Ziarniniak Wegenera, obecnie znany jako ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, to rzadkie i zagrażające życiu schorzenie, które ogranicza przepływ krwi do wielu narządów, w tym płuc, nerek oraz górnych dróg oddechowych.
To specyficzny rodzaj zapalenia naczyń, prowadzący do uszkodzenia i stanu zapalnego w naczyniach krwionośnych.
Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (GPA) wymaga długotrwałej immunosupresji. Warto zaznaczyć, że niektórzy pacjenci mogą cierpieć z powodu toksyczności związanej z leczeniem.
W Stanach Zjednoczonych ziarniniak Wegenera dotyka jedynie 3 na 100 000 osób.
Może pojawić się w każdym wieku, jednak objawy najczęściej występują u pacjentów po czterdziestce lub pięćdziesiątce. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety są dotknięci tą chorobą w równym stopniu, a biała rasa wydaje się być bardziej podatna niż inne grupy etniczne.
GPA nie tylko wywołuje stan zapalny w naczyniach krwionośnych, ale także prowadzi do tworzenia ziarniniaków wokół tych naczyń. Ziarniniak lub ziarnina to rodzaj zlokalizowanego zapalenia guzkowego, które występuje w tkankach, będąc efektem stanu zapalnego.
Przyczyny tego schorzenia wciąż pozostają nieznane, jednak GPA nie jest typem raka ani infekcji.
Wczesne leczenie i diagnostyka mogą prowadzić do remisji objawów ziarniniakowatości Wegenera. Nieleczona choroba może prowadzić do niewydolności nerek i śmierci.
Co to jest?
Ziarniniak Wegenera, czyli GPA, jest częścią szerszej grupy zespołów naczyniowych.
Wszystkie te zespoły mają wspólny mianownik – atak autoimmunologiczny wywołany przez nieprawidłowe krążące przeciwciała, znane jako przeciwciała cytoplazmatyczne (ANCA).
Te przeciwciała atakują małe i średnie naczynia krwionośne.
Wśród innych zespołów naczyniowych wymienia się:
- Zespół Churga-Straussa
- Mikroskopowe zapalenie polyangiitis
Zgodnie z opisem zaprezentowanym na konferencji Conformus Conference Chapel Hill (CHCC2012), ziarniniak Wegenera to:
«Martwicze zapalenie ziarniniakowe, które zwykle obejmuje górne i dolne drogi oddechowe oraz nekrotyczne zapalenie naczyń, dotykające głównie małe i średnie naczynia (np. naczynia włosowate, żyły, tętniczki, tętnice). Martwicze kłębuszkowe zapalenie nerek jest powszechne.»
Na konferencji CHCC2012 uzgodniono również, aby zmienić nazwę ziarniniaka Wegenera na ziarniniakowatość z zapaleniem wielonaczyniowym (GPA).
Objawy
Objawy ziarniniakowatości Wegenera (GPA) mogą rozwijać się stopniowo lub nagle.
Pierwszym objawem u większości pacjentów jest nieżyt nosa, katar oraz zatkany nos, co przypomina ciężki przypadek przeziębienia.
Inne objawy mogą obejmować:
- uporczywy katar
- kaszel, który może zawierać krew
- infekcje ucha
- bóle stawów
- utrata apetytu
- ogólne złe samopoczucie
- krwotok z nosa
- duszność
- zapalenie zatok
- owrzodzenia skóry
- obrzęk stawów
- ból oka
- uczucie pieczenia w oczach
- zaczerwienienie oka
- problemy ze wzrokiem
- gorączka
- osłabienie, często spowodowane niedokrwistością
- niezamierzona utrata masy ciała
- krew w moczu
Może to prowadzić do szybko postępującego kłębuszkowego zapalenia nerek, które, jeśli nie jest leczone, szybko przechodzi w stan ostrej niewydolności nerek. Około 75% osób z tym schorzeniem rozwija chorobę nerek.
Przyczyny
Eksperci wciąż nie wiedzą, co dokładnie powoduje ziarniniakowatość Wegenera (GPA).
Wydaje się, że rozwija się w wyniku nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na początkowe zdarzenie wywołujące stan zapalny, co prowadzi do stanów zapalnych oraz zwężenia naczyń krwionośnych i tworzenia ziarniaków.
Nawrót choroby czasami wywołany jest infekcją.
Inne czynniki mogą obejmować toksyny środowiskowe oraz predyspozycje genetyczne, jak również ich kombinację.
Zidentyfikowano powiązania z parwowirusem oraz długotrwałą obecnością w kanale nosowym.
Diagnoza
Postawienie diagnozy może być trudne, ponieważ pacjent w początkowych stadiach może nie wykazywać objawów lub objawy mogą być niespecyficzne. W podstawowej opiece zdrowotnej czas potrzebny na postawienie diagnozy może wynosić od 2 do 20 miesięcy.
Lekarz może podejrzewać GPA, jeśli pacjent doświadcza poważnych, niewyjaśnionych objawów przez dłuższy czas.
Podczas wizyty lekarz zapyta o objawy oraz przeprowadzi badanie fizykalne, a także zapozna się z historią medyczną pacjenta.
Badania krwi mogą wykryć obecność ANCA, przeciwciał występujących u ponad 90% pacjentów z aktywną ziarniniakowatością Wegenera (GPA).
Choć same ANCA nie potwierdzają diagnozy, mogą wskazywać na możliwość obecności choroby.
Badanie krwi może również ocenić szybkość sedymentacji erytrocytów, co pozwala określić, czy w organizmie występuje stan zapalny oraz jak ciężki jest ten stan. Podczas stanu zapalnego czerwone krwinki opadają szybciej na dno.
Badanie krwi może także wykryć niedokrwistość, która jest powszechnym problemem u pacjentów z tym schorzeniem. Może również ocenić funkcjonowanie nerek.
Inne testy diagnostyczne mogą obejmować:
- badanie moczu w celu oceny stanu nerek
- RTG klatki piersiowej, aby ustalić, czy problem wynika z GPA, czy też z innej choroby płuc
- biopsję
Biopsja jest jedynym pewnym sposobem na wykrycie GPA. Polega na pobraniu małego kawałka tkanki z zajętego narządu w celu analizy pod mikroskopem. Próbki tkanek mogą być pobrane z dróg oddechowych, kanałów nosowych lub płuc, a ich analiza może potwierdzić bądź wykluczyć obecność ziarniniaków i zapalenia naczyń.
Próbki mogą być również pobierane ze skóry lub nerek, jeśli pacjent cierpi na niewydolność nerek lub zapalenie naczyń krwionośnych.
Leczenie
Leczenie ziarniniakowatości Wegenera (GPA) zazwyczaj dzieli się na dwa etapy:
- Indukcja remisji, polegająca na wyeliminowaniu wszystkich objawów.
- Utrzymanie remisji, aby zapobiec nawrotowi choroby.
Wczesna diagnoza i leczenie znacznie zwiększają szanse pacjenta na uzyskanie remisji w ciągu kilku miesięcy. Niektórzy pacjenci mogą wymagać dłuższego okresu leczenia.
Monitorowanie pacjenta po ustąpieniu objawów jest niezbędne, ponieważ choroba może nawracać.
Na początku leczenia mogą być stosowane kortykosteroidy, takie jak prednizon. W niektórych przypadkach może to być jedyne wymagane lekarstwo.
Większość pacjentów wymaga również innych leków immunosupresyjnych, takich jak cyklofosfamid (Cytoxan), azatiopryna (Imuran) czy metotreksat (Rheumatrex), aby zapobiec nadmiernej reakcji układu odpornościowego.
Przed wprowadzeniem leczenia sterydami i cyklofosfamidem, 82% pacjentów z GPA umierało w ciągu pierwszego roku, a średnia długość życia wynosiła zaledwie 5 miesięcy. Dzięki postępom dokonanym w ciągu ostatnich 50 lat obecnie 90% pacjentów przeżywa, a niektórzy mogą oczekiwać dodatkowych 20 lat bez nawrotu.
Rytuksymab (Rituxan) to inny lek, który może być stosowany w leczeniu. Został pierwotnie zaprojektowany do leczenia chłoniaka nieziarniczego, a później zatwierdzony do terapii reumatoidalnego zapalenia stawów. Rytuksymab zmniejsza liczbę komórek B w organizmie, które są zaangażowane w proces zapalny. Gdy standardowe metody leczenia nie są skuteczne, lekarze mogą sięgnąć po Rytuksymab.
Wiele leków stosowanych w leczeniu GPA osłabia układ odpornościowy pacjenta, dlatego ważne jest jego monitorowanie. Osłabiony układ odpornościowy jest mniej zdolny do walki z infekcjami.
Podczas leczenia można stosować następujące leki wspomagające układ odpornościowy:
- Trimetoprim-sulfametoksazol (Bactrim, Septra) zapewniający ochronę przed infekcjami płuc.
- Bisfosfoniany (np. Fosamax), które pomagają zapobiegać osteoporozie związanej z długoterminowym stosowaniem kortykosteroidów.
- Kwas foliowy, który może zapobiegać powstawaniu ran i innych problemów wynikających z niskiego poziomu kwasu foliowego, co często ma miejsce przy stosowaniu metotreksatu.
Niektórzy pacjenci mogą wymagać operacji, a w przypadku niewydolności nerek lekarz może zalecić przeszczep nerki.
Komplikacje
Powikłania wynikają zazwyczaj z braku leczenia.
Mogą obejmować:
- głuchotę, spowodowaną stanem zapalnym tkanki ziarnistej w uchu środkowym
- blizny na skórze, jeśli pojawią się rany
- atak serca, jeśli dotyczy to tętnic wieńcowych
- uszkodzenie nerek, ponieważ nieleczone przypadki GPA prowadzą do problemów z nerkami
Może wystąpić kłębuszkowe zapalenie nerek, w którym nerki nie są w stanie prawidłowo odfiltrowywać odpadów i nadmiaru płynów z organizmu, co prowadzi do nagromadzenia produktów przemiany materii we krwi.
W przypadku, gdy ziarniniak Wegenera kończy się śmiercią, zazwyczaj jest to spowodowane niewydolnością nerek.
Nowe Badania i Badania z 2024 roku
Z najnowszych badań z 2024 roku wynika, że wczesna interwencja, zwłaszcza z zastosowaniem nowoczesnych terapii biologicznych, znacznie poprawia rokowania pacjentów z GPA. Badania wskazują, że leki takie jak rytuksymab mogą redukować ryzyko nawrotów oraz poprawiać jakość życia pacjentów.
Analizy pokazują, że zastosowanie kombinacji terapii immunosupresyjnych wraz z terapią biologiczną skutkuje lepszymi wynikami klinicznymi. Ponadto, nowe biomarkery są badane jako potencjalne narzędzia do monitorowania aktywności choroby i odpowiedzi na leczenie.
Warto również zwrócić uwagę na znaczenie wsparcia psychologicznego dla pacjentów z GPA, co może mieć istotny wpływ na ich samopoczucie oraz proces leczenia. W miarę postępu badań, z pewnością dowiemy się więcej o skutecznych strategiach leczenia oraz o sposobach poprawy jakości życia osób dotkniętych tym schorzeniem.
