Zapalenie wsierdzia to rzadki, ale poważny stan, który obejmuje zapalenie podszewki serca, mięśni serca oraz zastawek serca. Często jest to związane z różnymi patogenami, takimi jak bakterie i grzyby.
Znane również jako infekcyjne zapalenie wsierdzia (IE) oraz bakteryjne zapalenie wsierdzia (BE), schorzenie to najczęściej wywoływane jest przez paciorkowce lub gronkowce, chociaż sporadycznie mogą być za nie odpowiedzialne grzyby oraz inne mikroorganizmy zakaźne.
Zapalenie wsierdzia występuje dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet, a w Stanach Zjednoczonych ponad 25% przypadków dotyczy osób w wieku 60 lat lub starszych. Badania pokazują, że rocznie na zapalenie wsierdzia zapada co najmniej 4 na 100 000 osób, a liczba ta stale rośnie.
Leczenie
Podstawą leczenia zapalenia wsierdzia są antybiotyki, chociaż w niektórych przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna.
Antybiotyki
Większość pacjentów z zapaleniem wsierdzia otrzymuje antybiotyki, które są podawane dożylnie, co zazwyczaj wymaga hospitalizacji. Regularne badania krwi pozwalają na monitorowanie skuteczności leczenia.
Pacjenci mogą wrócić do domu, gdy ich temperatura wróci do normy, a objawy ustąpią, ale często kontynuują przyjmowanie antybiotyków w domu. Ważne jest, aby pacjenci pozostawali w kontakcie ze swoimi lekarzami, aby upewnić się, że leczenie jest skuteczne i że nie występują działania niepożądane.
Najczęściej stosowanymi antybiotykami są penicylina i gentamycyna, a pacjenci uczuleni na penicylinę mogą otrzymać wankomycynę. Leczenie trwa zazwyczaj od 2 do 6 tygodni, w zależności od ciężkości zakażenia.
Chirurgia
W przypadku, gdy zapalenie wsierdzia prowadzi do uszkodzenia serca, interwencja chirurgiczna staje się niezbędna.
Operacja jest wskazana, gdy:
- zastawka serca jest tak uszkodzona, że nie zamyka się wystarczająco ciasno, co prowadzi do niedomykalności, w której krew wraca do serca
- infekcja trwa, ponieważ pacjent nie reaguje na antybiotyki lub leki przeciwgrzybicze
- duże skupiska bakterii i komórek są połączone z zastawką serca
Chirurgia może naprawić uszkodzone zastawki serca, zastąpić je sztucznymi lub usunąć ropnie powstałe w mięśniu sercowym.
Przyczyny
Zapalenie wsierdzia może wystąpić, gdy bakterie lub grzyby dostaną się do organizmu na skutek infekcji, lub gdy normalnie nieszkodliwe bakterie z jamy ustnej, górnych dróg oddechowych lub innych częściach ciała atakują tkankę sercową.
Układ odpornościowy zazwyczaj zwalcza te niepożądane mikroorganizmy, ale jakiekolwiek uszkodzenie zastawek serca może umożliwić im przyczepienie się do serca i namnażanie się. Na zastawkach serca tworzą się grudki bakterii i komórek, co może prowadzić do powstawania ropni oraz uszkodzeń tkanek.
Niekiedy kawałki tych grudek mogą oderwać się i rozprzestrzenić na inne obszary, takie jak nerki, płuca czy mózg.
Problemy dentystyczne, np. złym stan zdrowia zębów i dziąseł, mogą zwiększać ryzyko zapalenia wsierdzia, ponieważ sprzyjają dostawaniu się bakterii do krwiobiegu. Dlatego dobra higiena jamy ustnej jest kluczowa dla zapobiegania infekcjom serca.
Inne zabiegi chirurgiczne, takie jak kolonoskopie, procedury związane z układem oddechowym czy moczowym, także mogą stwarzać ryzyko. Wady serca, w tym te wrodzone lub nabyte, zwiększają prawdopodobieństwo zapalenia wsierdzia, zwłaszcza u osób z sztucznymi zastawkami.
Infekcje w innych częściach ciała, takie jak choroby skóry czy problemy z dziąsłami, mogą prowadzić do rozprzestrzeniania się bakterii. Wstrzykiwanie narkotyków za pomocą nieczystych igieł również zwiększa ryzyko. Osoby, które przeszły sepsę, są również narażone na rozwój zapalenia wsierdzia.
Infekcje przenoszone drogą płciową, takie jak chlamydia czy rzeżączka, mogą ułatwiać bakteriom wnikanie do organizmu i dotarcie do serca. Infekcje grzybicze, takie jak Candida, także mogą prowadzić do zapalenia wsierdzia.
Choroby zapalne jelit oraz inne zaburzenia jelitowe mogą zwiększać ryzyko, jednak ryzyko to pozostaje stosunkowo niskie. Narzędzia medyczne, takie jak cewniki czy długoterminowe wkłucia dożylne, również mogą stwarzać zagrożenie.
Objawy
Objawy zapalenia wsierdzia mogą być różne u poszczególnych osób i mogą się zmieniać z czasem. W przypadku podostrego zapalenia wsierdzia objawy rozwijają się powoli, w przeciągu tygodni lub miesięcy. Rzadziej infekcja rozwija się szybko, co nazywamy ostrym zapaleniem wsierdzia, gdzie objawy nasilają się gwałtownie.
Diagnoza zapalenia wsierdzia bywa trudna ze względu na różnorodność objawów, które mogą występować w różnych stopniach nasilenia, w zależności od patogenu. Pacjenci z zaburzeniami serca często doświadczają bardziej intensywnych objawów.
Do objawów zapalenia wsierdzia należą:
- wysoka temperatura lub gorączka
- nowy lub zmieniony szmer serca
- ból mięśni
- krwawienie pod paznokciami
- pęknięte naczynia krwionośne w oczach lub skórze
- ból w klatce piersiowej
- kaszel
- bóle głowy
- duszność lub problemy z oddychaniem
- małe, bolesne, czerwone lub purpurowe grudki na palcach
- małe, bezbolesne plamy na stopach lub dłoniach
- plamki z pękniętych naczyń krwionośnych na ciele
- pocenie się, w tym nocne poty
- obrzęk kończyn lub brzucha
- krew w moczu
- osłabienie, zmęczenie i wyczerpanie
- nieoczekiwana utrata masy ciała
Te objawy mogą nie być specyficzne dla zapalenia wsierdzia, co sprawia, że diagnoza jest jeszcze bardziej skomplikowana.
Diagnoza
Aby postawić diagnozę, lekarz zbiera wywiad medyczny pacjenta i identyfikuje ewentualne problemy z sercem oraz ostatnie procedury medyczne, takie jak operacje czy badania endoskopowe. Sprawdzi również objawy przedmiotowe i podmiotowe, jak szmery sercowe.
Potwierdzenie zapalenia wsierdzia wymaga przeprowadzenia szeregu testów, ponieważ objawy mogą pokrywać się z innymi chorobami. Może to zająć trochę czasu.
Do diagnostyki stosuje się m.in.:
- Test hodowli krwi: W celu wykrycia obecności bakterii lub grzybów. Jeśli zostaną znalezione, zwykle testuje się je na różnych antybiotykach, aby ustalić najlepsze leczenie.
- Szybkość sedymentacji erytrocytów (ESR): Mierzy, jak szybko krwinki osiadają na dnie probówki. Szybsze opadanie wskazuje na stan zapalny, a większość pacjentów z zapaleniem wsierdzia ma podwyższony ESR.
- Echokardiogram: Umożliwia uzyskanie obrazów serca, ukazując jego strukturę oraz funkcjonowanie. Może ujawnić obecność wegetacji oraz uszkodzonej tkanki sercowej.
Badanie CT może również pomóc w zdiagnozowaniu ropni serca.
Komplikacje
Powikłania są bardziej prawdopodobne, gdy zapalenie wsierdzia nie jest odpowiednio leczone lub leczenie jest opóźnione.
- Uszkodzone zastawki serca zwiększają ryzyko niewydolności serca.
- Może wystąpić arytmia lub nieregularne bicie serca.
- Infekcja może rozprzestrzeniać się na inne organy, takie jak nerki, płuca czy mózg.
- Jeśli wegetacja się oderwie, może podróżować przez krwioobieg, powodując infekcje i ropnie.
Fragmenty wegetacji, które trafią do mózgu, mogą spowodować udar lub ślepotę, a większe kawałki mogą zablokować przepływ krwi w tętnicach.
Czynniki ryzyka
Ryzyko rozwoju zapalenia wsierdzia wzrasta w przypadku:
- istniejących chorób serca
- operacji wymiany serca lub sztucznych zastawek
- chorób, takich jak gorączka reumatyczna, która uszkodziła zastawki
- posiadania rozrusznika serca
- regularnego przyjmowania leków dożylnie
- rekonwalescencji po poważnych chorobach bakteryjnych, takich jak zapalenie opon mózgowych
- osłabionego układu odpornościowego, np. w wyniku cukrzycy lub HIV, a także w przypadku nowotworów i chemioterapii
W miarę starzenia się, zastawki serca ulegają degeneracji, co zwiększa ryzyko zapalenia wsierdzia.
Perspektywy i zapobieganie
Nieleczone zapalenie wsierdzia jest zawsze śmiertelne, jednak wczesne leczenie, z agresywnym stosowaniem antybiotyków, pozwala na większości pacjentów przeżyć. Mimo to, może być ono śmiertelne u osób starszych oraz u pacjentów z chorobami współistniejącymi, zwłaszcza gdy zakażenie wywołane jest przez oporne bakterie.
National Heart, Lung and Blood Institute (NHLBI) zaleca osobom, które są narażone na ryzyko zapalenia wsierdzia, regularne wizyty u dentysty oraz dbanie o higienę jamy ustnej.
Od 2007 roku American Heart Association (AHA) rekomenduje, aby pacjenci z wysokim ryzykiem zapalenia wsierdzia otrzymywali antybiotyki przed zabiegami stomatologicznymi.
Aktualne Badania i Statystyki (2024)
W 2024 roku badania nad zapaleniem wsierdzia skoncentrowały się na identyfikacji nowych czynników ryzyka oraz skutecznych metod leczenia. Ostatnie dane wskazują, że stosowanie nowoczesnych technik obrazowania, takich jak MRI serca, może znacznie poprawić diagnozowanie tej choroby.
Badania wykazały, że wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia antybiotykowa mogą zmniejszyć śmiertelność związaną z zapaleniem wsierdzia o 30%. Warto również zwrócić uwagę na znaczenie profilaktyki w grupach wysokiego ryzyka, które mogą skorzystać z indywidualnych schematów antybiotykoterapii przed procedurami medycznymi.
Nowe odkrycia sugerują również, że pacjenci, którzy stosują regularną profilaktykę stomatologiczną, mają znacznie niższe ryzyko zachorowania na zapalenie wsierdzia. W 2024 roku skupiono się również na badaniach dotyczących związków między zapaleniem wsierdzia a chorobami autoimmunologicznymi, co mogłoby otworzyć nowe kierunki w zapobieganiu i leczeniu tej choroby.
