Ziele dziurawca zwyczajnego to zioło, które od dawna uważa się za posiadające właściwości lecznicze, szczególnie w leczeniu depresji. Wydaje się również, że ma właściwości antybakteryjne i może działać jako środek przeciwwirusowy.
Znany również jako brodawka Perforate St. John’s, chwast Tipton’s Weed lub Klamath, ziele dziurawca pochodzi z kwitnącej rośliny o nazwie Hypericum perforatum. Jest dostępny w herbatach, tabletkach, kapsułkach i jako środek do stosowania miejscowego.
Roślina zawiera aktywną substancję chemiczną – hiperycynę, co może być kluczowe dla jej skuteczności. Inne składniki, takie jak hiperforyna i flawonoidy, także mogą odgrywać rolę w działaniu terapeutycznym.
Należy jednak pamiętać, że dziurawiec może niebezpiecznie wchodzić w interakcje z niektórymi lekami na receptę, dlatego przed jego stosowaniem warto skonsultować się z lekarzem. Może także prowadzić do zwiększonej nadwrażliwości na światło, wrażliwości na słońce, zaburzeń żołądkowych oraz reakcji alergicznych.
Szybkie fakty dotyczące dziurawca zwyczajnego
- Ziele dziurawca pochodzi od św. Jana Chrzciciela, ponieważ roślina kwitnie 24 czerwca, w dzień św. Jana.
- Zioło to jest stosowane w medycynie alternatywnej w leczeniu depresji, lęku oraz zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD).
- Może być przyjmowane w postaci tabletek, nalewek lub w postaci wlewu, przy użyciu torebek herbaty.
- Ziele dziurawca nie zostało zatwierdzone przez Urząd ds. Żywności i Leków (FDA) do stosowania bez recepty (OTC) lub na receptę w Stanach Zjednoczonych (USA).
Co to jest?
Ziele dziurawca pochodzi od św. Jana Chrzciciela, którego święto (24 czerwca) przypada na czas kwitnienia tej rośliny. Czerwone plamy pojawiające się na liściach rośliny 29 sierpnia na półkuli północnej tradycyjnie upamiętniają śmierć św. Jana, symbolizując krew rozlaną podczas jego ścięcia.
Niektórzy twierdzą, że zioło było używane do leczenia rannych w krucjatach przez Rycerzy św. Jana. Choć sposób działania jest niejasny, istnieją przypuszczenia, że jego efekt może być zbliżony do działania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takich jak fluoksetyna, zwiększających dostępność dopaminy, serotoniny i noradrenaliny w mózgu.
Zastosowania medyczne
Ziele dziurawca było wykorzystywane od wieków w medycynie ludowej, zwłaszcza do gojenia ran. W średniowieczu stosowano je do «wypędzania wewnętrznego diabła». Paracelsus, XVI-wieczny filozof, zalecał stosowanie tego zioła w przypadku halucynacji i problemów z gojeniem się ran.
W latach 1959 i 1971 potwierdzono naukowo jego właściwości antybakteryjne. Hiperforyna, substancja odpowiedzialna za te właściwości, została wyizolowana i dokładnie zbadana.
Obecnie dziurawiec jest szeroko stosowany w Europie, szczególnie w Niemczech, jako ziołowe leczenie depresji. Jego popularność wzrosła w innych częściach świata w ciągu ostatnich 20 lat.
W Stanach Zjednoczonych (USA) FDA nie zatwierdziła go jako leku OTC ani na receptę do leczenia depresji. W przeglądzie badań z 2016 roku zauważono, że ziele dziurawca jest skuteczniejsze od placebo w leczeniu łagodnej i umiarkowanej depresji, chociaż badacze podkreślili, że dowody były wątpliwe z powodu braku badań dotyczących ciężkiej depresji i niedostatecznego raportowania zdarzeń niepożądanych.
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie wszystkie badania były konsekwentne w swoich wynikach.
W większości krajów ziele dziurawca można kupić bez recepty, choć w niektórych, jak w Irlandii, wymagana jest recepta. Większość osób przyjmuje je w postaci tabletek lub kapsułek, ale dostępne są także torebki do zaparzania. Do stosowania miejscowego używa się go w nalewkach i ekstraktach alkoholowych.
Inne zastosowania
Ziele dziurawca zostało przetestowane w kontekście różnych schorzeń, z różnym skutkiem. Oto niektóre z nich:
- Depresja: Badania krótkoterminowe, trwające do 12 tygodni, sugerują, że zioło jest skuteczniejsze niż placebo i równie efektywne jak tricykliczne leki przeciwdepresyjne (TCA).
- ADHD: Istnieje jedno małe badanie sugerujące, że dziurawiec może być «nieco skuteczny» w leczeniu ADHD, ale inne badań nie potwierdzają tej tezy.
- Zaburzenia lękowe: Brak wystarczających dowodów na skuteczność dziurawca w leczeniu zaburzeń lękowych, a niektórzy badacze sugerują, że mogą one nawet pogarszać objawy.
- Atopowe zapalenie skóry: Badania wykazały, że stosowanie kremu z dziurawca może pozytywnie wpływać na łagodną do umiarkowanej postać tej choroby.
- Zaburzenia somatyczne: Dziurawiec może być pomocny w leczeniu niektórych fizycznych objawów, ale potrzeba więcej dowodów.
- HIV: Badania na zwierzętach sugerują działanie przeciwwirusowe, ale jedno badanie na ludziach nie potwierdziło tego.
Nie zaleca się stosowania dziurawca w leczeniu HIV i AIDS z powodu ryzyka interakcji z lekami.
Inne potencjalne zastosowania dziurawca to:
- objawy okołomenopauzalne
- zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)
- sezonowe zaburzenie afektywne (SAD)
- fobia społeczna
- zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD)
- ból nerwowy
- zespół pieczenia jamy ustnej
- ból pooperacyjny
Jednak wciąż potrzebne są dalsze badania, aby potwierdzić skuteczność dziurawca w tych przypadkach.
Dawkowanie
Zwykle stosowana dawka w postaci kapsułki lub suchej tabletki wynosi 300 miligramów (mg) trzy razy dziennie, przyjmowane z posiłkami. Nie zaleca się stosowania u dzieci.
Niekorzystne skutki
Możliwe działania niepożądane obejmują:
- niepokój
- zawroty głowy
- suchość w ustach
- ból głowy
- wrażliwość na światło
- reakcje skórne
- zmęczenie
- dysfunkcję seksualną
- niestrawność
Korzyści mogą być odczuwalne dopiero po 3-6 tygodniach stosowania. Zaleca się stopniowe zaprzestanie stosowania dziurawca, aby uniknąć działań niepożądanych.
Ryzyka
Osoby z rozpoznaniem depresji nie powinny stosować dziurawca jako zastępstwa dla terapii zalecanych przez lekarza, ponieważ jego nieefektywność może prowadzić do pogorszenia stanu psychicznego.
Pacjenci przyjmujący następujące leki powinni unikać stosowania dziurawca, ponieważ może to zmniejszać ich skuteczność:
- Leki przeciwdrgawkowe
- Cyklosporyna
- Digoksyna
- Doustne środki antykoncepcyjne
- Niektóre leki przeciw wirusowi HIV
- Teofilina
- Warfaryna
Dziurawiec może nasilać działanie leków przeciwdepresyjnych SSRI, co może prowadzić do niebezpiecznego wzrostu serotoniny w organizmie.
Objawy tego stanu to:
- drżenie
- biegunka
- zamieszanie
- sztywność mięśni
- niska temperatura ciała
W skrajnych przypadkach może to prowadzić do zagrożenia życia.
W niektórych przypadkach ziele dziurawca może wywołać psychozę. Osoby z chorobą afektywną dwubiegunową lub poważną depresją powinny go unikać, ponieważ może to prowadzić do manii.
Dziurawiec może również wpływać na działanie leków tryptanowych stosowanych w migrenach, takich jak sumatryptan.
Nie wiadomo, czy dziurawiec jest bezpieczny w czasie ciąży lub karmienia piersią.
Pacjenci powinni zawsze konsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania dziurawca lub innych suplementów, zwłaszcza jeśli już przyjmują leki. Suplementy i ziołowe środki zaradcze są wytwarzane z chemikaliów, tak jak konwencjonalne leki.
Badania opublikowane w 2015 roku sugerowały, że ponieważ dziurawiec ma profil podobny do fluoksetyny, może również wywoływać podobne działania niepożądane. Poważne działania niepożądane mogą wystąpić, jeśli oba leki są przyjmowane jednocześnie.
Nowe badania i zalecenia na 2024 rok
W 2024 roku coraz więcej badań koncentruje się na bezpieczeństwie i skuteczności dziurawca w kontekście nowoczesnych terapii. Ostatnie analizy dowodzą, że ziele może być pomocne w łagodzeniu objawów depresji, zwłaszcza w połączeniu z innymi formami terapii, takimi jak terapia poznawczo-behawioralna.
W nowych badaniach z 2023 roku stwierdzono, że pacjenci stosujący dziurawiec w połączeniu z tradycyjną terapią farmakologiczną doświadczali mniejszych objawów ubocznych, co sugeruje, że może ono być wartościowym dodatkiem do standardowych metod leczenia.
Jednakże, ze względu na ryzyko interakcji z lekami i konieczność dalszych badań, zaleca się, aby każdy, kto rozważa stosowanie dziurawca, skonsultował się ze specjalistą. Warto także pamiętać, że zioło to nie powinno być stosowane jako substytut konwencjonalnej terapii w przypadku ciężkiej depresji czy innych poważnych zaburzeń psychicznych.
