Niedożywienie jest poważnym problemem zdrowotnym, który wynika z nieodpowiedniej diety lub braku żywności. Może się zdarzyć, gdy spożycie składników odżywczych lub energii jest niewystarczające, zbyt wysokie lub źle zrównoważone.
W wyniku niedożywienia mogą wystąpić poważne konsekwencje, takie jak opóźniony wzrost lub wyniszczenie organizmu. Z kolei dieta, która dostarcza nadmiar kalorii, ale jest źle zbilansowana, może prowadzić do otyłości.
W wielu miejscach na świecie niedożywienie wynika z braku dostępu do żywności. W innych przypadkach jego przyczyną mogą być problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia odżywiania czy przewlekłe choroby, które uniemożliwiają prawidłowe wchłanianie składników odżywczych.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), niedożywienie stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego na świecie, przyczyniając się do 45 procent zgonów dzieci poniżej 5. roku życia.
W niniejszym artykule skupimy się na kluczowych aspektach związanych z niedożywieniem.
Czym jest niedożywienie?
Niedożywienie jest związane z niedoborem składników odżywczych. Osoby mogą spożywać nadmierne ilości niewłaściwego rodzaju jedzenia, co również prowadzi do niedożywienia. W tym artykule skoncentrujemy się na sytuacjach, w których brak jest składników odżywczych z powodu niewystarczającej ilości spożywanego pokarmu.
Zła dieta może prowadzić do niedoborów witamin, minerałów i innych niezbędnych substancji. Przykładowo, zbyt mała ilość białka w diecie może prowadzić do kwashiorkoru, którego objawy obejmują powiększenie brzucha. Brak witaminy C może skutkować szkorbutem.
Szkorbut występuje rzadko w krajach rozwiniętych, ale może dotknąć osoby starsze, nadużywające alkoholu oraz te, które nie spożywają świeżych owoców i warzyw. Niemowlęta i dzieci stosujące ograniczoną dietę mogą być szczególnie narażone na szkorbut.
Według WHO, na całym świecie 462 miliony ludzi cierpi na niedożywienie, a zahamowany rozwój z powodu złej diety dotyczy 159 milionów dzieci.
Niedożywienie w dzieciństwie nie tylko prowadzi do długotrwałych problemów zdrowotnych, ale także ogranicza możliwości edukacyjne i zawodowe w przyszłości. Niedożywione dzieci często borykają się z opóźnieniami w rozwoju.
Może to również spowolnić regenerację po urazach i chorobach, a także skomplikować przebieg takich chorób jak odra, zapalenie płuc, malaria czy biegunka, co czyni organizm bardziej podatnym na zakażenia.
Objawy
Objawy niedożywienia mogą obejmować:
- brak apetytu lub zainteresowania jedzeniem
- uczucie zmęczenia i drażliwości
- trudności z koncentracją
- ciągłe uczucie zimna
- utrata tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej
- większe ryzyko chorób i dłuższy czas leczenia
- wydłużony czas gojenia ran
- większe ryzyko powikłań pooperacyjnych
- objawy depresji
- zmniejszenie libido i problemy z płodnością
W poważniejszych przypadkach mogą wystąpić:
- trudności w oddychaniu
- osłabienie skóry, która staje się cienka, sucha, nieelastyczna, blada i zimna
- wypukłe policzki i zapadnięte oczy z powodu utraty tłuszczu w twarzy
- słabe i rzadkie włosy, które łatwo wypadają
W skrajnych przypadkach może dojść do niewydolności oddechowej i serca, a osoba może przestać reagować. Całkowite zagłodzenie może prowadzić do śmierci w ciągu 8-12 tygodni.
Dzieci mogą mieć problemy z przyrostem masy ciała, a także być zmęczone i drażliwe. Rozwój intelektualny i behawioralny może być opóźniony, co skutkuje trudnościami w nauce.
Nawet przy odpowiednim leczeniu mogą wystąpić długotrwałe następstwa dla funkcji poznawczych, a problemy z trawieniem mogą utrzymywać się przez wiele lat.
Dorośli z poważnym niedożywieniem, które zaczęło się w wieku dorosłym, zazwyczaj osiągają pełne zdrowie po odpowiednim leczeniu.
Przyczyny
Niedożywienie może wynikać z różnych czynników środowiskowych i medycznych.
1) Niskie spożycie żywności
Może być spowodowane objawami chorób, takimi jak dysfagia, która utrudnia połykanie. Niekiedy źle dopasowane protezy mogą przyczynić się do tego problemu.
2) Problemy ze zdrowiem psychicznym
Zaburzenia takie jak depresja, otępienie, schizofrenia, jadłowstręt psychiczny i bulimia mogą prowadzić do niedożywienia.
3) Problemy społeczne i mobilności
Niektóre osoby nie mogą opuścić domu, aby kupić jedzenie, lub mają trudności z przygotowaniem posiłków. Osoby żyjące samotnie i odizolowane są bardziej narażone na niedożywienie. Niekiedy brak wystarczających funduszy na zakup żywności oraz ograniczone umiejętności kulinarne również przyczyniają się do tego problemu.
4) Zaburzenia trawienia i problemy żołądkowe
Jeśli organizm nie wchłania skutecznie składników odżywczych, nawet zdrowa dieta może nie zapobiegać niedożywieniu. Osoby cierpiące na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego mogą wymagać operacji usunięcia części jelita cienkiego, aby poprawić wchłanianie składników odżywczych.
Celiakia, będąca chorobą genetyczną, skutkuje nietolerancją glutenu, co prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelit i słabego wchłaniania pokarmu.
Przewlekła biegunka, wymioty lub ich kombinacja mogą prowadzić do utraty istotnych składników odżywczych.
5) Alkoholizm
Uzależnienie od alkoholu może prowadzić do zapalenia żołądka lub uszkodzenia trzustki, co utrudnia trawienie i wchłanianie niektórych witamin, a także produkcję hormonów regulujących metabolizm.
Alkohol dostarcza kalorii, co sprawia, że dana osoba może nie odczuwać głodu i nie jeść wystarczająco zdrowo, by zaspokoić potrzeby odżywcze organizmu.
6) Brak karmienia piersią
Brak karmienia piersią, szczególnie w krajach rozwijających się, może prowadzić do niedożywienia u niemowląt i małych dzieci.
Czynniki ryzyka
W niektórych częściach świata długotrwałe niedożywienie jest wynikiem braku dostępu do żywności.
W bogatszych krajach, osoby najbardziej narażone na niedożywienie to:
- osoby starsze, szczególnie te hospitalizowane lub w długoterminowej opiece instytucjonalnej
- osoby odizolowane społecznie
- ludzie o niskich dochodach
- osoby mające trudności z wchłanianiem składników odżywczych
- osoby z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania, takimi jak bulimia czy jadłowstręt psychiczny
- ludzie, którzy dochodzą do siebie po ciężkiej chorobie lub urazie
Diagnoza
Szybka diagnoza i leczenie są kluczowe, aby zapobiec rozwojowi i komplikacjom związanym z niedożywieniem.
Istnieje kilka metod identyfikacji dorosłych cierpiących na niedożywienie lub będących w grupie ryzyka, jak na przykład narzędzie do uniwersalnego wykrywania niedożywienia (MUST).
MUST jest zaprojektowane w celu identyfikacji osób dorosłych, a zwłaszcza osób starszych, z niedożywieniem lub wysokim ryzykiem niedożywienia.
To pięcioetapowy plan, który może pomóc pracownikom służby zdrowia w diagnozowaniu i leczeniu tych schorzeń.
Oto kroki:
- Krok 1: Zmierz wysokość i wagę, oblicz wskaźnik masy ciała (BMI) i zapisz wynik.
- Krok 2: Zwróć uwagę na procent nieplanowanej utraty masy ciała i zapisz wynik. Na przykład nieplanowana utrata 5-10% wagi dałaby wynik 1, ale utrata 10% lub więcej dałaby 2 punkty.
- Krok 3: Zidentyfikuj wszelkie problemy psychiczne lub fizyczne i zapisz wynik. Na przykład, jeśli osoba nie przyjmowała pokarmu przez ponad 5 dni z powodu choroby, wynik wyniesie 3.
- Krok 4: Dodaj wyniki z kroków 1, 2 i 3, aby uzyskać ogólny wynik ryzyka.
- Krok 5: Skorzystaj z lokalnych wytycznych, aby opracować plan opieki.
Osoba z niskim ryzykiem niedożywienia powinna uzyskać ogólny wynik 0. Wynik 1 oznacza średnie ryzyko, a 2 lub więcej oznacza wysokie ryzyko.
MUST służy jedynie do identyfikacji niedożywienia lub ryzyka niedożywienia u dorosłych. Nie pozwala na identyfikację konkretnych braków lub niedoborów składników odżywczych.
Leczenie
Po przejściu przez proces oceny MUSI mogą wystąpić różne scenariusze:
Niskie ryzyko: Zalecenia obejmują przeprowadzenie badań przesiewowych w szpitalu i w domu.
Średnie ryzyko: Osoba może być obserwowana, jej spożycie żywności będzie dokumentowane przez 3 dni, a ona sama będzie pod stałą kontrolą.
Wysokie ryzyko: Osoba będzie potrzebować pomocy dietetyka oraz ewentualnie innych specjalistów, poddawana będzie stałej opiece.
W przypadku wszystkich kategorii ryzyka należy zapewnić pomoc i porady dotyczące wyboru żywności oraz nawyków żywieniowych.
Rodzaje leczenia
Rodzaj leczenia będzie zależał od ciężkości niedożywienia oraz obecności jakichkolwiek podstawowych schorzeń lub powikłań.
Opieka zdrowotna opracuje plan leczenia dopasowany do indywidualnych potrzeb pacjenta. Zazwyczaj obejmuje to specjalnie zaplanowaną dietę oraz ewentualnie dodatkowe suplementy żywieniowe.
Osoby z poważnymi problemami z niedożywieniem lub wchłanianiem mogą wymagać sztucznego wsparcia żywieniowego, za pomocą rurki lub dożylnie.
Pacjenci będą ściśle monitorowani pod kątem postępów, a ich leczenie będzie regularnie przeglądane, aby zapewnić, że ich potrzeby żywieniowe są zaspokajane.
Dieta
Dietetyk omówi z pacjentem zdrowe wybory żywieniowe oraz wzorce żywieniowe, zachęcając do stosowania zrównoważonej diety z odpowiednią ilością kalorii. Osoby niedożywione mogą potrzebować początkowo większej ilości kalorii.
Monitorowanie postępu
Regularne monitorowanie może pomóc w zapewnieniu odpowiedniego spożycia kalorii i składników odżywczych. Może to być dostosowywane w miarę zmieniających się potrzeb pacjenta. Pacjenci otrzymujący sztuczne wsparcie żywieniowe powinni jak najszybciej wrócić do normalnego jedzenia.
Zapobieganie
Aby zapobiec niedożywieniu, należy spożywać różnorodne składniki odżywcze z różnych grup żywnościowych. Ważne jest, aby dieta była zbilansowana pod względem węglowodanów, tłuszczów, białka, witamin i minerałów, a także odpowiedniej ilości płynów, zwłaszcza wody.
Osoby cierpiące na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna, celiakię, alkoholizm oraz inne schorzenia powinny otrzymać odpowiednie leczenie w zależności od ich stanu zdrowia.
Aktualne badania i nowości w dziedzinie niedożywienia (2024)
W 2024 roku badania nad niedożywieniem wskazują na rosnącą potrzebę wczesnej interwencji w grupach ryzyka, zwłaszcza w kontekście starzejącego się społeczeństwa. Zwiększa się liczba badań wykazujących, że zintegrowane podejście do opieki zdrowotnej, które łączy dietetyków, lekarzy i terapeutów, może znacząco poprawić wyniki zdrowotne pacjentów.
Nowe dane z badań przeprowadzonych przez WHO podkreślają, że niedożywienie jest nie tylko problemem zdrowotnym, ale także społecznym, wymagającym złożonych rozwiązań. Statystyki pokazują, że w ciągu ostatnich lat wzrosła liczba dzieci cierpiących na niedożywienie, co jest alarmującym sygnałem dla rządów i organizacji międzynarodowych.
Dodatkowo, najnowsze badania wskazują na konieczność edukacji żywieniowej w szkołach, co może przyczynić się do zmniejszenia problemu niedożywienia wśród dzieci. Wprowadzenie programów wsparcia dla rodzin o niskich dochodach, które umożliwiają dostęp do zdrowej żywności, staje się kluczowym elementem walki z tym problemem.
Podsumowując, nasze zrozumienie niedożywienia ewoluuje, a nowe badania i podejścia pokazują, jak ważne jest działanie na rzecz zapobiegania i leczenia tego schorzenia w różnych grupach wiekowych i społecznych.
