Zaburzenie nadpobudliwości psychoruchowej z przewagą nieuwagi, czyli nieuważne ADHD, to jeden z trzech podtypów ADHD, który dotyka wiele dzieci i dorosłych.
ADHD to jedno z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych, które występuje u około 5% dzieci i 2,5% dorosłych na całym świecie.
Wyróżniamy trzy podtypy ADHD:
- ADHD – głównie nieuważny podtyp
- ADHD – głównie nadaktywny impulsywny podtyp
- ADHD – połączony podtyp
Warto podkreślić, że występowanie objawów ADHD u dziecka nie oznacza automatycznie, że ma ono to zaburzenie. Istnieje wiele innych problemów psychicznych, stanów medycznych oraz stresujących wydarzeń życiowych, które mogą powodować objawy przypominające ADHD.
Zanim postawi się diagnozę ADHD, należy wykluczyć inne możliwości, takie jak trudności w uczeniu się, problemy życiowe, zaburzenia psychiczne lub behawioralne oraz potencjalne schorzenia.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Chociaż naukowcy wciąż badają konkretne przyczyny nieuważnego ADHD, istnieją przesłanki sugerujące, że mogą odgrywać rolę następujące czynniki:
- Genetyka – 3 na 4 dzieci z ADHD ma krewnego z tym zaburzeniem
- Urodzenie przedwcześnie
- Niska waga urodzeniowa
- Uraz mózgu
- Palenie tytoniu, spożywanie alkoholu lub doświadczanie ekstremalnego stresu przez matkę w czasie ciąży
Przez wiele lat cukier był podejrzewany o powodowanie nadpobudliwości, ale nie ma wiarygodnych dowodów na potwierdzenie tej tezy.
Badania nie potwierdzają również, że oglądanie telewizji, styl rodzicielstwa czy czynniki społeczne i środowiskowe, takie jak ubóstwo czy problemy rodzinne, powodują ADHD, chociaż mogą one zaostrzać objawy.
Objawy i diagnoza
Wiele objawów nieuważnego ADHD, takich jak ograniczony zakres uwagi i trudności w przestrzeganiu instrukcji, jest powszechnie spotykanych u dzieci. Jednak różnica polega na tym, że dzieci z nieuważnym ADHD mają znacznie większe trudności z koncentracją niż można by się spodziewać w ich wieku.
Nieuważne ADHD diagnozuje się, gdy dziecko wykazuje co najmniej sześć z dziewięciu poniższych objawów (lub pięć dla osób powyżej 17. roku życia):
- Wygląda na to, że nie potrafi zwracać uwagi lub popełnia nieostrożne błędy w zadaniach
- Ma trudności z koncentracją na zadaniach lub działaniach
- Nie wydaje się słyszeć, gdy do niego mówimy
- Nie potrafi wykonać instrukcji ani zrealizować zadań
- Ma problemy z organizowaniem zadań i zarządzaniem czasem
- Unika zadań wymagających dłuższego myślenia
- Często gubi przedmioty potrzebne do codziennego życia
- Łatwo się rozprasza
- Zapomina o codziennych zadaniach i spotkaniach
Objawy te powinny występować przez ostatnie 6 miesięcy i pojawiać się regularnie.
Nie istnieje jednoznaczny test, który pozwoliłby zdiagnozować nieuważne ADHD. Rozpoznanie opiera się na zbieraniu informacji od rodziców i nauczycieli, wypełnianiu list kontrolnych oraz wykluczaniu innych problemów medycznych.
Różnice między nieuważnym ADHD a nadpobudliwym/impulsywnym ADHD
Nieuważne ADHD charakteryzuje się objawami skupionymi na rozproszeniu uwagi. Dziecko ma trudności z przetwarzaniem informacji, co utrudnia myślenie i rozumienie. Mogą również zauważyć, że otoczenie przeszkadza im w skupieniu się na konkretnym zadaniu.
Na przykład w szkole dziecko może być bardziej zainteresowane tym, co dzieje się na zewnątrz lekcji, niż tym, co mówi nauczyciel.
Natomiast nadpobudliwe/impulsywne ADHD objawia się ekstremalnie wysokim poziomem energii, co sprawia, że dziecko wydaje się być nieustannie w ruchu.
Hiperaktywny/impulsywny ADHD diagnozuje się, gdy dziecko ma mniej niż sześć objawów nieuważnego ADHD oraz co najmniej sześć z poniższych dziewięciu objawów (lub pięć dla osób powyżej 17. roku życia):
- Wirowanie, wiercenie i dotykanie rąk lub stóp
- Niepotrafienie usiedzieć w jednym miejscu
- Bieganie i wspinaczka w nieodpowiednich sytuacjach i miejscach
- Niezdolność do spokojnego grania lub uczestniczenia w zajęciach
- Ciągłe «bycie w ruchu»
- Rozmowy bez przerwy
- Przerywanie innym
- Trudności w czekaniu na swoją kolej
- Wtrącanie się lub przeszkadzanie innym ludziom
Choć wiele dzieci lubi biegać i skakać, nie oznacza to automatycznie, że mają hiperaktywnie-impulsywne ADHD. Objawy muszą być ekstremalne i wpływać negatywnie na codzienne życie, występując przez ponad 6 miesięcy.
Nieuważne ADHD ma mniej niż sześć objawów nadaktywnego/impulsywnego ADHD.
Połączone ADHD to przypadek, w którym występuje połączenie co najmniej sześciu objawów nieuważnego ADHD oraz co najmniej sześciu objawów hiperaktywnego/impulsywnego ADHD, które były obecne przez minimum 6 miesięcy.
Hiperaktywne/impulsywne ADHD oraz połączone ADHD zazwyczaj pojawiają się w wieku 7 lat, podczas gdy nieuważne ADHD zaczyna się później, w wieku 9 lat, a objawy mogą być nieznaczne aż do 11 roku życia.
Ogólnie rzecz biorąc, więcej chłopców ma ADHD, ale dziewczęta częściej mają postać nieuważną niż chłopcy.
Leczenie
Nieuważne ADHD zazwyczaj leczy się za pomocą leków oraz interwencji edukacyjnych, behawioralnych i psychologicznych. Choć nie ma lekarstwa na to zaburzenie, dostępne są leki, które pomagają zmniejszyć objawy, a także terapie, które wspierają radzenie sobie z trudnym zachowaniem.
Leczenie nieuważnego ADHD obejmuje:
- Leki stymulujące
- Atomoksetyna
- Leki przeciwdepresyjne
- Guanfacyna
- Clonidyna
- Terapia behawioralna
- Psychoterapia
- Trening umiejętności dla rodziców
- Terapia rodzinna
- Trening umiejętności społecznych
Leki stymulujące są najczęściej stosowane w leczeniu ADHD. U 70-80% dzieci z ADHD występuje poprawa objawów podczas terapii lekami stymulującymi.
Każde dziecko reaguje inaczej na leczenie. Dawka, która działa na jedno dziecko, może nie być skuteczna dla innego. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice współpracowali z lekarzem dziecka, aby znaleźć odpowiednią metodę leczenia oraz dawkę.
Wskazówki dla rodziców i opiekunów
Rodzice i opiekunowie mogą podjąć pozytywne działania, które pomogą dzieciom z nieuważnym ADHD w codziennym funkcjonowaniu. Oto kilka z nich:
- Rutyna: dążenie do ustalonego harmonogramu każdego dnia
- Organizacja: przechowywanie ubrań, zabawek i tornistra w tym samym miejscu, aby uniknąć ich zgubienia
- Planowanie: rozbijanie skomplikowanych zadań na prostsze, mniejsze kroki oraz robienie przerw podczas dłuższych zadań, aby ograniczyć stres
- Ograniczanie wyboru: oferowanie kilku opcji naraz, aby uniknąć przytłoczenia
- Zarządzanie rozpraszaniem: dla niektórych dzieci z ADHD słuchanie muzyki lub zmiana otoczenia pomaga się skupić, dla innych może być odwrotnie
- Nadzór: dzieci z ADHD mogą potrzebować większej uwagi niż inne dzieci
- Jasne komunikaty: używanie prostych, krótkich instrukcji oraz powtarzanie tego, co mówi dziecko, aby potwierdzić, że jest słuchane
- Cele i nagrody: wyznaczanie celów, śledzenie postępów oraz nagradzanie pozytywnych zachowań
- Skuteczna dyscyplina: wprowadzenie limitów czasowych oraz usuwanie przywilejów w przypadku niewłaściwego zachowania
- Pozytywne możliwości: zachęcanie do udziału w działaniach, które dziecko dobrze wykonuje, aby stworzyć pozytywne doświadczenia
- Szkoła: regularne utrzymywanie kontaktu z nauczycielem dziecka
- Zdrowy styl życia: zapewnienie zrównoważonej diety, zachęcanie do aktywności fizycznej oraz dbanie o odpowiednią ilość snu
Najlepiej jest, gdy opiekunowie obserwują i dostosowują działania do indywidualnych potrzeb dziecka. Ważne jest również ograniczenie telewizji, hałasu i bałaganu.
Wskazówki dotyczące zarządzania nieuważnym ADHD dla dorosłych
Osoby dorosłe z nieuważnym ADHD mogą zmagać się z codziennymi obowiązkami, takimi jak płacenie rachunków czy utrzymywanie kontaktu z przyjaciółmi i rodziną. Istnieją jednak techniki samopomocy, które mogą pomóc w skupieniu się i organizacji życia.
Oto kilka z nich:
- Organizacja
- Zarządzanie czasem
- Zarządzanie finansami i rachunkami
- Skupienie się
- Zarządzanie stresem
Perspektywy
Trudności w koncentracji oraz zmniejszone wysiłki to cechy charakterystyczne nieuważnego ADHD. Dzieci z tym zaburzeniem mogą wydawać się marzycielami, którzy «gdzieś błądzą» lub «nie są obecne».
Dzieci z nieuważnym ADHD często mają problemy z nawiązywaniem relacji społecznych, takich jak zabawa z innymi dziećmi, inicjowanie przyjaźni czy rozwiązywanie konfliktów, co może prowadzić do ich społecznego odrzucenia.
Choć dzieci z nieuważnym ADHD stanowią 25% dzieci z ADHD w ośrodkach zdrowia psychicznego, są one mniej skłonne do zdiagnozowania i często bywają pomijane w porównaniu do hiperaktywnych lub złożonych podtypów. Wynika to z braku objawów nadpobudliwości.
Celem leczenia nieuważnego ADHD jest poprawa objawów oraz sprawności funkcjonalnej, a także usuwanie przeszkód, które mogą wpływać na zachowanie. Około jedna trzecia dzieci z ADHD nadal będzie miała problemy w wieku dorosłym.
Chociaż nieuważne ADHD jest stanem trwającym całe życie, objawy można złagodzić dzięki odpowiedniemu leczeniu, co pozwala osobom z tym zaburzeniem prowadzić normalne i satysfakcjonujące życie.
Nowe badania i aktualne informacje (2024)
W 2024 roku pojawiły się nowe badania, które rzucają światło na mechanizmy biologiczne stojące za nieuważnym ADHD. Badania dotyczące genów oraz ich wpływu na neuroprzekaźniki, takie jak dopamina i noradrenalina, wskazują na ich kluczową rolę w objawach ADHD.
Dodatkowo, świeże dane sugerują, że wczesna interwencja terapeutyczna może znacząco poprawić wyniki dzieci z ADHD, co podkreśla znaczenie wczesnego rozpoznania i leczenia. W 2024 roku, w ramach badań klinicznych, zaczęto testować nowe terapie behawioralne oraz programy wsparcia społecznego, które mają na celu poprawę jakości życia dzieci z tym zaburzeniem.
Nowe podejścia terapeutyczne, takie jak terapie oparte na uważności oraz zintegrowane programy wsparcia, zyskują na popularności i pokazują obiecujące wyniki w redukcji objawów nieuważnego ADHD.
