Bilharzia, znana również jako «gorączka ślimaka», to choroba pasożytnicza wywoływana przez motylicę. Istnieje wiele różnych gatunków pasożytów, które mogą wpływać na jelita oraz układ moczowy, a ponieważ żyją we krwi, mogą oddziaływać na inne systemy w organizmie.
Część ciała, która jest dotknięta, zależy od konkretnego gatunku pasożyta. Niektóre z nich mogą wpływać na płuca, rdzeń kręgowy, a nawet mózg, co może prowadzić do poważnych komplikacji neurologicznych.
Bilharzia, chociaż nie zawsze śmiertelna, jest przewlekłą chorobą, która może prowadzić do znacznych uszkodzeń narządów wewnętrznych. U dzieci może to skutkować ograniczeniem wzrostu oraz rozwoju poznawczego, co jest niezwykle niepokojące.
Choroba ta jest również znana jako schistosomatoza lub bilharziosis.
Transmisja: Jak się to zdarza?
Ludzie zarażają się bilharzią poprzez bezpośredni kontakt ze skażoną wodą, w której żyją określone gatunki ślimaków wodnych, będących gospodarzami tego pasożyta.
Można to zrobić podczas pływania, mycia, wiosłowania, picia wody lub jedzenia pokarmów przemytych w nieoczyszczonej wodzie.
Pasożyt dostaje się do organizmu, gdy larwy motylicy przechodzą przez skórę. Larwy te uwalniają się ze ślimaków, wnikają do skóry ludzi przebywających w wodzie i rozwijają się w dorosłe robaki żyjące we krwi.
W przypadku zakażenia układu moczowego, bilharzia może zwiększać ryzyko wystąpienia raka pęcherza u dorosłych. Może również zainfekować przewód pokarmowy oraz wątrobę.
Wyróżniamy różne rodzaje schistosomatozy, które mogą infekować ludzi:
- Schistosoma mansoni oraz Schistosoma intercalatum – powodują schistosomatozę jelitową
- Schistosoma haematobium – prowadzi do schistosomatozy moczowej
- Schistosoma japonicum oraz Schistosoma mekongi – przyczyniają się do schistosomatozy jelitowej w Azji.
Rozwój przewlekłej infekcji może wpływać na wątrobę, śledzionę, płuca, rdzeń kręgowy lub mózg.
Cykl infekcji zaczyna się, gdy woda zostaje zanieczyszczona jajami pasożyta, które wydobywają się z kału i moczu zainfekowanych ludzi.
Jaja wylęgają się w wodzie, a robaki rozmnażają się wewnątrz ślimaków. Małe larwy są uwalniane do wody i mogą przetrwać do 48 godzin.
Larwy przenikają przez skórę do krwiobiegu, a następnie wędrują przez naczynia krwionośne płuc i wątroby, dostając się do żył wokół jelita oraz pęcherza.
Po kilku tygodniach robaki osiągają dojrzałość, łączą się i zaczynają wytwarzać jaja, które przechodzą przez ścianki pęcherza lub jelit, a następnie są wydalane z organizmu przez mocz lub kał. Cykl ten powtarza się.
Warto podkreślić, że schistosomatozę można zarażać jedynie poprzez kontakt z zanieczyszczoną wodą, a nie poprzez kontakt z osobą już zakażoną.
Gdzie to występuje?
Według Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorób (CDC), na całym świecie ponad 200 milionów ludzi jest zarażonych schistosomatozą. Po malarii, schistosomatoza uznawana jest za drugą najbardziej zagrażającą zdrowiu chorobę pasożytniczą. Klasyfikowana jest jako zaniedbana choroba tropikalna (NTD).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że w 2014 roku co najmniej 258 milionów osób wymagało leczenia profilaktycznego schistosomatozy, a ponad 61,6 miliona było leczonych z powodu tej choroby w tym samym roku.
Różnorodne gatunki bilharii występują na całym świecie, a główne obszary występowania, według CDC, obejmują:
- Afryka: Południowa, środkowa, zachodnia oraz subsaharyjska, w obrębie wielkich jezior i rzek oraz w mniejszych zbiornikach wodnych; Dolina Nilu w Sudanie i Egipcie oraz region Maghrebu w Afryce Północnej
- Ameryka Południowa: w tym Brazylia, Surinam i Wenezuela
- Azja: Indonezja, części Chin oraz Azji Południowo-Wschodniej, w tym Kambodża i Laos
- Bliski Wschód: Jemen.
W niektórych częściach Karaibów, jak Dominikana, Gwadelupa, Martynika i Saint Lucia, występuje niskie ryzyko zakażenia.
Schistosomatoza może dotknąć ludzi w każdym wieku, jednak szczególnie narażone są dzieci żyjące w krajach rozwijających się.
Osoby pływające w skażonych słodkowodnych rzekach, kanałach, jeziorach i strumieniach w obszarach, gdzie choroba występuje, są bardziej podatne na zakażenie.
Bilharzia jest generalnie nieobecna w Stanach Zjednoczonych, ale w niektórych miejscach odnotowano przypadki swędzenia pływaka lub karkowego zapalenia skóry. Ogniska te były badane w Stubblefield Lake w północnym Nowym Meksyku oraz w Prospect Lake w Colorado Springs.
Ponadto Amerykanie mogą się zarazić, jeśli podróżują do regionów, w których schistosomatoza występuje.
Objawy
Objawy schistosomatozy są uzależnione od gatunku robaka oraz stadium infekcji, jednak w większości przypadków wynikają z reakcji organizmu na jaja robaków, a nie są bezpośrednio spowodowane przez same pasożyty.
Wczesne objawy to swędzenie pływaka, które obejmuje swędzącą skórę oraz wysypkę, mogą one pojawić się w ciągu kilku godzin po zakażeniu i trwać do około 7 dni.
Około 3 do 8 tygodni po zakażeniu mogą wystąpić:
- Zmęczenie
- Gorączka i dreszcze
- Kaszel
- Bóle mięśni
- Utrata masy ciała
- Powiększenie wątroby oraz śledziony
- Biegunka
- Ból brzucha.
Później, gdy jaja przenikają do układu moczowego, może pojawić się krew w moczu.
Diagnoza
Osoby, które wracają z podróży do rejonów, gdzie bilharia jest powszechna i doświadczają objawów, powinny zgłosić się do lekarza.
Może być konieczna konsultacja ze specjalistą chorób zakaźnych lub medycyny tropikalnej.
Dobrze jest również rozważyć badanie kontrolne 3 miesiące po powrocie, nawet w przypadku braku objawów, ponieważ symptomy mogą wystąpić dopiero później.
Lekarz powinien zapytać pacjenta o miejsce podróży, długość pobytu oraz kontakt ze skażoną wodą.
Pacjent powinien opisać wszelkie objawy, ich czas wystąpienia oraz czy towarzyszyła im swędząca wysypka lub krew w moczu.
Próbki kału lub moczu mogą wskazać obecność jaj, a także można wykonać badania krwi.
Pasożyt potrzebuje około 40 dni na osiągnięcie dojrzałości, dlatego wiarygodne wyniki badań krwi można uzyskać dopiero po 3 miesiącach od ekspozycji na skażoną wodę.
W przypadku objawów jelitowych, może być konieczna biopsja odbytnicy, nawet jeśli badania moczu i krwi są negatywne. Można również wykonać biopsję pęcherza moczowego.
Leczenie
Praziquantel to lek, który można podać w krótkim kursie, aby zwalczyć infekcję. Jest skuteczny, nawet w przypadkach zaawansowanych.
Zwykle przynosi pozytywne efekty, o ile nie doszło do poważnych uszkodzeń czy komplikacji. Jednak nie zapobiega ponownemu zakażeniu.
Osoby mieszkające w rejonach endemicznych mogą przyjmować jedną doustną dawkę leku Praziquantel co roku, aby zredukować ryzyko infekcji i powikłań.
Obecnie naukowcy pracują nad opracowaniem szczepionki na schistosomatozę, która mogłaby zatrzymać cykl życia pasożyta w organizmach ludzi.
Komplikacje
Brak leczenia może prowadzić do długotrwałych konsekwencji, w tym:
- Krwawienie z pęcherza
- Owrzodzenie pęcherza moczowego
- Uszkodzenie wątroby
- Niewydolność nerek
- Nowotwór pęcherza.
Jaja pasożyta mogą przedostać się do krwi, wpływając na różne ważne organy, co prowadzi do uszkodzenia płuc, serca, jelit oraz centralnego układu nerwowego.
Nawracające infekcje, szczególnie przez długi czas, mogą powodować poważne uszkodzenia kluczowych organów.
Zapobieganie
Jeśli to możliwe, należy unikać pływania oraz kontaktu z potencjalnie skażoną wodą słodką w obszarach występowania schistosomatozy.
W niektórych regionach prowadzone są projekty mające na celu eliminację ślimaków wodnych, które są nosicielami choroby. Można to osiągnąć przy użyciu akroleiny, siarczanu miedzi oraz niklosamidu.
W innych przypadkach wprowadzenie raków do obszarów zasiedlonych przez ślimaki może pomóc w kontrolowaniu ich populacji. Jak w przypadku każdej interwencji ekologicznej, należy to robić ostrożnie.
Możliwe jest także projektowanie systemów nawadniania, które utrudniają ślimakom kolonizację wody, co może zmniejszyć ryzyko narażenia ludzi na tę chorobę.
Nowe badania z 2024 roku
W 2024 roku badania nad schistosomatozą zyskały nową dynamikę. Naukowcy skoncentrowali się na wykorzystaniu technologii CRISPR do modyfikacji genetycznej ślimaków, aby ograniczyć ich zdolność do przenoszenia pasożyta. Wstępne wyniki są obiecujące, z zauważalnym spadkiem populacji zarażonych ślimaków w kontrolowanych warunkach.
Dodatkowo, badania epidemiologiczne wykazały, że edukacja społeczna oraz kampanie informacyjne mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu zakażeniom. W niektórych regionach, gdzie wprowadzono programy edukacyjne, odnotowano znaczny spadek przypadków schistosomatozy.
Ponadto, nowe metody diagnostyczne, takie jak testy na bazie mikrofluidyki, umożliwiają szybsze i dokładniejsze wykrywanie jaj pasożyta w próbkach kału, co może przyspieszyć proces diagnozowania i leczenia pacjentów.
Z perspektywy terapeutycznej, badania nad nowymi lekami oraz szczepionkami postępują. Istnieją obiecujące wyniki w badaniach nad szczepionką, która ma potencjał do efektywnego zapobiegania schistosomatozie w populacjach wysokiego ryzyka.
