Stwardnienie rozsiane to schorzenie, które znacząco wpływa na funkcjonowanie mózgu i rdzenia kręgowego, prowadząc często do uszkodzenia nerwów. Zgodnie z definicją National Multiple Sclerosis Society, stwardnienie rozsiane (MS) to «nieprzewidywalna, często dezaktywująca choroba ośrodkowego układu nerwowego, która zakłóca przepływ informacji w mózgu oraz między mózgiem a ciałem».
U osób z MS występuje nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna, w wyniku której organizm atakuje osłonę włókien nerwowych. To zakłóca komunikację pomiędzy mózgiem a ciałem, co potencjalnie prowadzi do trwałego uszkodzenia nerwów i niepełnosprawności.
Jakie są zaostrzenia SM?
Zaostrzenie lub nawrót stwardnienia rozsianego ma miejsce, gdy pacjent doświadcza pogorszenia starych objawów lub pojawienia się nowych. Intensywność zaostrzeń może wahać się od łagodnej do ciężkiej.
Aby zaostrzenie mogło być zaklasyfikowane, objawy muszą trwać co najmniej 24 godziny, a zmiany objawów muszą wystąpić co najmniej 30 dni po wcześniejszym zaostrzeniu.
Zaostrzenia różnią się zarówno pod względem intensywności, jak i czasu trwania. Często zdarza się, że jedno zaostrzenie przynosi ze sobą więcej niż jeden objaw. Ponadto nie każdy pacjent z MS doświadcza tych samych symptomów.
Choć zapalenie w centralnym układzie nerwowym jest główną przyczyną zaostrzeń MS, istnieją pewne czynniki, które mogą je wywołać.
Wyzwalacze zaostrzenia stwardnienia rozsianego mogą obejmować:
- Zakażenie: Nawrót SM może być wywołany przez infekcje wirusowe, bakteryjne lub niektóre grzybicze. Osoby z MS powinny szczególnie dbać o zmniejszenie ryzyka zakażeń.
- Szczepienia: Niektóre szczepionki mogą być związane z wywoływaniem nawrotów SM. Na przykład, żywe szczepionki, takie jak te przeciwko półpaścowi i żółtej febrze, nie są zazwyczaj zalecane dla pacjentów z MS.
- Stres: Rola stresu w nawrotach SM pozostaje niejasna, ale może mieć znaczący wpływ na samopoczucie pacjentów.
- Okres poporodowy: Czas tuż po porodzie może zwiększać ryzyko nawrotu SM u niektórych kobiet, jednak karmienie piersią może oferować pewną ochronę.
- Leczenie niepłodności: Istnieją dowody sugerujące związek pomiędzy leczeniem niepłodności a zaostrzeniami stwardnienia rozsianego.
- Niedobór witaminy D: Niski poziom witaminy D jest związany z wyższym ryzykiem zaostrzeń SM; regularne monitorowanie i ewentualne uzupełnianie tej witaminy jest zalecane.
Objawy
Typowe objawy stwardnienia rozsianego mogą obejmować:
- Drętwienie kończyn lub osłabienie
- Ból
- Mrowienie lub swędzenie
- Drżenie, niestabilność lub problemy z koordynacją
- Częściowa lub całkowita utrata widzenia
- Podwójne widzenie
- Ból głowy
- Problemy z oddychaniem lub połykaniem
- Seplenienie
- Zmęczenie
- Zawroty głowy
- Problemy jelitowe i pęcherzowe
- Problemy seksualne
- Zaburzenia emocjonalne, takie jak depresja i wahania nastroju
- Zmiany w myśleniu i koncentracji
- Napady padaczkowe
- Utrata słuchu
Rodzaje
Cztery typy stwardnienia rozsianego oraz związane z nimi objawy to:
Zespół klinicznie izolowany (CIS)
CIS to pierwszy epizod zapalenia ośrodkowego układu nerwowego oraz uszkodzenia ochronnej powłoki komórek nerwowych. Objawy CIS trwają co najmniej 24 godziny, ale nie spełniają kryteriów do diagnozy MS. Niemniej jednak, stan ten może być charakterystyczny dla stwardnienia rozsianego.
Osoby z CIS, które mają zwiększone ryzyko wystąpienia postaci rzutowo-remisyjnej MS, mogą wykazywać zmiany w mózgu, które są typowe dla pacjentów z MS. Te zmiany, widoczne w obrazach rezonansu magnetycznego (MRI), to blizny w mózgu.
Pacjenci bez uszkodzeń mózgu są mniej narażeni na rozwój stwardnienia rozsianego. Wczesne leczenie pacjentów z CIS wysokiego ryzyka może opóźnić rozwój choroby.
Rzutowo-remisyjne stwardnienie rozsiane (RRMS)
Pacjenci z rozpoznaniem RRMS często doświadczają zaostrzeń. Okresy remisji mogą obejmować częściowe lub całkowite wyleczenie, a w czasie remisji stwardnienie rozsiane może nie postępować. Czas trwania tych okresów poprawy może wynosić od miesięcy do lat.
Postępujące pierwotne stwardnienie rozsiane (PPMS)
Jak opisuje National Multiple Sclerosis Society, PPMS to «pogorszenie funkcji neurologicznych (nagromadzenie niepełnosprawności) od momentu wystąpienia objawów, bez wcześniejszych nawrotów lub remisji».
Wtórnie postępujące stwardnienie rozsiane (SPMS)
Ta forma MS klasyfikowana jest jako stan progresywny. W SPMS pacjenci z RRMS nadal doświadczają pogorszenia funkcji neurologicznych.
Diagnoza
Nie istnieje pojedynczy test, który mógłby zdiagnozować stwardnienie rozsiane. Specjaliści zdrowia wykorzystują różnorodne metody, by wykluczyć inne przyczyny objawów.
Aby postawić diagnozę stwardnienia rozsianego, muszą być spełnione określone kryteria. Krajowe Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego wymienia następujące:
- Co najmniej dwa oddzielne obszary uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym
- Dowód, że uszkodzenia wystąpiły przynajmniej z miesięcznym odstępem
- Wykluczenie wszystkich innych przyczyn
Do testów używanych w diagnostyce stwardnienia rozsianego należą:
- Skanowanie MRI
- Kręgowe nakłucie do pobrania płynu rdzeniowego
- Wywołane potencjały – pomiary odpowiedzi elektrycznej aktywności mózgu na stymulację nerwów
- Pewne testy surowicy krwi
Leczenie
Obecnie nie ma lekarstwa na stwardnienie rozsiane, ale istnieją różne metody leczenia, które pomagają w zarządzaniu nawrotami, spowolnieniu postępu choroby oraz łagodzeniu objawów.
Leczenie MS obejmuje stosowanie leków, rehabilitację oraz terapie uzupełniające i alternatywne.
Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła wiele leków stosowanych w leczeniu różnych form MS.
Leki w formie iniekcji obejmują:
- Interferon beta-1a (Avonex, Rebif)
- Interferon beta-1b (Betaseron, Extavia)
- Octan glatirameru (Copaxone)
- Octan glatirameru – ogólny odpowiednik dawki 20 mg leku Copaxone (Glatopa)
- Peginterferon beta-1a (Plegridy)
Leki przyjmowane doustnie to:
- Teriflunomid (Aubagio)
- Fingolimod (Gilenya)
- Fumaran dimetylu (Tecfidera)
Podawane leki obejmują:
- Alemtuzumab (Lemtrada)
- Mitoksantron (Novantrone)
- Natalizumab (Tysabri)
Istnieją różne opcje terapeutyczne dostosowane do objawów związanych ze stwardnieniem rozsianym, a dostawcy opieki zdrowotnej zalecają leczenie zgodnie z objawami pacjenta.
Rehabilitacja może być istotnym elementem opieki nad pacjentem z MS, pomagając w codziennych zadaniach. Usługi te zazwyczaj obejmują terapię fizyczną, zajęciową oraz kognitywną, a także terapię mowy.
Oprócz standardowych metod leczenia, niektórzy pacjenci mogą zyskać korzyści z terapii alternatywnych, takich jak akupunktura, modyfikacje diety, masaż, ćwiczenia, joga, medytacja i techniki zarządzania stresem.
Dodatkowo, w celu łagodzenia bólu i problemów z mięśniami związanych z MS, American Academy of Neurology zaleca stosowanie marihuany doustnej.
W jaki sposób leczono zaostrzenia stwardnienia rozsianego?
Zaostrzenia mogą mieć różny stopień nasilenia i trwać od kilku dni do kilku miesięcy. Leczenie może być konieczne, ale nie zawsze, ponieważ wiele łagodnych objawów, takich jak zmęczenie, ustępuje samoistnie.
Stosowane leki w leczeniu zaostrzeń obejmują:
- Doustny prednizon w dużych dawkach (Deltasone)
- Wysokie dawki dożylne metyloprednizolonu (Solu-Medrol)
- ACTH (H.P. Acthar Gel)
Inną opcją leczenia zaostrzeń MS jest plazmafereza, czyli wymiana osocza. Podczas tej terapii osocze jest oddzielane od komórek krwi, mieszane z rozpuszczalnym w wodzie białkiem zwanym albuminą, a następnie wprowadzane z powrotem do organizmu.
Osoby z stwardnieniem rozsianym powinny skonsultować się z zespołem opieki zdrowotnej, aby ustalić najlepsze podejście do leczenia zaostrzeń. Programy rehabilitacyjne mogą również przynieść znaczące korzyści.
Nowe badania i podejścia w leczeniu SM
W 2024 roku, badania nad stwardnieniem rozsianym przyniosły nowe odkrycia, które mogą zrewolucjonizować podejście do leczenia. Na przykład, nowe terapie biologiczne wykazały skuteczność w zmniejszaniu częstości nawrotów oraz poprawie jakości życia pacjentów. W badaniach klinicznych zauważono, że leki takie jak ocrelizumab i siponimod znacząco zmniejszają ryzyko zaostrzeń i progresji niepełnosprawności.
Co więcej, zrozumienie roli mikrobiomu jelitowego w patogenezie stwardnienia rozsianego otwiera nowe możliwości terapeutyczne. Obecne badania eksplorują wpływ diety i probiotyków na kondycję pacjentów z MS, sugerując, że modyfikacja diety może wspierać leczenie farmakologiczne.
Zwiększająca się liczba badań wskazuje również na znaczenie holistycznego podejścia w leczeniu MS, które obejmuje nie tylko farmakoterapię, ale także wsparcie psychologiczne i rehabilitację. Integracja tych elementów może prowadzić do lepszej jakości życia i zmniejszenia objawów u pacjentów.
