ADHD, czyli zaburzenie nadpobudliwości psychoruchowej, czasami określane jako ADD, dotyczy osób, które nie wykazują nadpobudliwości. Pomimo różnych zespołów symptomów, diagnoza nadal pozostaje ADHD.
Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń zdrowotnych u dzieci. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że około 11% dzieci w wieku od 4 do 17 lat zmaga się z ADHD, co przekłada się na około 6,4 miliona dzieci. Warto jednak pamiętać, że ADHD dotyczy również dorosłych.
Artykuł ten przybliża trzy różne typy ADHD.
Rodzaje ADHD
ADHD często diagnozowane jest po raz pierwszy u dzieci w wieku szkolnym. Kluczowym sygnałem jest, gdy ich zachowanie staje się destrukcyjne. Objawy mogą obejmować:
- trudności w skupieniu się
- podejmowanie impulsywnych decyzji
- nadpobudliwość
Zauważono, że ADHD występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt.
Istnieją trzy główne typy ADHD, różniące się najczęściej występującymi objawami:
- ADHD z dominującą prezentacją mieszaną: najczęstszy typ, gdzie osoba wykazuje zarówno impulsywność, jak i nadpobudliwość, często łatwo się rozpraszając i mając trudności z koncentracją.
- ADHD przeważnie impulsywne/nadpobudliwe: najmniej powszechny typ, gdzie osoba prezentuje oznaki nadpobudliwości i impulsywności, nie wykazując oznak rozproszenia.
- ADHD z dominującą nieuważnością: osoby z tym typem nie wykazują nadpobudliwości, ale łatwo się rozpraszają i mają trudności z koncentracją.
Typ nieuważny jest często określany jako ADD, co może wprowadzać w błąd, ponieważ termin ten pomija słowo «nadaktywność».
Przez wiele lat ADD było terminem używanym do opisania ADHD, zanim w 1987 roku dodano termin «nadaktywność». Dziś ADD jest już przestarzałym określeniem.
ADHD u dorosłych
Dawniej sądzono, że dzieci z ADHD «wyrastają» z tego zaburzenia w okresie dojrzewania, gdyż nadpobudliwość często maleje. Jednak dorośli również mogą mieć ADHD, często nie zdając sobie z tego sprawy. Choć nadpobudliwość jest mniej zauważalna, inne objawy mogą się nasilać, w tym:
- impulsywność
- trudności w koncentracji
- skłonność do podejmowania ryzyka
Osoby, które zdiagnozowano z ADHD w dorosłości, często pamiętają podobne trudności z dzieciństwa, chociaż zdarzają się przypadki, gdzie objawy rozwijają się w późniejszym etapie życia.
Objawy
Niektóre małe dzieci mogą naturalnie wykazywać objawy ADHD, takie jak:
- wysoki poziom aktywności
- trudności w zatrzymaniu się
- niemożność długotrwałego skupienia uwagi
Takie zachowania stają się problematyczne, gdy wpływają negatywnie na życie domowe, szkolne lub relacje z innymi.
Objawy ADHD można podzielić na trzy główne kategorie.
Nieuwaga
Znaki sugerujące nieuwagę obejmują:
- trudności w koncentracji na zadaniach
- szybkie nudzenie się zadaniami
- sprawiające wrażenie, że nie słuchają, gdy się do nich mówi
- trudności w przestrzeganiu instrukcji
- częste zapominanie i popełnianie błędów
- problemy z organizacją i planowaniem
- częste gubienie rzeczy
- brak zainteresowania długotrwałym wysiłkiem umysłowym
Impulsywność
Oznaki impulsywności obejmują:
- trudności w czekaniu na swoją kolej
- częste przerywanie innym
- wyrzucanie odpowiedzi, zanim pytanie zostanie zadane
- problemy z kontrolowaniem emocji, co może prowadzić do wybuchów złości
- ryzykowne zachowania bez zrozumienia konsekwencji
Nadpobudliwość
Osoba z objawami nadpobudliwości może wykazywać:
- ciągłe wiercenie się
- trudności w siedzeniu w jednym miejscu
- nieustanne mówienie
- ciągłe przemieszczanie się, w tym bieganie i wspinanie się
Diagnoza
Często dzieci nie są diagnozowane z ADHD, zanim nie rozpoczną nauki w szkole. Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca, aby diagnoza była postawiona dopiero po ukończeniu 4. roku życia.
Jednakże, obecność objawów nieuwagi, impulsywności czy nadpobudliwości nie zawsze oznacza ADHD. Inne schorzenia, problemy psychiczne lub sytuacje życiowe mogą powodować podobne objawy, takie jak:
- trudności w uczeniu się, w tym problemy z czytaniem i pisaniem
- traumatyczne doświadczenia, takie jak przeprowadzki, zastraszanie, rozwód rodziców czy śmierć bliskiej osoby
- zaburzenia psychiczne, takie jak lęk czy depresja
- zaburzenia zachowania
- choroby, w tym problemy ze snem, epilepsję i problemy z tarczycą
Nie ma jednoznacznych testów do diagnozowania ADHD, dlatego wykwalifikowany specjalista musi zebrać szczegółowe informacje, aby postawić prawidłową diagnozę.
Rodzice, opiekunowie i nauczyciele często muszą dokładnie opisać zachowanie dziecka. Lekarz również obserwuje dziecko i może zalecić testy psychoedukacyjne, które pomagają zidentyfikować i ocenić potencjalne trudności w uczeniu się.
Leczenie
Nie ma lekarstwa na ADHD, jednak istnieje wiele metod leczenia, które mogą pomóc w zarządzaniu tym zaburzeniem.
Rodzaj leczenia zależy od różnych czynników, takich jak:
- preferencje osobiste
- wiek pacjenta
- nasilenie objawów
- czy wcześniej były podejmowane inne formy leczenia
Lek
Leki są często stosowane w celu złagodzenia objawów przez równoważenie substancji chemicznych w mózgu odpowiedzialnych za uwagę i kontrolowanie impulsów.
Najczęściej stosowane leki w leczeniu ADHD to:
- metylofenidat
- dekstroamfetamina
- amfetaminy
- atomoksetyna
- lisdeksamfetamina
Leki te mogą powodować działania niepożądane, w tym:
- zmniejszenie apetytu
- problemy ze snem
- bóle głowy
- bóle brzucha
- niepokój
W przypadku wystąpienia działań niepożądanych, warto omówić je z lekarzem.
Terapia
Wiele typów terapii stara się rozwiązać problemy społeczne, behawioralne i emocjonalne, które mogą występować u osoby z ADHD.
Terapia może obejmować pracę w małych grupach lub sesje jeden na jeden, aby pomóc rozwijać umiejętności społeczne, które poprawiają interakcje z innymi.
Często terapia może być realizowana w ramach programów szkolnych dla dzieci z ADHD, dlatego warto przedyskutować tę opcję z lekarzem oraz nauczycielami.
Perspektywy
Mimo że ADHD można skutecznie zarządzać, jego nieleczone objawy mogą prowadzić do poważnych problemów, dlatego ważne jest, aby szukać pomocy, gdy jest to konieczne.
W domu można podjąć kilka działań, aby wspierać dziecko z ADHD, takich jak:
- zapewnienie odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej i snu
- ustanowienie rutyny i trzymanie się jej
- obserwowanie i słuchanie dziecka, aby zidentyfikować wyzwalacze objawów
- organizowanie zadań i dzielenie ich na mniejsze, łatwiejsze do wykonania kroki
Niektórzy zauważają, że istnieje związek między nadpobudliwością a spożywaniem pokarmów bogatych w cukier. W takim przypadku warto ograniczyć słodkie produkty w diecie dziecka.
ADHD może mieć także pozytywne aspekty, szczególnie gdy jest odpowiednio zarządzane. Osoby z ADHD często cechują się kreatywnością, entuzjazmem oraz dużą energią.
Nowe badania i dane z 2024 roku
Rok 2024 przynosi nowe spojrzenie na ADHD. Ostatnie badania wskazują, że neurobiologiczne podstawy ADHD są bardziej złożone, niż wcześniej sądzono. Analizy genetyczne ujawniają, że istnieje silny związek między ADHD a pewnymi wariantami genów odpowiedzialnymi za regulację dopaminy, co może tłumaczyć impulsywność i trudności z koncentracją.
Dodatkowo, coraz więcej badań potwierdza, że terapia behawioralna, zwłaszcza w połączeniu z farmakoterapią, przynosi lepsze rezultaty w leczeniu ADHD. Badania pokazują, że dzieci, które uczestniczą w programach terapeutycznych, osiągają znaczące postępy w nauce i w relacjach interpersonalnych.
Warto również zauważyć, że nowe podejścia, takie jak terapia sztuką i mindfulness, zyskują na popularności wśród terapeutów pracujących z dziećmi i dorosłymi z ADHD. Te metody pomagają w rozwijaniu umiejętności emocjonalnych i radzeniu sobie ze stresem.
Statystyki z 2024 roku pokazują, że w Stanach Zjednoczonych wzrasta liczba osób dorosłych diagnozowanych z ADHD, co może wynikać z lepszego zrozumienia tego zaburzenia oraz większej dostępności testów diagnostycznych. Badania wykazują, że około 4% dorosłych może mieć ADHD, co wskazuje na potrzebę kontynuowania badań i wsparcia dla tej grupy.
