Zatrucie żelaza występuje wtedy, gdy w organizmie gromadzi się nadmierna ilość żelaza. Może to być wynikiem naturalnych przyczyn lub przypadkowego przedawkowania.
Toksyczne działanie zbyt dużej ilości żelaza pogarsza się z czasem i może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym śmierci. Zatrucie żelaza stanowi zawsze zagrożenie medyczne, a szczególnie niebezpieczne jest dla dzieci.
Co to jest zatrucie żelaza?
Żelazo jest niezbędne w większości układów biologicznych w ciele i odgrywa kluczową rolę w krwioobiegu. Mięso oraz niektóre warzywa są bogate w żelazo, a także dostępne są liczne suplementy, zarówno te regulowane, jak i bez recepty.
Zatrucie żelaza może być spowodowane przez:
- przyjmowanie zbyt dużej ilości suplementów zawierających żelazo
- przypadkowe przyjęcie przez dziecko dawki przeznaczonej dla dorosłych
- wielokrotne transfuzje krwi
Nadmierna ilość żelaza może pozostać w żołądku nawet po wymiotach.
Zbyt duża ilość żelaza może podrażniać żołądek oraz przewód pokarmowy, co czasami prowadzi do krwawienia. W ciągu kilku godzin od ostrego przedawkowania komórki organizmu mogą ulec zatruciu, co wpływa na ich reakcje chemiczne.
W ciągu kilku dni może dojść do uszkodzenia wątroby. Tygodnie po wyzdrowieniu mogą pojawić się blizny w wyniku odkładania się żelaza w żołądku, jelitach i wątrobie, co jest efektem początkowego podrażnienia.
Przyczyny
Istnieje kilka przyczyn zatrucia żelazem, w tym przedawkowanie, nadmierne obciążenie żelaza oraz predyspozycje genetyczne.
Przedawkowanie
Ostra toksyczność żelaza najczęściej wynika z przypadkowego przedawkowania.
Większość przypadków dotyczy dzieci w wieku poniżej 5 lat, które przypadkowo spożywają suplementy żelaza lub dorosłe multiwitaminy.
Przeciążenie żelaza
Przeciążenie żelaza, znane również jako przewlekła toksyczność żelaza, może być wynikiem:
- powtarzających się transfuzji krwi w celach terapeutycznych, na przykład w leczeniu anemii
- nadmiernej terapii żelazem, zarówno dożylnej, jak i suplementacyjnej
- chorób wątroby, takich jak przewlekłe zapalenie wątroby typu C czy alkoholizm
Przyczyny genetyczne
Przeciążenie żelazem może także wystąpić w wyniku pewnych schorzeń genetycznych. Przykładem jest dziedziczna hemochromatoza, choroba, która prowadzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z pokarmu.
Objawy i etapy
Zatrucie żelazem zazwyczaj powoduje objawy w ciągu 6 godzin od przedawkowania i może wpływać na różne części ciała, w tym:
- drogi oddechowe i płuca
- żołądek i jelita
- serce i krew
- wątroba
- skóra
- system nerwowy
Objawy zatrucia żelaza dzieli się na pięć etapów:
Etap 1 (0-6 godzin): Objawy mogą obejmować wymioty, wymioty krwi, biegunkę, bóle brzucha, drażliwość oraz senność. W poważnych przypadkach może dojść do szybkiego oddychania, tachykardii, śpiączki, utraty przytomności, drgawek oraz niskiego ciśnienia krwi.
Etap 2 (od 6 do 48 godzin): Objawy mogą ustępować, a ogólny stan pacjenta może się poprawić.
Etap 3 (od 12 do 48 godzin): Objawy mogą obejmować bardzo niskie ciśnienie krwi (wstrząs), gorączkę, krwawienie, żółtaczkę, niewydolność wątroby, nadmiar kwasu w krwi oraz drgawki.
Etap 4 (2 do 5 dni): Objawy mogą obejmować niewydolność wątroby, krwawienia, problemy z krzepnięciem krwi, zaburzenia oddychania, a nawet zgon. Może wystąpić także hipoglikemia, dezorientacja, letarg, lub śpiączka.
Etap 5 (2 do 5 tygodni): W żołądku lub jelitach mogą pojawić się blizny. Blizny te mogą prowadzić do zatorów, skurczów, bólu oraz wymiotów. W późniejszym czasie może rozwinąć się marskość wątroby.
Diagnoza
Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe. Badania krwi i moczu, w tym testy sprawdzające poziom żelaza, mogą być mało wiarygodne, jeśli nie zostaną wykonane szybko.
Diagnoza zatrucia żelazem opiera się zazwyczaj na historii medycznej pacjenta, obecnych objawach, stężeniu kwasu w krwiobiegu oraz ilości żelaza w organizmie.
Podczas diagnozy ważne jest, aby pacjenci informowali lekarza o wszystkich aktualnych lekach i suplementach, które zażywają. Pełne ujawnienie informacji jest kluczowe, ponieważ niektóre suplementy, takie jak witamina C, mogą zwiększać wchłanianie żelaza.
W przypadku ciężkiego przedawkowania, tabletki powodujące zatrucie żelazem mogą być czasami widoczne na zdjęciach rentgenowskich żołądka lub jelit.
Leczenie
Pierwszy etap leczenia ostrego zatrucia żelaza obejmuje stabilizację organizmu, w tym problemy z oddychaniem lub ciśnieniem krwi.
W zależności od poziomu zatrucia, leczenie może obejmować terapie oczyszczające, takie jak irygacja jelita i terapia chelatująca. Celem tych zabiegów jest jak najszybsze usunięcie nadmiaru żelaza oraz zminimalizowanie jego toksycznego wpływu na organizm.
Nawadnianie jelita
Ta procedura szybko wypłukuje żelazo przez żołądek i jelita. Pacjent albo połyka specjalne rozwiązanie, albo podaje się je przez zgłębnik do żołądka. Promienie X mogą wykrywać i śledzić tabletki żelaza w trakcie ich przechodzenia przez system.
Terapia chelatująca
Ta metoda usuwania toksyn z organizmu jest najbardziej skuteczna, jeśli zostanie zastosowana przed wystąpieniem trwałych uszkodzeń. Roztwór chemiczny wstrzykuje się do krwiobiegu, wiążąc nadmiar toksycznych minerałów, które następnie są wydalane z organizmu przez mocz.
Osoby z poważnymi objawami lub wysokim poziomem żelaza we krwi mogą wymagać hospitalizacji. Niektóre z nich mogą potrzebować wsparcia w oddychaniu lub monitorowania pracy serca.
Komplikacje
Zatrucie żelaza może prowadzić do poważnych, a nawet zagrażających życiu powikłań. Niewydolność wątroby oraz niewydolność serca są głównymi przyczynami zgonów związanych z przedawkowaniem żelaza.
W przypadku poważnego uszkodzenia wątroby, zatrucie żelazem może prowadzić do ciężkiej cukrzycy, objawiającej się nieprawidłowymi poziomami glukozy we krwi, częstym oddawaniem moczu, nasilonym pragnieniem i głodem, zmęczeniem, niewyraźnym widzeniem, drętwieniem lub mrowieniem kończyn oraz wolniejszym gojeniem ran.
Niewydolność serca może objawiać się obrzękiem nóg, dusznością, trudnościami w wysiłku fizycznym, zmęczeniem, szybkim lub nieregularnym rytmem serca oraz nudnościami.
Zapobieganie
W 1997 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wprowadziła przepisy dotyczące etykietowania i pakowania witamin oraz suplementów zawierających żelazo, mające na celu zapobieganie przedawkowaniom, zwłaszcza u dzieci.
Etykiety muszą wyraźnie ostrzegać przed ryzykiem ostrego zatrucia żelazem u dzieci poniżej 6. roku życia.
Większość produktów zawierających co najmniej 30 mg żelaza na dawkę, takich jak suplementy żelaza dla kobiet w ciąży, musi być pakowana pojedynczo w blistry.
Aby zapobiec przypadkowemu zatruciu żelazem, należy prawidłowo zamykać pojemniki i przechowywać je w miejscach poza zasięgiem dzieci.
Osoby planujące przyjmowanie jakichkolwiek multiwitamin lub suplementów zawierających żelazo powinny najpierw skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli zamierzają przyjąć więcej niż jeden taki produkt jednocześnie.
Perspektywy
Perspektywa w przypadku zatrucia żelazem w dużej mierze zależy od ilości spożytego żelaza, zastosowania innych leków oraz czasu, jaki upłynął przed rozpoczęciem leczenia.
W przypadku szybkiego podjęcia leczenia szanse na wyzdrowienie są wysokie.
Opóźnienie w leczeniu może prowadzić do poważnych uszkodzeń wątroby, które mogą wystąpić od 2 do 5 dni po przedawkowaniu. Opóźnione leczenie zwiększa również ryzyko powikłań zagrażających życiu.
Przedawkowanie żelaza może mieć bardzo poważne konsekwencje u dzieci, dlatego opiekunowie powinni zachować szczególną ostrożność, przechowując wszystkie leki w miejscach niewidocznych i niedostępnych dla dzieci, nawet jeśli są one zabezpieczone przed otwarciem przez maluchy.
Nowe badania i aktualne dane na temat zatrucia żelazem
W 2024 roku badania nad zatruciem żelazem ujawniły, że liczba przypadków hospitalizacji z powodu przedawkowania żelaza wzrosła o 15% w porównaniu do lat ubiegłych. W szczególności zauważono, że dzieci w wieku przedszkolnym są najbardziej narażone na przypadkowe spożycie suplementów żelaza. Nowe wytyczne zalecają, aby rodzice przechowywali wszystkie suplementy w zamkniętych szafkach, z dala od wzroku dzieci.
Co więcej, badania wskazują, że terapia chelatująca, stosowana w leczeniu zatrucia żelazem, stała się bardziej efektywna dzięki nowym preparatom, które działają szybciej i mają mniej skutków ubocznych. Ostatnie badania wykazały, że po zastosowaniu nowoczesnych leków pacjenci odzyskują równowagę elektrolitową i funkcję wątroby w znacznie krótszym czasie.
Dodatkowo istotne są także badania dotyczące genetycznych predyspozycji do zatrucia żelazem, które mogą wpłynąć na wchłanianie tego pierwiastka. W 2024 roku wprowadzono nowe testy genetyczne, które mogą pomóc w identyfikacji osób z wysokim ryzykiem zatrucia, co umożliwia wczesne interwencje terapeutyczne.
Pamiętajmy, że zatrucie żelazem to poważny problem zdrowotny, ale dzięki nowym badaniom i lepszym metodom leczenia, mamy nadzieję na skuteczniejsze zapobieganie i leczenie tej choroby.
