Guz Wilmsa, znany również jako nefroblastoma, to rzadki typ nowotworu nerek, który najczęściej występuje u dzieci przed ukończeniem 6. roku życia. Choć niezwykle rzadki u dorosłych, jego wczesne wykrycie jest kluczowe dla skutecznego leczenia.
Nowotwór ten został nazwany na cześć Maxa Wilmsa, niemieckiego lekarza, który po raz pierwszy opisał go w 1899 roku. Guz Wilmsa jest najczęstszym nowotworem nerek u osób poniżej 15. roku życia.
W niniejszym artykule zaprezentujemy podstawowe informacje dotyczące guza Wilmsa, takie jak jego charakterystyka, objawy, metody diagnozy oraz leczenia.
Szybkie fakty dotyczące guza Wilmsa
Oto kilka kluczowych punktów dotyczących guza Wilmsa:
- Guz Wilmsa to rzadki nowotwór nerek, który głównie dotyka dzieci.
- Perspektywy dla pacjentów z guzem Wilmsa są zazwyczaj korzystne.
- Objawy mogą obejmować obrzęk brzucha oraz obecność krwi w moczu.
- Możliwe są czynniki genetyczne, a guzy mogą rozwijać się w macicy.
- Leczenie zazwyczaj obejmuje zabiegi chirurgiczne, chemioterapię, a w niektórych przypadkach radioterapię.
- W Stanach Zjednoczonych rocznie zgłaszanych jest około 500 przypadków.
Co to jest guz Wilmsa?
Guz Wilmsa to rzadki nowotwór, jednak najczęstszy nowotwór złośliwy nerek u dzieci. Jeśli guz zostanie zdiagnozowany u dziecka, istnieje 90-procentowa szansa, że będzie to guz Wilmsa.
Zwykle występuje u dzieci w wieku od 3 do 4 lat, a bardzo rzadko po 6 roku życia. Każdego roku w Stanach Zjednoczonych odnotowuje się około 500 przypadków.
Ponad 75% przypadków występuje u dzieci rozwijających się zdrowo, podczas gdy 25% wiąże się z innymi problemami rozwojowymi.
Leczenie guza Wilmsa zazwyczaj ma wysoki wskaźnik sukcesu. Ponad 90% pacjentów, którzy otrzymują odpowiednią terapię, przetrwa co najmniej 5 lat.
W 95% przypadków guz dotyka tylko jedną nerkę, chociaż mogą występować także inne nowotwory. W 5% przypadków nowotwór może zaatakować obie nerki. Uważa się, że rozwija się z niedojrzałych komórek nerkowych.
Nowotwory Wilmsa są często wynikiem utraty lub inaktywacji genu supresorowego guza, znanego jako WT1, zlokalizowanego na chromosomie 11. Geny supresorowe guza mają za zadanie hamować wzrost nowotworów oraz kontrolować wzrost komórek.
Objawy
W początkowych stadiach choroby nie zawsze występują objawy. Nawet znacznych rozmiarów guz może być bezbolesny. Zwykle duże guzy są wykrywane, zanim zaczną dawać przerzuty lub rozprzestrzeniać się na inne części ciała.
Gdy objawy się pojawiają, mogą to być:
- obrzęk w jamie brzusznej
- krew w moczu oraz nieprawidłowy kolor moczu
- gorączka
- słaby apetyt
- wysokie ciśnienie krwi
- ból brzucha lub klatki piersiowej
- nudności
- zaparcia
- powiększone żyły w jamie brzusznej
- ogólne złe samopoczucie
- wymioty
- niewyjaśniona utrata masy ciała
Jeśli guz rozprzestrzenił się do płuc, mogą wystąpić dodatkowe objawy, takie jak kaszel, krew w plwocinie oraz trudności w oddychaniu.
Leczenie
Leczenie guza Wilmsa zależy od wielu czynników, w tym:
- wiek pacjenta
- ogólny stan zdrowia
- historia medyczna
- rozległość nowotworu
- reakcja na niektóre leki lub procedury
- preferencje rodziców
Standardowe leczenie zazwyczaj obejmuje chirurgię, chemioterapię oraz czasami radioterapię.
Z uwagi na rzadkość guza Wilmsa, lekarze często zalecają leczenie w specjalistycznych ośrodkach onkologicznych dla dzieci.
Chirurgia
Opcje chirurgiczne obejmują nefrektomię, czyli usunięcie tkanki nerkowej.
Prosta nefrektomia: Cała nerka jest usuwana chirurgicznie. Druga nerka jest wystarczająca do utrzymania pacjenta w dobrym stanie zdrowia.
Częściowa nefrektomia: Guz oraz część otaczającej go tkanki nerkowej są usuwane chirurgicznie. Ten rodzaj operacji wykonuje się, gdy druga nerka nie jest w pełni zdrowa lub została już usunięta.
Radykalna nefrektomia: operacyjnie usuwana jest cała nerka, sąsiednie nadnercze, węzły chłonne oraz inne otaczające tkanki.
Podczas zabiegu chirurg może zbadać zarówno nerki, jak i jamę brzuszną. Możliwe jest także pobranie próbek do dalszych badań.
Inne opcje
Dostępne są również inne opcje leczenia:
Przeszczep nerki: Jeśli konieczne będzie usunięcie obu nerek, pacjent będzie musiał przejść dializę aż do przeszczepu.
Chemioterapia: komórki nowotworowe są badane w celu określenia ich agresywności i reakcji na leczenie. Leki cytotoksyczne hamują podział i wzrost komórek nowotworowych.
Chemioterapia atakuje niechciane komórki nowotworowe, ale może także wpływać na zdrowe komórki, prowadząc do działań niepożądanych.
Możliwe efekty uboczne chemioterapii to:
- wypadanie włosów
- utrata apetytu
- niska liczba białych krwinek
- nudności
- wymioty
Po zakończeniu leczenia objawy uboczne zazwyczaj ustępują.
Chemioterapia w wysokich dawkach może uszkadzać komórki szpiku kostnego. W przypadku konieczności zastosowania wysokiej dawki, komórki szpiku mogą być usuwane, zamrażane i wprowadzane do organizmu dożylnie po zakończeniu leczenia.
Radioterapia: stosowane są wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie lub cząstki promieniowania do niszczenia komórek nowotworowych. Radioterapia działa poprzez uszkadzanie DNA w komórkach nowotworowych, co uniemożliwia ich reprodukcję.
Radioterapia zwykle rozpoczyna się kilka dni po operacji. Bardzo młodzi pacjenci mogą otrzymać środek uspokajający, aby ułatwić przebieg sesji. Lekarz precyzyjnie wyznacza obszar poddawany radioterapii, starając się chronić pozostałe części ciała.
Możliwe działania niepożądane radioterapii obejmują:
Biegunka: Jeśli obszar ciała poddawany radioterapii obejmuje brzuch, objawy mogą pojawić się kilka dni po rozpoczęciu leczenia. W miarę postępu terapii objawy mogą się zaostrzać, ale zazwyczaj ustępują kilka tygodni po zakończeniu leczenia.
Zmęczenie: To najczęstszy objaw u pacjentów.
Nudności: Mogą występować w dowolnym momencie leczenia lub tuż po nim. Ważne jest, aby informować lekarza, ponieważ można je skutecznie leczyć farmakologicznie.
Podrażnienie skóry: Obszary poddawane promieniowaniu mogą stać się zaczerwienione i obolałe. Należy je chronić przed działaniem słońca, zimnymi wiatrami, otarciami oraz drażniącymi mydłami.
Inscenizacja
Stopniowanie nowotworu służy do oceny zaawansowania choroby oraz jej rozprzestrzenienia.
Etap 1: Nowotwór można zazwyczaj całkowicie usunąć chirurgicznie. Ogranicza się do nerek.
Etap 2: Nowotwór zaatakował tkanki i struktury w pobliżu nerek, takie jak naczynia krwionośne i tkanka tłuszczowa, ale nadal można go usunąć chirurgicznie.
Etap 3: Nowotwór rozprzestrzenił się na pobliskie węzły chłonne lub inne części jamy brzusznej. Całkowite usunięcie chirurgiczne może nie być możliwe.
Etap 4: Nowotwór rozprzestrzenia się do innych części ciała, takich jak mózg, wątroba lub płuca.
Etap 5: Obie nerki zawierają komórki rakowe.
Leczenie według etapów
Postępowanie terapeutyczne dostosowywane jest do etapu nowotworu:
Etapy 1 i 2: Jeśli typ komórek nowotworowych nie jest agresywny, chirurgiczne usunięcie nerek, otaczających tkanek oraz niektórych pobliskich węzłów chłonnych, a następnie chemioterapia. W przypadku etapu 2 radioterapia może być również zalecana.
Etapy 3 i 4: Gdy nowotwór rozprzestrzenił się w jamie brzusznej, usunięcie go może uszkodzić kluczowe naczynia krwionośne lub inne struktury. Wówczas stosuje się połączenie chirurgii, radioterapii i chemioterapii. Chemioterapia może być stosowana przed operacją w celu zmniejszenia guza.
Etap 5: Jeśli obie nerki mają komórki rakowe, część nowotworu z każdej nerki zostanie chirurgicznie usunięta, a pobliskie węzły chłonne zostaną zbadane w celu wykrycia obecności komórek rakowych. Następnie pacjent otrzyma chemioterapię, by zmniejszyć pozostały guz, a później przeprowadzi się kolejne operacje celem usunięcia resztek nowotworu. Chirurg będzie dążył do zachowania jak największej ilości zdrowej tkanki nerkowej, co może być realizowane po intensywnej radioterapii i chemioterapii.
Przyczyny
Dokładna przyczyna guza Wilmsa nie jest jeszcze znana, jednak istnieje podejrzenie, że rozwija się przed narodzinami, gdy niektóre komórki nerki nie dojrzewają prawidłowo. Nieprawidłowe komórki mnożą się w swoim pierwotnym stanie, tworząc guz, który zazwyczaj wykrywany jest w wieku od 3 do 4 lat.
Czynniki genetyczne: Geny kontrolujące wzrost komórek mogą ulegać mutacjom lub zmianom, co prowadzi do niekontrolowanego podziału i wzrostu komórek. Badano dwa geny: WT1 i WT2. Możliwe są także mutacje w innych chromosomach.
Historia rodzinna: guzy Wilmsa mogą być wynikiem defektu genetycznego przekazywanego przez rodzica, jednak większość przypadków nie ma charakteru dziedzicznego. W mniej niż 2% przypadków dotknie to bliskiego krewnego.
Większość guzów Wilmsa występuje sporadycznie, wynikając z mutacji genetycznych, które wpływają na wzrost komórek w nerkach. Te zmiany zazwyczaj mają miejsce po narodzinach.
Współistniejące warunki
Zespół WAGR: W nielicznych przypadkach guz Wilmsa występuje obok innych chorób genetycznych.
WAGR oznacza cztery stany:
- Guz Wilmsa
- aniridia, czyli brak tęczówki lub jej nieprawidłowe ukształtowanie
- wady rozwojowe układu moczowo-płciowego
- opóźniony rozwój poznawczy
Zespół WAGR występuje, gdy gen WT1 jest utracony lub usunięty na chromosomie 11. WT1 działa jako gen supresorowy guza, hamując wzrost nowotworów i kontrolując podział komórek.
Osoby z zespołem WAGR mają od 45 do 60% szans na rozwój guza Wilmsa.
Zespół Denysa-Drasha (DDS): to bardzo rzadkie zaburzenie, które prowadzi do niewydolności nerek przed 3. rokiem życia oraz nieprawidłowego rozwoju narządów płciowych. Istnieje wysokie ryzyko rozwoju innych nowotworów obok guza Wilmsa, również związane z nieaktywnym lub utraconym WT1.
Zespół Beckwith-Wiedemanna: to przerostowe zaburzenie o zróżnicowanej symptomatologii. Noworodki mają znaczną masę ciała, powiększony język, powiększone narządy (zwłaszcza wątrobę), asymetrię ciała oraz inne objawy. Uważa się, że wynika to z nadmiernej aktywności kopii onkogenu na chromosomie 11 (IGF2), co może prowadzić do niekontrolowanego wzrostu komórek.
Osoby z tym zespołem mają zwiększone ryzyko wystąpienia guza Wilmsa, a także innych nowotworów, takich jak hepatoblastoma, nerwiak niedojrzały, rak kory nadnerczy i mięsaka prążkowanego.
Inne czynniki
Niektóre czynniki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia guza Wilmsa:
Płeć: Kobiety mają nieco wyższe ryzyko rozwoju guza Wilmsa niż mężczyźni.
Pochodzenie etniczne: Osoby pochodzenia afrykańskiego mają nieco większe prawdopodobieństwo wystąpienia guzów Wilmsa. W Stanach Zjednoczonych Amerykanie azjatyccy mają najniższe ryzyko.
Wnętrostwo: Jeśli jedno lub oba jądra nie zstępują do moszny, może istnieć zwiększone ryzyko rozwoju guza Wilmsa.
Hipospadia: Mężczyźni urodzeni z cewką moczową, która nie znajduje się na czubku penisa, mają większe ryzyko rozwoju guza Wilmsa.
Diagnoza
Lekarz przeprowadzi wywiad dotyczący objawów, sprawdzi historię medyczną dziecka oraz szczegóły dotyczące ciąży, a także przeprowadzi badanie fizykalne.
Poniższe testy mogą pomóc w diagnozie guza Wilmsa:
Badanie krwi: Nie jest w stanie zdiagnozować guza Wilmsa, ale dostarcza informacji o stanie zdrowia oraz funkcjonowaniu wątroby i nerek.
Test moczu: Może wykrywać obecność cukru, białka, krwi oraz bakterii.
USG jamy brzusznej: Umożliwia zobrazowanie wnętrza tkanek miękkich oraz jamy brzusznej, pozwalając na ocenę stanu nerek i wykrycie guza. Obie nerki są badane.
Inne techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), mogą być również stosowane.
Rentgen klatki piersiowej może ujawnić, czy nowotwór rozprzestrzenił się do płuc.
Biopsja polega na pobraniu małego fragmentu guza do badania mikroskopowego.
Perspektywy
Perspektywy dla pacjentów z guzem Wilmsa mogą być różne. Jeśli nowotwór jest klasyfikowany jako anaplastyczny, rokowania są gorsze, a leczenie staje się trudniejsze. Anaplazja występuje, gdy jądra komórek są duże i zniekształcone.
Inne czynniki, które mogą wpływać na prognozy to:
- stadium nowotworu
- wielkość guza pierwotnego
- wiek oraz ogólny stan zdrowia pacjenta w chwili diagnozy
- reakcja na leczenie oraz możliwość chirurgicznego usunięcia guza
- zdolność pacjenta do tolerowania leku oraz procedur terapeutycznych
- czy występują jakiekolwiek ukryte zmiany genetyczne
Szybka i agresywna terapia daje najlepsze szanse na pomyślny wynik. Ważna jest również dalsza opieka po zakończeniu leczenia.
Dla dzieci poniżej 15. roku życia w chwili diagnozy szansa na przeżycie przez 5 lat lub dłużej wynosiła 88% do 2010 roku, w porównaniu z 74% w 1975 roku.
Zgodnie z danymi American Cancer Society, szansa na przeżycie przez co najmniej 4 lata wynosi:
Dla diagnozy na etapie 1: 83% dla anaplastycznych guzów oraz 99% dla korzystnej histologii.
Dla diagnozy na etapie 5: 55% dla anaplastycznych guzów oraz 87% dla korzystnej histologii.
Badania kliniczne
Próby kliniczne mogą stanowić opcję, jeśli standardowe leczenie nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Każdy zainteresowany badaniami klinicznymi może uzyskać więcej informacji na ten temat.
Nowe badania i odkrycia w 2024 roku
W ostatnich latach prowadzono wiele badań, które dostarczyły nowych informacji na temat guza Wilmsa oraz jego leczenia. Badania sugerują, że wczesna diagnoza i zindywidualizowane podejście do terapii mogą znacznie poprawić wyniki leczenia. Na przykład, nowe terapie oparte na immunoterapii wykazały obiecujące wyniki u pacjentów z agresywnymi formami guza.
Ponadto, badania wskazują na znaczenie monitorowania genetycznego pacjentów, co może pomóc w identyfikacji osób z wyższym ryzykiem nawrotu choroby. Nowe metody diagnostyczne, takie jak zaawansowane techniki obrazowania oraz badania molekularne, umożliwiają lepsze zrozumienie biologii guza i prowadzenie bardziej precyzyjnych terapii.
Statystyki dotyczące przeżywalności również uległy poprawie, a lekarze obserwują wzrost liczby pacjentów, którzy osiągają długotrwałe remisje po leczeniu. Prace badawcze nad nowymi lekami oraz terapiami skojarzonymi dają nadzieję na dalsze postępy w walce z tym nowotworem.
