Stwardnienie rozsiane (SM) to przewlekła choroba, która atakuje centralny układ nerwowy, wpływając na mózg, rdzeń kręgowy oraz nerwy wzrokowe.
Objawy SM są niezwykle zróżnicowane. W łagodniejszych przypadkach mogą występować jedynie drętwienie kończyn, podczas gdy w cięższych przypadkach może dojść do paraliżu lub utraty wzroku.
Trudno przewidzieć, jak choroba będzie postępować u poszczególnych pacjentów.
W Stanach Zjednoczonych stwardnienie rozsiane dotyka ponad 400 000 osób, a każdego roku diagnozuje się około 10 000 nowych przypadków. Choroba jest dwa do trzech razy częstsza u kobiet niż u mężczyzn, a diagnoza zazwyczaj następuje w wieku od 20 do 50 lat.
Szybkie fakty dotyczące stwardnienia rozsianego
Oto kluczowe informacje dotyczące stwardnienia rozsianego. Więcej szczegółów znajdziesz w głównym artykule.
- Stwardnienie rozsiane atakuje centralny układ nerwowy.
- Rozpoznanie zazwyczaj ma miejsce między 20 a 50 rokiem życia.
- Nie można przewidzieć, jak choroba się rozwinie.
- Łagodne objawy obejmują mrowienie i drętwienie, natomiast ciężkie przypadki mogą prowadzić do utraty wzroku i paraliżu.
- Nie ma lekarstwa, ale leczenie może pomóc złagodzić objawy i poprawić jakość życia pacjentów.
Co to jest SM?
Stwardnienie rozsiane wpływa na centralny układ nerwowy (CUN), ale mechanizm tej choroby wciąż pozostaje niejasny.
W obrębie OUN włókna nerwowe są otoczone osłonką mielinową, która je chroni. Mielina umożliwia szybkie i efektywne przesyłanie sygnałów elektrycznych. W stwardnieniu rozsianym osłonka mielinowa zanika w wielu miejscach, co prowadzi do powstawania blizn lub stwardnień.
Termin «stwardnienie rozsiane» oznacza «blizny w wielu miejscach».
Obszary, w których brakuje mieliny, określane są jako blaszki lub zmiany. Wraz z postępem choroby włókna nerwowe mogą pękać lub ulegać uszkodzeniu, co utrudnia przewodzenie impulsów elektrycznych z mózgu do nerwów docelowych.
Brak mieliny sprawia, że włókna nerwowe nie są w stanie przewodzić impulsów elektrycznych, a tym samym wiadomości z mózgu do mięśni nie są przekazywane.
Rodzaje SM
Wyróżniamy cztery główne typy stwardnienia rozsianego:
Zespół klinicznie izolowany (CIS): Pierwszy epizod, który trwa minimum 24 godziny.
Nawracająca postać SM (RRMS): Najczęstsza forma, dotykająca około 85% osób z SM, charakteryzująca się atakami nowych lub nasilenia objawów.
Pierwotnie postępujące SM (PPMS): Objawy pogarszają się stopniowo, bez wcześniejszych nawrotów lub remisji. Przypadki PPMS stanowią około 15% wszystkich.
Wtórnie postępujące MS (SPMS): Po początkowych epizodach lub nawrotach choroba postępuje w sposób stabilny.
Objawy
Stwardnienie rozsiane wpływa na CUN, który kontroluje wszystkie funkcje ciała. Uszkodzenie włókien nerwowych, przenoszących informacje do i z mózgu, może prowadzić do objawów w różnych częściach ciała.
U niektórych pacjentów objawy są na tyle łagodne, że nie zauważają ich aż do późniejszych etapów choroby. Inni mogą być świadomi objawów już na wczesnym etapie.
Ogólne objawy SM to:
- słabość mięśni
- zaburzenia widzenia
- trudności z koordynacją i równowagą
- drętwienie i mrowienie, podobne do «igieł»
- problemy z pamięcią i myśleniem
Skutki SM
Objawy SM mogą prowadzić do wielu problemów zdrowotnych:
Problemy z pęcherzem: Trudności z całkowitym opróżnieniem pęcherza, częste oddawanie moczu oraz nietrzymanie moczu.
Problemy z jelitami: Zaparcia mogą prowadzić do wtrącenia kału, co z kolei może prowadzić do nietrzymania stolca.
Zmęczenie: Dotyczy do 90% pacjentów, co może znacznie obniżyć ich zdolność do normalnego funkcjonowania w pracy i życiu codziennym.
Zawroty głowy i problemy z równowagą: Często występują u chorych, w połączeniu z dolegliwościami równowagi.
Dysfunkcja seksualna: Utrata zainteresowania seksem jest powszechna zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.
Spastyczność i skurcze mięśni: Uszkodzenia włókien nerwowych mogą prowadzić do bolesnych skurczów. Mięśnie mogą stawać się sztywne, co określa się jako spastyczność.
Drżenie: Mogą występować mimowolne drżenia.
Problemy ze wzrokiem: Mogą wystąpić podwójne widzenie, zamazanie wzroku, częściowa lub całkowita utrata wzroku oraz zniekształcenie kolorów. Najczęściej dotyczy to jednego oka. Zapalenie nerwu wzrokowego może powodować ból przy ruchu oka.
Zmiany w chodzie i ruchliwości: SM wpływa na sposób, w jaki pacjenci poruszają się, co jest spowodowane osłabieniem mięśni oraz problemami z równowagą, zawrotami głowy i zmęczeniem.
Zmiany emocjonalne i depresja: Demielinizacja i uszkodzenie włókien nerwowych w mózgu mogą prowadzić do zmiany nastroju, a także emocjonalnych wyzwań związanych z diagnozą SM, co może zwiększać ryzyko depresji aż o 50%.
Rzadsze objawy to:
- bóle głowy
- utrata słuchu
- swędzenie
- problemy z oddychaniem
- drgawki
- zaburzenia mowy
- trudności w połykaniu
W późniejszych etapach mogą wystąpić również zmiany w percepcji, myśleniu oraz wrażliwości na ciepło.
Stwardnienie rozsiane jest chorobą nieprzewidywalną, która dotyka ludzi w różnorodny sposób. U niektórych objawy mogą być subtelne, a postęp choroby może być niewidoczny przez miesiące lub lata, podczas gdy u innych może on nastąpić szybko, w ciągu zaledwie kilku tygodni.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Dokładna przyczyna stwardnienia rozsianego nie jest znana, ale uznaje się je za chorobę autoimmunologiczną. Oznacza to, że układ odpornościowy atakuje mielinę, traktując ją jak obce ciało, podobnie jak wirusy czy bakterie.
Czynniki ryzyka obejmują:
- Wiek: Diagnoza jest bardziej prawdopodobna w przedziale wiekowym 20-50 lat.
- Płeć: Kobiety są bardziej narażone na rozwój SM niż mężczyźni.
- Pochodzenie etniczne: Stwardnienie rozsiane występuje częściej u osób pochodzenia europejskiego.
- Czynniki genetyczne: Predyspozycje mogą być dziedziczone.
Częstość występowania SM jest wyższa u osób żyjących dalej od równika, co sugeruje, że ekspozycja na światło słoneczne może wpływać na ryzyko zachorowania.
Inne możliwe czynniki, które wskazano jako powiązane ze stwardnieniem rozsianym, ale nie potwierdzone przez badania, obejmują:
- Narażenie na substancje toksyczne: Metale ciężkie lub rozpuszczalniki.
- Infekcje: Wirusy, takie jak wirus Epstein-Barr, mononukleoza oraz wirus półpaśca, mogą być potencjalnymi czynnikami wyzwalającymi.
- Sól: Badania z 2013 roku sugerują, że nadmiar soli w diecie może wywołać reakcję autoimmunologiczną.
Wcześniejsze teorie wskazywały na narażenie na psie mięśnie, urazy fizyczne lub aspartam, ale brak jest dowodów na potwierdzenie tych hipotez.
Jest mało prawdopodobne, że istnieje jeden czynnik wyzwalający SM. Prawdopodobnie stanowi ona wynik wielu różnych czynników.
Diagnoza
Lekarz przeprowadzi dokładne badanie fizykalne, zapyta o objawy oraz rozważy historię medyczną pacjenta. Żaden pojedynczy test nie potwierdza diagnozy, dlatego potrzebne są różnorodne strategie diagnostyczne.
W ramach diagnostyki przeprowadza się badania neurologiczne, obrazowanie, testy aktywności elektrycznej mózgu oraz analizę płynu rdzeniowego, a także inne badania, które mają na celu wykluczenie innych potencjalnych przyczyn objawów.
Wczesne znaki
Według National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS) wczesne objawy SM mogą obejmować:
- niewyraźne lub podwójne widzenie
- zapalenie nerwu wzrokowego, prowadzące do bólu oka i szybkiej utraty wzroku
- osłabienie i sztywność mięśni
- bolesne skurcze mięśni
- mrowienie lub drętwienie rąk, nóg, twarzy lub tułowia
- niezgrabność podczas chodzenia
- trudności w utrzymaniu równowagi
- utrata kontroli nad pęcherzem lub nagła potrzeba oddania moczu
- uporczywe zawroty głowy
W przypadku wystąpienia tych objawów, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Leczenie
Obecnie nie ma lekarstwa na stwardnienie rozsiane, dlatego leczenie koncentruje się na hamowaniu odpowiedzi autoimmunologicznej oraz na łagodzeniu objawów.
Leki
Istnieje kilka leków modyfikujących przebieg choroby, które zostały zatwierdzone do stosowania w przypadku nawracających postaci SM.
Kortykosteroidy: to najczęściej przepisywane leki, które redukują stany zapalne i osłabiają odpowiedź autoimmunologiczną. Zwykle stosuje się je w przypadku nagłych zaostrzeń objawów.
Interferon Beta 1a lub 1b: mogą spowolnić postęp objawów, lecz należy je stosować z ostrożnością, ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby.
Jedno z badań przeprowadzonych na 868 pacjentach wykazało, że Interferon Beta nie wykazał skuteczności w zapobieganiu niepełnosprawności w dłuższej perspektywie czasowej.
Copaxone (Glatiramer): jego celem jest powstrzymanie układu odpornościowego przed atakowaniem mieliny. Lek ten stosuje się w formie codziennych wstrzyknięć, które mogą powodować zaczerwienienie i duszność.
Tysabri (Natalizumab): jest stosowany u pacjentów, którzy nie tolerują innych terapii lub nie odnoszą z nich korzyści. Zwiększa ryzyko rozwoju wieloogniskowej leukoencefalopatii, poważnej infekcji mózgu.
Mitoksantron (Novantrone): ten lek immunosupresyjny stosuje się zazwyczaj tylko w późniejszych stadiach choroby. Może uszkadzać serce, ale przy szybkim nasileniu objawów może pomóc w spowolnieniu postępu niepełnosprawności.
Ekstrakt z konopi: badania sugerują, że może on pomóc w łagodzeniu bólu, sztywności mięśni oraz bezsenności.
Aubagio (teriflunomid): jest to tabletka stosowana raz dziennie dla osób dorosłych z nawracającymi postaciami SM.
Rehabilitacja
Rehabilitacja ma na celu pomoc pacjentom w poprawie lub utrzymaniu zdolności do wykonywania codziennych obowiązków zawodowych i domowych.
Programy rehabilitacyjne zazwyczaj obejmują:
Fizjoterapia: ma na celu przywrócenie maksymalnego zakresu ruchu oraz funkcji.
Terapia zajęciowa: wykorzystanie pracy, samoopieki i zabawy w celu zwiększenia ogólnej sprawności i zapobiegania niepełnosprawności.
Terapia mowy i połykania: specjalistyczne szkolenie prowadzone przez terapeutę mowy.
Rehabilitacja poznawcza: pomoc w radzeniu sobie z problemami z myśleniem i percepcją.
Rehabilitacja zawodowa: wsparcie w planowaniu kariery oraz zdobywaniu i utrzymywaniu pracy.
Wymiana plazmy
Plazmafereza to procedura, w której pobiera się krew od pacjenta, usuwając osocze i zastępując je nowym. Krew jest następnie przetaczana z powrotem do organizmu.
Ta metoda ma na celu usunięcie przeciwciał atakujących organizm pacjenta, jednak nie ma jednoznacznych dowodów na jej skuteczność w leczeniu stwardnienia rozsianego. Wyniki badań są mieszane.
Suplementy witaminy D i Omega-3
Naukowcy odkryli związek między niedoborem witaminy D a SM, jednak wciąż trwają badania nad skutecznością suplementacji witaminy D w terapii.
Niektóre badania sugerowały, że suplementy kwasów tłuszczowych omega-3 mogą być korzystne, ale naukowcy w Norwegii stwierdzili, że nie mają one pozytywnego wpływu.
Pacjenci mogą nabywać różne suplementy online, jednak nie powinni ich stosować bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Hiperbaryczna terapia tlenowa
Hiperbaryczna terapia tlenowa (HBOT) jest rozważana jako potencjalna metoda wsparcia w leczeniu SM, ale jej skuteczność nie została potwierdzona.
Perspektywy
Postęp stwardnienia rozsianego jest różny wśród pacjentów, co sprawia, że prognozy są trudne do przewidzenia.
Jednak długość życia osób z SM jest zwykle porównywalna z długością życia osób bez tej choroby.
W rzadkich przypadkach objawy mogą prowadzić do śmierci.
Wybraliśmy powiązane produkty w oparciu o ich jakość oraz podaliśmy ich wady i zalety, aby pomóc Ci w wyborze najlepszych dla siebie rozwiązań. Współpracujemy z różnymi firmami, co oznacza, że Healthline UK oraz nasi partnerzy mogą otrzymać część przychodów, jeśli zdecydujesz się na zakupy za pomocą podanych linków.
Nowe badania i obserwacje (2024)
W 2024 roku pojawiły się nowe badania dotyczące stwardnienia rozsianego, które dostarczają świeżych informacji na temat tej złożonej choroby. Naukowcy skupiają się na zrozumieniu mechanizmów choroby oraz poszukiwaniu skuteczniejszych form leczenia.
Jedno z badań opublikowanych w czasopiśmie «Neurology» wykazało, że wczesna interwencja terapeutyczna może znacząco spowolnić postęp choroby, co podkreśla znaczenie szybkiej diagnozy i leczenia.
Ponadto analizy wykazały, że regularna aktywność fizyczna oraz zdrowe nawyki żywieniowe mogą przyczynić się do poprawy jakości życia pacjentów z SM. Naukowcy zauważają, że pacjenci, którzy angażują się w rehabilitację fizyczną, mają lepsze wyniki w zakresie funkcji motorycznych oraz samopoczucia.
Nowe terapie biologiczne, takie jak leki celowane, również zyskują na popularności, oferując nowe możliwości w walce z chorobą. Badania dotyczące ich skuteczności oraz bezpieczeństwa są w toku, a wyniki są obiecujące.
Warto również zauważyć, że programy wsparcia psychologicznego dla pacjentów z SM stają się coraz bardziej dostępne, co może pomóc w radzeniu sobie z emocjonalnymi wyzwaniami związanymi z chorobą. W miarę postępu wiedzy na temat SM, mamy nadzieję na dalsze innowacje w diagnostyce i terapii, co może przynieść ulgę pacjentom oraz ich bliskim.
