu oddechowego będą leczeni na oddziale intensywnej terapii, gdzie będą ściśle monitorowani. Personel medyczny może izolować pacjenta, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji.

Izolacja będzie kontynuowana do momentu, gdy testy wykazują wielokrotne negatywne wyniki po zakończeniu leczenia antybiotykami.

Historia

Błonica jest znana od tysiącleci. Oto krótki zarys jej historii:

• Piąty wiek p.n.e.: Hipokrates jako pierwszy opisuje chorobę, zauważając, że może prowadzić do tworzenia się błon na błonach śluzowych.
• VI wiek: pierwsze opisy epidemii błonicy przez greckiego lekarza Aetiusa.
• Koniec XIX wieku: niemieccy naukowcy Edwin Klebs i Friedrich Löffler identyfikują bakterie odpowiedzialne za błonicę.
• 1892: Leczenie antytoksyną, pochodzącą od koni, jest po raz pierwszy stosowane w USA.
• Lata 20. XX wieku: Opracowanie toksoidu stosowanego w szczepionkach.

Zapobieganie

Szczepionki są rutynowo stosowane w celu zapobiegania błonicy w prawie każdym kraju. Oparte są na oczyszczonej toksynie, która została usunięta z bakterii.

Dwie formy anatoksyny błoniczej stosowane są w rutynowych szczepionkach:

• D: wyższa dawka dla dzieci poniżej 10 roku życia, podawana w trzech dawkach – w 2, 3 i 4 miesiącu życia;
• d: wersja o niższej dawce dla dzieci powyżej 10 roku życia oraz jako dawka przypominająca dla niemowląt po 3 latach od pierwszej szczepionki, zazwyczaj pomiędzy 3,5 a 5 rokiem życia.

Nowoczesne schematy szczepień obejmują toksoid błoniczy w trakcie immunizacji dzieciństwa, znany jako DTaP (toksoid błoniczy, tężcowy oraz bezkomórkowa szczepionka przeciw krztuścowi).

Szczepionki są zalecane przez amerykańskie ośrodki kontroli i zapobiegania chorobom (CDC), które informują również, dlaczego niektóre dzieci nie powinny otrzymywać szczepionki DTaP lub powinny czekać.

Dawki szczepionek podawane są w następujących grupach wiekowych:

• 2 miesiące;
• 4 miesiące (po 4 tygodniach);
• 6 miesięcy (po 4 tygodniach);
• 15 do 18 miesięcy (po przerwie 6 miesięcy);

Jeśli czwartą dawkę podano przed ukończeniem 4 lat, piątą dawkę przypominającą zaleca się w wieku 4 do 6 lat. Jednak nie jest to konieczne, jeśli czwarta dawka została podana w dniu czwartych urodzin lub później.

Dawki przypominające dla dorosłych, toksoid tężcowy-błoniczy (Td), powinny być podawane co 10 lat, aby utrzymać odporność.