Po operacji opioidy – takie jak morfina – są rutynowo stosowane w leczeniu bólu. Jednak zgodnie z nowym badaniem leki te mogą rzeczywiście zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia przewlekłego bólu.
Opioidy to niezwykle ważny temat. «Epidemia opioidowa» w Stanach Zjednoczonych niszczy życie od wybrzeża do wybrzeża, a skutki są przerażające.
Ponad 100 osób umiera z powodu przedawkowania związanego z opioidami każdego dnia w USA. To alarmująca statystyka, która wymaga natychmiastowej uwagi.
Pomimo okropności uzależnienia, jednym z aspektów stosowania opioidów, które rzadko są poddawane w wątpliwość, jest ich efektywność w stłumieniu bólu.
Od tysiącleci stosowane w takiej czy innej formie, opioidy skutecznie łagodzą ból, szybko przynosząc ulgę pacjentom. Jednak ostatnie badanie przeprowadzone na University of Colorado Boulder kwestionuje to głęboko zakorzenione przekonanie.
Starszy autor, profesor Linda Watkins z Wydziału Psychologii i Neuronauki, mówi złowrogo: «[…] istnieje jeszcze jedna ciemna strona opiatów, której wielu ludzi nie podejrzewa».
W tym przypadku nie chodzi tylko o uzależnienie czy inne negatywne skutki. Paradoksalnie, opioidy mogą przedłużyć ból po operacji. Wyniki tych badań niedawno opublikowano w renomowanym czasopiśmie.
Badano ból porodowy i opioidy
Aby przeprowadzić badania, prof. Watkins i współpracownik Peter Grace z MD Anderson Cancer Center w Houston przeprowadzili laparotomię na samcach myszy. Procedura ta, polegająca na wykonaniu nacięcia przez ścianę brzucha, jest rutynowo stosowana w dziesiątkach tysięcy przypadków w Stanach Zjednoczonych każdego roku.
«Opiaty są naprawdę skuteczne w ostrym łagodzeniu bólu, nie ma leku, który działa lepiej, ale przeprowadzono bardzo niewiele badań, aby sprawdzić, co się dzieje w ciągu tygodni lub miesięcy po ich odstawieniu» – mówi Peter Grace.
Po zabiegu jedna grupa szczurów otrzymała umiarkowaną dawkę morfiny przez następne 7 dni, podczas gdy inna grupa była poddawana morfinie przez 8 dni, a dawkę zmniejszano do 10 dnia.
Inna grupa otrzymała morfinę przez 10 dni, po czym leczenie nagle przerwano. Ostateczna grupa otrzymała zastrzyki z roztworu soli, aby służyć jako kontrola.
W innym doświadczeniu grupa szczurów otrzymała 7-dniowy cykl morfiny, który zakończył się na tydzień przed operacją.
Przed rozpoczęciem i po zakończeniu terapii morfiną mierzono wrażliwość szczurów na dotyk oraz aktywność genów związanych ze stanem zapalnym w rdzeniu kręgowym.
W porównaniu ze szczurami, którym podawano sól fizjologiczną, ci, którzy otrzymali morfinę, znosili ból pooperacyjny przez ponad 3 dodatkowe tygodnie. Co więcej, im dłużej podawano morfinę, tym dłużej trwał ból szczurów.
Badanie ujawniło również, że zmniejszanie dawki morfiny nie miało znaczenia. Jak wyjaśnia Grace: «To mówi nam, że nie jest to zjawisko związane z wycofaniem opioidów, które, jak wiemy, może powodować ból. Coś tu się dzieje».
W jaki sposób morfina może wywoływać ból pooperacyjny?
Kolejnym pytaniem jest to, co napędza ten sprzeczny z intuicją efekt. Prof. Watkins nazywa to rezultatem «jednego uderzenia» na komórkach glejowych.
W mózgu komórki glejowe są liczniejsze niż neurony. Chronią i wspierają komórki nerwowe, a jako część ich roli jako obrońcy, kierują reakcją odpornościową mózgu, w tym zapaleniem.
Pierwsze «uderzenie» następuje, gdy zabieg chirurgiczny aktywuje Toll-podobny receptor 4 (TLR4). Prof. Watkins nazywa te receptory «nie ja, nie rację, nie O.K.»; pomagają one w planowaniu reakcji zapalnej. To pierwsze trafienie zachęca je do działania po pojawieniu się drugiego bodźca.
Drugim bodźcem jest morfina, która również stymuluje TLR4. Jak wyjaśnia prof. Watkins: «Przy tym drugim uderzeniu, zagruntowane komórki glejowe reagują szybciej, silniej i dłużej niż wcześniej, powodując o wiele bardziej trwały stan zapalny, a czasami lokalne uszkodzenie tkanki.»
Chociaż badanie przeprowadzono na modelu zwierzęcym i wymaga replikacji w badaniach na ludziach, jest zgodne z wcześniejszymi ustaleniami.
Na przykład w 2016 roku ci sami naukowcy opublikowali badanie na zwierzętach, które wykazało, że kilka dni leczenia opiatami zaostrza ból nerwów obwodowych i przedłuża dolegliwości bólowe. W tym badaniu również zaobserwowano aktywację szlaków zapalnych.
«Niezwykle duża liczba osób kończy z chronicznym bólem pooperacyjnym» – wyjaśnia prof. Watkins. W rzeczywistości miliony ludzi w USA cierpią z powodu przewlekłego bólu. «To nowe badanie daje wgląd w jedno z możliwych wyjaśnień tego zjawiska».
Co ciekawe, szczury, które otrzymały morfinę zakończoną tydzień przed operacją, nie odczuwały długotrwałego bólu pooperacyjnego, co doprowadziło autorów badania do wniosku, że istnieje «krytyczne okno dla wzmocnienia bólu przez morfinę».
Ponieważ obecnie uważa się, że opioidy są najlepszym sposobem radzenia sobie z bólem pooperacyjnym, jeśli wyniki te zostaną powtórzone u ludzi, może to postawić naukę medyczną w trudnej sytuacji.
Właśnie dlatego prof. Watkins poświęca dużo energii na projektowanie leków, które można podawać razem z opioidami, aby zmniejszyć reakcję zapalną. Eksploruje również alternatywne środki przeciwbólowe, takie jak kanabinoidy.
Nowe badania i przyszłość leczenia bólu
W kontekście ostatnich badań, które rzucają nowe światło na stosowanie opioidów, warto również przyjrzeć się innym metodom leczenia bólu. Wzrost zainteresowania terapiami alternatywnymi, takimi jak akupunktura, fizjoterapia czy psychoterapia, może przynieść ulgę pacjentom, którzy obawiają się skutków ubocznych opioidów.
Ponadto, badania nad zastosowaniem kanabinoidów w łagodzeniu bólu stają się coraz bardziej obiecujące. W 2024 roku możemy spodziewać się dalszych postępów w tej dziedzinie, a także szerszego uznania dla holistycznego podejścia do terapii bólowej.
W obliczu rosnących dowodów na to, że opioidy mogą nie tylko leczyć, ale także pogarszać stan pacjentów, medycyna musi dostosować swoje podejście. Kluczowe będzie znalezienie równowagi pomiędzy skutecznością a bezpieczeństwem stosowania opioidów w leczeniu bólu.
Niezależnie od wyzwań, które przed nami stoją, badania takie jak te prowadzone przez prof. Watkins są niezbędne do zrozumienia mechanizmów bólu i rozwoju nowych strategii terapeutycznych, które pozwolą pacjentom uniknąć przewlekłego bólu pooperacyjnego.
