Depersonalizacja to niezwykłe uczucie oddzielenia od otoczenia. Osoba dotknięta tym stanem może mieć wrażenie, że jest «mniej realna» niż powinna być.
Osoby doświadczające depersonalizacji odczuwają głębokie oderwanie od samego siebie. Często opisują to uczucie jako obserwowanie siebie z dystansu, bez pełnej kontroli nad swoimi działaniami. Świadomość, że są to tylko uczucia, a nie rzeczywistość, nie zawsze przynosi ulgę.
Artykuł z 2005 roku opisuje depersonalizację jako «niepokojące poczucie bycia oddzielonym od siebie, jakby obserwując siebie z zewnątrz, czując się jak robot lub automat». Może to prowadzić do «nieprzyjemnych, przewlekłych i uniemożliwiających zmian w doświadczeniu siebie i otoczenia» sytuacji.
Depersonalizacja jest jednym z aspektów dysocjacji, ale podczas gdy dysocjacja odnosi się do ogólnego poczucia oderwania od rzeczywistości, depersonalizacja koncentruje się na uczuciu oddzielenia od własnej tożsamości.
National Alliance for Mental Illness informuje, że prawie połowa Amerykanów doświadcza dysocjacji w pewnym momencie swojego życia, jednak chroniczna depersonalizacja prowadząca do zaburzenia depersonalizacji jest znacznie mniej powszechna.
Przyczyny
Eksperci wciąż nie wiedzą dokładnie, co powoduje depersonalizację. Przypuszcza się, że jest to efekt braku równowagi w chemii mózgu.
Jak w przypadku innych zaburzeń dysocjacyjnych, depersonalizacja często jest wywoływana przez traumatyczne lub zagrażające życiu wydarzenia, takie jak skrajna przemoc, wojna, porwanie czy wykorzystywanie w dzieciństwie.
Jedna z teorii sugeruje, że osoby podatne na dysocjację mogą doświadczyć jej ponownie, jeśli już raz doświadczyły urazu.
Według organizacji charytatywnej Mind, dysocjacja to tak naprawdę strategia radzenia sobie ze zbyt dużym stresem.
Niektóre substancje psychoaktywne, takie jak ketamina, mogą również wywoływać uczucia depersonalizacji.
- Zażywanie marihuany może być związane z epizodami depersonalizacji lub dysocjacji, podobnie jak odstawienie pochodnych konopi indyjskich.
- Zaburzenia percepcji, takie jak depersonalizacja, zgłaszano wśród osób, które odstawiły benzodiazepiny.
- Alkohol, według opublikowanych dowodów, może wywoływać depersonalizację u niektórych osób.
- Halucynogeny mogą prowadzić do depersonalizacji po ich spożyciu.
Większość osób doświadczających depersonalizacji ma również inne zaburzenia psychiczne. Stanowią one złożony obraz, obejmujący zaburzenia dysocjacyjne oraz różne zaburzenia nastroju.
Przykłady powiązanych stanów to:
- Schizofrenia
- Depresja
- Niepokój
- Migrena
- Problemy ze snem
- Choroba afektywna dwubiegunowa
Zaburzenia dysocjacyjne obejmują:
- Dysocjacyjną amnezję – stan, w którym ludzie mogą zapominać o sobie lub rzeczach, które im się przytrafiły.
- Depersonalizację – zaburzenie derealizacji, które może obejmować uczucia poza ciałem, poczucie nierealności oraz niemożność rozpoznania swojego wizerunku w lustrze. Mogą także występować zmiany w odczuwaniu cielesnym oraz zmniejszona zdolność do działania na poziomie emocjonalnym.
- Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości – znane jako «zaburzenie osobowości mnogiej», które prowadzi do dezorientacji dotyczącej własnej tożsamości.
W niektórych kulturach ludzie dążą do osiągnięcia depersonalizacji poprzez praktyki religijne lub medytacyjne. To nie jest uważane za zaburzenie.
Czynniki ryzyka
Klinicznie istotna depersonalizacja dotyczy od 1 do 2 procent ogólnej populacji.
Średni wiek wystąpienia pierwszych objawów wynosi 22,8 roku, przy czym 1 na 3 osoby z tym zaburzeniem doświadcza go przed ukończeniem 16 lat. Depersonalizacja jest bardziej powszechna wśród młodzieży oraz młodych dorosłych. Osoby z depresją, zaburzeniami osobowości, schizofrenią i zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi są bardziej narażone na jej wystąpienie.
Depersonalizacja i dysocjacja są często związane z zespołem stresu pourazowego (PTSD) oraz mogą występować podczas ekstremalnych ataków paniki. Często są powiązane ze zmęczeniem oraz poważnym stresem.
Nadużywanie niektórych substancji może zwiększać ryzyko, podobnie jak odstawienie benzodiazepin lub pochodnych konopi indyjskich. Chociaż nie ma pewności, czy substancje te są bezpośrednią przyczyną, ich stosowanie jest ryzykowne dla osób podatnych.
Osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi mogą częściej sięgać po narkotyki i alkohol jako formę samoleczenia.
Dysocjacja może wiązać się z utratą pamięci lub lukami w pamięci, szczególnie dotyczących konkretnych osób, zdarzeń lub okresów w życiu.
Osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi często wykazują obsesyjne zachowania, takie jak samookaleczenie czy wielokrotne sprawdzanie swojego wizerunku w lustrze w celu potwierdzenia swojej realności. Te zachowania mogą być bardziej związane z traumą niż z poczuciem nierealności.
Niepokój jest również powszechny, zarówno jako przyczyna, jak i skutek dysocjacji.
Jeśli dysocjacja jest wynikiem urazu, to wspomnienia mogą wywołać epizody depersonalizacji.
Objawy
Podczas epizodu dysocjacyjnego, niektórzy ludzie doświadczają uczucia «wyjścia z ciała», w którym czują, że obserwują siebie jako zewnętrzny obserwator. Ich życie może wydawać się snem, w którym otoczenie staje się nierealne. Mogą czuć, że nie mają kontroli nad swoimi działaniami.
Dla niektórych osób epizod może wiązać się z fizycznym przemieszczeniem się w inne miejsce oraz przyjmowaniem innej tożsamości. Często jednostka nie pamięta, kim jest.
Diagnoza
Aby zdiagnozować zaburzenie dysocjacyjne, lekarz może poprosić pacjenta o opisanie objawów oraz przedstawienie historii osobistej i medycznej. W celu wykluczenia innych stanów, takich jak epilepsja, mogą być konieczne badania neurologiczne.
Osoby z zaburzeniem dysocjacyjnym często używają wyrażeń typu «jak gdyby», mówiąc na przykład: «Czuję się, jakbym nie była prawdziwa» lub «jakbym była robotem».
Podręcznik diagnostyczno-statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM-IV) wymienia następujące kryteria diagnostyczne dla zaburzenia depersonalizacji:
- Uczucie oderwania od procesów umysłowych lub ciała.
- Nienaruszone testy rzeczywistości.
- Kliniczny znaczny dystres, upośledzenie czynnościowe lub jedno i drugie.
- Objawy nie występują wyłącznie jako część innego zaburzenia lub z powodu bezpośredniego fizjologicznego wpływu substancji.
Leczenie
Obecnie nie istnieje specyficzne leczenie depersonalizacji ani dysocjacji, ale leki przeciwdepresyjne mogą przynieść ulgę niektórym osobom. Eksperci sugerują, że połączenie leków, takich jak lamotrygina i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), może być skuteczne.
Niepotwierdzone dane sugerują, że unikanie jasnych świateł oraz utrzymywanie regularnej, monotonne rutyny mogą pomóc niektórym osobom w radzeniu sobie z objawami.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może być pomocna w analizie objawów oraz w redukcji lęku i obsesyjnych zachowań, które często towarzyszą tym stanom.
Nowe badania i aktualne podejścia (2024)
W 2024 roku pojawiły się nowe badania dotyczące depersonalizacji i dysocjacji, które rzucają światło na ich złożoną naturę. Badania wykazały, że istnieje silny związek między dysocjacją a stanem zapalnym w organizmie, co prowadzi do nowych możliwości terapeutycznych. Badania nad biomarkerami mogą pomóc w lepszym zrozumieniu, które osoby są bardziej narażone na te zaburzenia.
Ponadto, rozwój terapii opartych na neuroprzekładniach, takich jak terapia EMDR (desensytyzacja i przetwarzanie za pomocą ruchu oczu), zyskuje na popularności i wykazuje obiecujące wyniki w łagodzeniu objawów depersonalizacji. Zastosowanie technik mindfulness oraz medytacji w kontekście terapeutycznym również przynosi korzystne efekty, pomagając pacjentom radzić sobie z objawami poprzez zwiększenie ich świadomości ciała.
Statystyki pokazują, że terapie z zastosowaniem nowoczesnych technologii, takie jak interwencje online, stają się coraz bardziej dostępne i skuteczne, co może przyczynić się do szybszej pomocy pacjentom zmagającym się z tymi trudnymi do zniesienia objawami.
