Zaburzenie Osobowości Borderline: Objawy, Przyczyny i Leczenie

Pogranicze zaburzeń osobowości to stan zdrowia psychicznego, który wywołuje niezwykle złożone objawy, obejmujące wahania nastroju, zachowania oraz niestabilność relacji interpersonalnych. Mimo że symptomy tej choroby były opisywane w literaturze medycznej przez ponad 3 000 lat, jej widoczność w społeczeństwie zwiększyła się dopiero w ciągu ostatnich 30 lat.

Termin «granica» został wprowadzony, gdy klinicyści zaczęli dostrzegać pacjentów leżących na granicy między neurotycznymi a psychotycznymi, prezentując zarówno objawy jednego, jak i drugiego rodzaju. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego (NIMH), szacuje się, że około 1,6 procent dorosłych w USA doświadcza tego zaburzenia w danym roku.

Szybkie fakty dotyczące pogranicznego zaburzenia osobowości:

• Osoby z BPD mają trudności z regulowaniem myśli, emocji i obrazu siebie. Cechuje ich impulsywność oraz lekkomyślność, co często prowadzi do niestabilnych relacji z innymi.
• Większość przypadków BPD zaczyna się we wczesnych latach dorosłości, a objawy mogą się nasilać z wiekiem.
• Choć przyczyny BPD nie są do końca znane, uważa się, że na rozwój zaburzenia wpływają genetyka, czynniki środowiskowe oraz nieprawidłowości w budowie mózgu.
• Psychoterapia, a w niektórych przypadkach leki, stanowią podstawowe metody leczenia BPD.
• Nie ma lekarstwa na BPD, ale wiele osób doświadcza poprawy objawów z czasem.

Czym jest zaburzenie osobowości typu borderline?

Większość przypadków BPD zaczyna się pojawiać w młodości. Sposób, w jaki osoba z tym zaburzeniem wchodzi w interakcje z innymi, jest głęboko związany z jej obrazem siebie oraz wczesnymi doświadczeniami społecznymi. BPD prowadzi do szeregu zaburzeń w zachowaniu, w tym:

• zniekształcone postrzeganie rzeczywistości
• zaburzone relacje z innymi
• nadmierne reakcje emocjonalne
• impulsywne i szkodliwe działania

Osoby z BPD często mają zniekształcony obraz siebie, co sprawia, że czują się wadliwe i bezwartościowe.

Przyczyny

Eksperci sugerują, że genetyka może odgrywać kluczową rolę w rozwoju BPD, a czynniki środowiskowe mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzenia. Zidentyfikowano trzy główne czynniki, które mogą wpływać na rozwój BPD:

• Genetyka: Badania bliźniaków wykazują, że istnieje dziedziczna predyspozycja do BPD.
• Czynniki środowiskowe: Niestabilność w relacjach rodzinnych oraz przemoc lub zaniedbanie w dzieciństwie są powiązane ze zwiększonym ryzykiem.
• Nieprawidłowości mózgu: W badaniach zauważono zmiany w obszarach mózgu związanych z regulacją emocji.

Wiele osób z BPD ma bliskich krewnych z innymi problemami psychicznymi, takimi jak ADHD, zaburzenie dwubiegunowe, depresja czy schizofrenia.

Symptomy i objawy

Zaburzenie osobowości borderline nie jest zazwyczaj diagnozowane u dzieci i młodzieży, ponieważ ich osobowość wciąż się rozwija. Objawy, które mogą przypominać BPD, mogą ustąpić wraz z wiekiem.

Podręcznik diagnostyczno-statystyczny zaburzeń psychicznych, wydanie piąte (DSM-5), opublikowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, służy jako narzędzie diagnostyczne do oceny BPD oraz przez ubezpieczycieli do refundacji leczenia. W odróżnieniu od wcześniejszej wersji (DSM-4), DSM-5 nie wymaga obecności co najmniej pięciu z dziewięciu określonych objawów do postawienia diagnozy, lecz zamiast tego stawia na spełnienie określonych kryteriów.

Uszkodzenia w samoczynnym funkcjonowaniu

• Tożsamość: Słabo rozwinięty lub niestabilny obraz siebie, często z silną samokrytyką; uczucia pustki oraz dysocjacyjne stany w sytuacjach stresowych.
• Samo-kierunek: Zmienne cele, wartości oraz plany życiowe.

Uszkodzenia w funkcjonowaniu interpersonalnym

• Empatia: Trudności w rozpoznawaniu uczuć i potrzeb innych.
• Intymność: Intensywne i niestabilne relacje, często naznaczone nieufnością, konfliktami oraz lękiem przed porzuceniem. Bliskie relacje wahają się pomiędzy nadmiernym zaangażowaniem a wycofaniem.

Patologiczne cechy osobowości

Obejmują one:

• wysoką zmienność emocjonalną
• niepokój
• niepewność separacji
• często depresyjny nastrój

Odhamowanie, przejawiające się poprzez:

• impulsywne działanie
• podejmowanie ryzyka

Antagonizm, objawiający się:

• wrogością

Dodatkowo, cechy osobowości są:

• relatywnie stałe w różnych okolicznościach i sytuacjach
• niezgodne z etapem rozwoju jednostki lub jej rolą społeczną
• nie tylko efektem działania substancji psychoaktywnych lub choroby somatycznej

Objawy BPD mogą być wywoływane przez sytuacje, które dla zdrowych ludzi mogą wydawać się normalne. Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z przyjęciem szarości życia, często postrzegając rzeczy w skrajnych kategoriach. Drobne różnice w relacjach mogą prowadzić do poważnych napięć, na przykład w wyniku zmian w planach czy wyjazdów służbowych.

Badania pokazują również, że osoby z BPD mogą dostrzegać gniew w emocjonalnie neutralnych wyrazach twarzy oraz silniej reagować na słowa o negatywnym wydźwięku w porównaniu do osób bez tego zaburzenia.

Zgodnie z danymi NIMH, aż 80% osób z BPD doświadcza myśli samobójczych, a 4-9% podejmuje próby samobójcze. Samookaleczenie jest kolejnym powszechnym objawem, stosowanym przez osoby z BPD jako metoda regulacji emocji, kary dla siebie lub wyrażania wewnętrznego bólu.

Osoby z BPD są również narażone na zwiększone ryzyko zaburzeń odżywiania, nadużywania substancji oraz stania się ofiarami przestępstw, w tym przemocy seksualnej.

Diagnoza

Zdiagnozowanie BPD jest wyzwaniem, ponieważ objawy tej choroby często pokrywają się z innymi problemami psychicznymi, a poszczególne przypadki mogą się znacznie różnić.

Specjaliści zajmujący się zdrowiem psychicznym przeprowadzają szczegółowy wywiad, korzystając z ocen psychologicznych, aby zgromadzić informacje na temat historii klinicznej pacjenta oraz jego objawów.

Z powodu nakładania się objawów z innymi zaburzeniami, specjaliści muszą wykluczyć te schorzenia, zanim będą mogli postawić diagnozę BPD.

Z uwagi na trudności związane z diagnozowaniem BPD, często jest ono niedodiagnozowane lub błędnie diagnozowane.

Leczenie

Opcje leczenia BPD obejmują:

Psychoterapia

Dostępne są różne formy terapii:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): W trakcie pracy z terapeutą pacjenci stają się świadomi negatywnych wzorców myślenia, co pozwala im lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach.
• Dialektyczna terapia behawioralna (DBT): Pacjenci uczą się regulacji emocji i tolerowania cierpienia poprzez praktyki oparte na umiejętnościach, ćwiczenia fizyczne oraz medytację.
• Terapia skoncentrowana na schemacie (SFT): Skupia się na zmianie dysfunkcjonalnego obrazu siebie pacjentów.
• Terapia oparta na mentalizacji (MBT): Pomaga pacjentom identyfikować swoje myśli i oddzielać je od myśli innych.
• Psychoterapia skoncentrowana na transferze (TFP): Wykorzystuje relację terapeutyczną do zrozumienia emocji i trudności w relacjach interpersonalnych.
• Szkolenia systemowe dla przewidywania emocjonalności i rozwiązywania problemów (STEPPS): Grupa terapeutyczna, która uzupełnia inne formy leczenia.

Lek

Leki mogą być przepisywane w celu leczenia współwystępujących problemów klinicznych, aczkolwiek obecnie nie ma leków, które wyleczyłyby samo BPD. Do leków stosowanych w terapii należą:

• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI): Ich skuteczność nie została w pełni potwierdzona w badaniach klinicznych, ale mogą być stosowane w przypadku współwystępujących zaburzeń lękowych lub depresyjnych.
• Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji oraz stabilizatory nastroju: Istnieją dowody na to, że mogą one pomóc w łagodzeniu niektórych objawów BPD.
• Omega-3: Badania sugerują, że kwasy tłuszczowe omega-3, występujące w oleju rybnym, mogą stabilizować nastrój, zmniejszając objawy agresji i depresji w BPD, lecz potrzeba więcej badań w tej kwestii.

Wstępne badania wskazują również na potencjalną rolę leków modyfikujących układy neuroprzekaźników glutaminowych, opioidowych oraz oksytocynergicznych w leczeniu BPD.

Hospitalizacja

W niektórych przypadkach, takich jak próby samobójcze, osoby z BPD mogą wymagać intensywnego leczenia w specjalistycznych placówkach, takich jak szpitale psychiatryczne. Leczenie szpitalne zazwyczaj łączy sesje terapeutyczne z opieką medyczną. Rzadko osoby z BPD wymagają długotrwałej hospitalizacji; najczęściej potrzebują jedynie częściowej hospitalizacji lub programu leczenia dziennego.

Aktualne badania i nowe podejścia do leczenia BPD

W 2024 roku badania nad zaburzeniem osobowości borderline koncentrują się na rozwoju nowych metod terapeutycznych, które mają na celu poprawę jakości życia pacjentów. Wiele ośrodków bada skuteczność terapii grupowych, które oferują wsparcie rówieśnicze oraz wspólne doświadczenia, co może przyczynić się do zmniejszenia izolacji społecznej.

Nowe badania pokazują, że integracja terapii behawioralnych z nowoczesnymi metodami, takimi jak terapie oparte na sztucznej inteligencji, może przynieść obiecujące rezultaty w regulacji emocji pacjentów. Warto również zauważyć, że podejścia oparte na mindfulness i medytacji stają się coraz bardziej popularne w leczeniu BPD, oferując pacjentom narzędzia do lepszego zarządzania stresem i emocjami.

Dodatkowo, badania w obszarze neurobiologii BPD dostarczają nowych informacji na temat mechanizmów neurologicznych leżących u podstaw zaburzenia, co może prowadzić do bardziej ukierunkowanych i skutecznych terapii w przyszłości.