Bilirubina powstaje w wyniku rozpadu czerwonych krwinek w organizmie, a wątroba odgrywa kluczową rolę w jej wydalaniu. Poziom bilirubiny we krwi może być istotnym wskaźnikiem stanu zdrowia wątroby.
Wysoki poziom bilirubiny prowadzi do żółtaczki, która jest łatwo rozpoznawalna dzięki żółknięciu skóry oraz białków oczu. Termin medyczny «żółtaczka» pochodzi z francuskiego słowa oznaczającego «żółty».
Chociaż wysoki poziom bilirubiny może wystąpić u dorosłych, częściej dotyczy noworodków. Noworodki mają mniej bakterii w jelicie, co utrudnia ich zdolność do rozkładu i wydalania bilirubiny.
Normalny zakres bilirubiny w surowicy krwi wynosi:
- Dla dorosłych 1,2 miligrama na decylitr (mg/dL)
- Dla dzieci w wieku poniżej 18 lat, zazwyczaj 1 mg/dL
Skóra zazwyczaj staje się żółta, gdy poziom bilirubiny osiąga 3 mg/dL lub więcej.
Każda osoba z objawami zażółcenia skóry lub oczu powinna natychmiast skonsultować się z lekarzem, ponieważ może to być oznaką poważnego stanu zdrowia.
Co to jest bilirubina?
Bilirubina jest produktem rozpadu czerwonych krwinek (RBC) w organizmie. Po jej wytworzeniu, bilirubina przemieszcza się do wątroby, gdzie jest wydzielana do przewodu żółciowego i ostatecznie wydalana z organizmu z kałem. Bilirubina ma charakterystyczny brązowawo-żółty kolor, który nadaje kałowi jego odcień.
Czerwone krwinki mają średnią żywotność około 120 dni i są nieustannie odnawiane. Zawierają hemoglobinę, która jest rozkładana na bilirubinę i inne substancje. Bilirubina transportowana jest do wątroby przez albuminy.
W wątrobie bilirubina ulega tzw. «sprzężeniu», co oznacza, że staje się rozpuszczalna w wodzie i może być wydalana z organizmu.
Niesprzężona bilirubina jest toksyczna, natomiast sprzężona bilirubina jest bezpieczna i może być usunięta z organizmu.
Wysoki poziom bilirubiny
Wysoki poziom bilirubiny we krwi określa się mianem hiperbilirubinemii.
Może on prowadzić do żółtaczki, co skutkuje żółtym zabarwieniem skóry i białków oczu, spowodowanym obecnością bilirubiny we krwi.
Istnieją trzy główne przyczyny, dla których poziom bilirubiny może wzrastać, prowadząc do żółtaczki. Problemy te mogą wystąpić przed, w trakcie lub po wytworzeniu bilirubiny.
Przed dotarciem do wątroby
Niektóre schorzenia mogą prowadzić do wysokiego poziomu bilirubiny zanim dotrze ona do wątroby. Zjawisko to nazywane jest fazą przed-wątrobową i może być spowodowane niedokrwistością hemolityczną lub reabsorpcją krwi wewnętrznej. Niedokrwistość hemolityczna występuje, gdy zbyt wiele czerwonych krwinek ulega rozpadowi.
W wątrobie
Jeśli wątroba nie funkcjonuje prawidłowo, może nie być w stanie koniugować bilirubiny, co prowadzi do jej nadmiaru. Przyczyny tego stanu mogą obejmować:
- Wirusy, takie jak wirusowe zapalenie wątroby typu A
- Alkohol
- Leki, w tym paracetamol
- Autoimmunologiczne choroby, w których układ odpornościowy atakuje własne komórki organizmu
Po opuszczeniu wątroby
Po opuszczeniu wątroby, wysoki poziom bilirubiny może być spowodowany trudnościami w jej wydalaniu. Może to być efektem blokady w jednym z organów wydalających, takich jak kamienie żółciowe w woreczku żółciowym. Stan ten określa się jako faza po-wątrobowa.
Inne przyczyny wysokiego poziomu bilirubiny to:
- Zapalenie lub rak woreczka żółciowego, który produkuje żółć
- Zapalenie trzustki
Testy bilirubiny
Testy krwi i moczu mogą być używane do pomiaru poziomu bilirubiny.
Jeśli test moczu wykryje bilirubinę, lekarz zleci badania krwi w celu potwierdzenia wyników i oceny stanu wątroby. Jeżeli w moczu nie wykryto bilirubiny, lekarze sprawdzą, czy problem nie wynika z nadmiaru czerwonych krwinek.
Inne badania, które mogą być zlecone, obejmują:
- Dodatkowe badania krwi w celu oceny funkcji wątroby.
- Badanie fizykalne, podczas którego lekarz może sprawdzić brzuch, aby ocenić, czy wątroba jest powiększona lub tkliwa.
- Testy obrazowe w celu wizualizacji wątroby, takie jak ultrasonografia, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.
- Czasami wykonuje się endoskopię, aby ocenić drogi, którymi żółć przemieszcza się do jelit.
- Biopsja wątroby jest czasami konieczna, chociaż jest to bardzo rzadkie. W tej procedurze niewielka próbka tkanki wątroby jest wysyłana do laboratorium w celu analizy.
Leczenie wysokich poziomów bilirubiny
Kluczowym krokiem jest zidentyfikowanie przyczyny wysokiego poziomu bilirubiny. Leczenie zależy od ustalonej przyczyny. W przypadku znanej przyczyny, bilirubina może być usunięta poprzez odpowiednie leczenie lub zmiany stylu życia, takie jak unikanie alkoholu.
Czym jest zespół Gilberta?
Zespół Gilberta to łagodna forma wysokiej bilirubiny. Poziomy bilirubiny mogą się wahać, co wynika z obniżonej zdolności organizmu do jej usuwania.
Wahania te rzadko powodują żółknięcie skóry, ale u niektórych osób mogą wystąpić objawy, takie jak ból brzucha czy uczucie zmęczenia.
Zespół Gilberta często jest odkrywany przypadkowo podczas badań krwi przeprowadzanych z innych powodów.
Istnieje gen związany z zespołem Gilberta, który wskazuje na dziedziczenie tego schorzenia. Gen ten koduje enzym, który umożliwia wątrobie przekształcanie bilirubiny w formę skoniugowaną. Brak tego genu w zespole Gilberta oznacza, że enzym nie działa prawidłowo.
Wysoka bilirubina u noworodków
Noworodki z wysokim poziomem bilirubiny cierpią na stan określany jako noworodkowa hiperbilirubinemia, znany również jako żółtaczka noworodków. Prawie połowa noworodków wykazuje objawy żółtaczki w pierwszym tygodniu po urodzeniu.
U dorosłych bakterie jelitowe rozkładają sprzężoną bilirubinę, tworząc urobilinę, która jest wydalana z kałem. U noworodków brak bakterii jelitowych utrudnia ten proces. Dodatkowo noworodki mają enzym, który może ponownie wchłaniać niesprzężoną bilirubinę, co prowadzi do jej wyższego poziomu w organizmie.
Poziom bilirubiny, który może budzić obawy, zależy od przyczyny, wieku dziecka oraz tego, czy urodziło się ono przed czasem. U zdrowego noworodka urodzonego w pełnym wymiarze, stężenie bilirubiny budzące niepokój to około 18 mg/dL.
W przypadku wcześniaków próg ten jest niższy ze względu na wcześniejszy poród.
Wysoka bilirubina może być toksyczna dla układu nerwowego i prowadzić do uszkodzenia mózgu.
Leczenie skoncentruje się na ustaleniu i zlikwidowaniu przyczyny.
Większość przypadków żółtaczki u noworodków nie jest poważna i objawy ustępują naturalnie. Żółtaczka częściej występuje u dzieci karmionych piersią, a lekarz może zasugerować matce przerwanie karmienia piersią.
Niektóre noworodki otrzymują fototerapię, podczas której są wystawione na specjalne fluorescencyjne światło. To standardowe leczenie, które przekształca bilirubinę w formę, którą można usunąć z organizmu przez wątrobę i nerki.
Aktualne badania i nowości w leczeniu bilirubinemii
W ostatnich latach pojawiły się nowe badania dotyczące leczenia wysokiego poziomu bilirubiny, które wykazały skuteczność innowacyjnych terapii. Na przykład, badania z 2024 roku dowiodły, że wczesne zastosowanie fototerapii u noworodków znacząco zmniejsza ryzyko powikłań związanych z hiperbilirubinemią. Zastosowanie nowoczesnych urządzeń fototerapeutycznych pozwala na bardziej efektywne usuwanie bilirubiny, co przekłada się na szybszy powrót do zdrowia.
Innym obiecującym obszarem badań jest terapia genowa, która może w przyszłości zrewolucjonizować sposób leczenia zespołu Gilberta. Badania nad modyfikacją genetyczną, która mogłaby zwiększyć aktywność enzymu przekształcającego bilirubinę, są obecnie w fazie eksperymentalnej, ale ich wyniki mogą otworzyć nowe możliwości terapeutyczne.
Warto również zwrócić uwagę na znaczenie badań przesiewowych w diagnostyce. Nowe wytyczne sugerują, że regularne badania poziomu bilirubiny u noworodków powinny być standardem, aby szybko identyfikować i leczyć przypadki hiperbilirubinemii, zanim doprowadzą do poważnych komplikacji zdrowotnych.
