Demencja: Objawy, Etapy, Typy i Nowe Badania

Demencja jest terminem zbiorczym używanym do opisania różnorodnych symptomów pogorszenia funkcji poznawczych, w tym zapominania. Stanowi objaw wielu podstawowych chorób oraz zaburzeń mózgu.

Nie jest to choroba sama w sobie, lecz ogólnym określeniem symptomów upośledzenia pamięci, komunikacji i myślenia.

Choć ryzyko wystąpienia demencji wzrasta z wiekiem, nie jest to normalny aspekt starzenia się.

Analiza najnowszych danych wskazuje, że w 2010 roku 4,7 miliona osób w wieku 65 lat lub starszych żyło z chorobą Alzheimera. Stowarzyszenie Alzheimera szacuje, że:

• niewiele ponad jedna dziesiąta osób w wieku 65 lat i starszych cierpi na chorobę Alzheimera,
• odsetek ten wzrasta do około jednej trzeciej wśród osób w wieku 85 lat i starszych,
• Alzheimer stanowi 60-80 procent wszystkich przypadków otępienia.

W artykule omówione zostaną potencjalne przyczyny otępienia, różne jego typy oraz dostępne metody leczenia.

Szybkie fakty dotyczące demencji:

• Na całym świecie szacuje się, że 47,5 miliona osób cierpi na demencję,
• nowy przypadek demencji diagnozowany jest co 4 sekundy,
• demencja dotyka głównie osób starszych, ale nie jest normą w procesie starzenia się.

Objawy demencji

Osoba z demencją może wykazywać różnorodne objawy, głównie związane z utratą pamięci.

Niektóre symptomy mogą być zauważane przez samą osobę, inne zaś tylko przez opiekunów lub pracowników służby zdrowia.

Znaki używane do zestawienia tej listy zostały opublikowane przez American Academy of Family Physicians (AAFP) w ich czasopiśmie. Możliwe objawy demencji obejmują:

• Niedawna utrata pamięci – może to wskazywać na powtarzanie tych samych pytań.
• Trudności w wypełnianiu znanych zadań – na przykład podczas robienia zakupów lub gotowania.
• Problemy z komunikacją – trudności w języku, zapominanie prostych słów lub używanie ich w niewłaściwym kontekście.
• Dezorientacja – zagubienie się w znanym otoczeniu.
• Problemy z myśleniem abstrakcyjnym – trudności w radzeniu sobie z pieniędzmi.
• Mylące sytuacje – na przykład zapominanie, gdzie położono codzienne przedmioty, takie jak klucze czy portfel.
• Zmiany nastroju – nagłe, niespodziewane zmiany w zachowaniu lub humorze.
• Zmiany osobowości – osoba może stać się drażliwa, podejrzliwa lub pełna obaw.
• Utrata inicjatywy – mniejsze zainteresowanie w podejmowaniu nowych aktywności lub wyjściem z domu.

W miarę starzenia się pacjentów, objawy demencji w późniejszych stadiach często ulegają pogorszeniu.

Etapy demencji

Demencja może być w uproszczeniu podzielona na cztery etapy:

Łagodne upośledzenie poznawcze: charakteryzuje się ogólnym zapominaniem, które dotyka wiele osób w miarę starzenia się, ale tylko niektóre z nich przechodzą w otępienie.

Łagodne otępienie: osoby z tym rodzajem demencji doświadczają upośledzeń poznawczych wpływających czasami na ich codzienne życie. Objawy obejmują utratę pamięci, dezorientację, zmiany osobowości oraz trudności w planowaniu i realizacji zadań.

Umiarkowana demencja: codzienne życie staje się coraz trudniejsze, a jednostka może wymagać więcej wsparcia. Objawy są podobne do łagodnego otępienia, ale stają się bardziej nasilone. Osoby te mogą potrzebować pomocy w ubieraniu się, czesaniu włosów, a także mogą wykazywać znaczące zmiany w osobowości, na przykład zaczynając być podejrzliwe lub wzburzone bez wyraźnego powodu. Mogą występować także zaburzenia snu.

Ciężka demencja: w tym etapie objawy znacznie się pogarszają. Może występować utrata zdolności komunikacji, a osoba może wymagać całodobowej opieki. Proste zadania, takie jak siedzenie czy utrzymanie głowy w górze, stają się niemożliwe, a kontrola nad pęcherzem może zostać utracona.

Typy demencji

Istnieje kilka rodzajów demencji, w tym:

• Choroba Alzheimera, która charakteryzuje się obecnością «blaszek» między umierającymi komórkami w mózgu oraz «splątków» w komórkach (oba zjawiska spowodowane są nieprawidłowościami białkowymi). Tkanka mózgowa u osób z chorobą Alzheimera ma coraz mniej komórek nerwowych oraz połączeń, a całkowita wielkość mózgu ulega kurczeniu.
• Otępienie z ciałami Lewy’ego, które jest stanem neurodegeneracyjnym związanym z nieprawidłowymi strukturami w mózgu. Zmiany w mózgu obejmują białko zwane alfa-synukleiną.
• Demencja mieszana, odnosząca się do rozpoznania dwóch lub trzech typów występujących jednocześnie. Na przykład, osoba może wykazywać zarówno cechy choroby Alzheimera, jak i otępienia naczyniowego.
• Choroba Parkinsona, która również jest naznaczona obecnością ciał Lewy’ego. Choć często klasyfikowana jako zaburzenie ruchu, może prowadzić także do objawów demencji.
• Choroba Huntingtona, charakteryzująca się specyficznymi rodzajami niekontrolowanych ruchów oraz demencją.

Inne zaburzenia prowadzące do objawów otępienia obejmują:

• Demencja przednio-skroniowa, znana również jako choroba Picka.
• Wodogłowie normalnego ciśnienia, które występuje, gdy nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego gromadzi się w mózgu.
• Zanik korowy tylny, przypominający zmiany obserwowane w chorobie Alzheimera, ale w innej części mózgu.
• Zespół Downa zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera o młodym początku.

Wczesne znaki

Wczesne objawy demencji mogą obejmować:

• Zmiany w pamięci krótkotrwałej.
• Zmiany nastroju.
• Problemy z odnajdywaniem właściwych słów.
• Apatia.
• Zamieszanie.
• Powtarzalność.
• Trudności w śledzeniu fabuły.
• Problemy z wykonywaniem codziennych zadań.
• Słabe wyczucie kierunku.
• Trudności w dostosowywaniu się do zmian.

Przyczyny demencji

Demencja może być spowodowana śmiercią komórek mózgowych, a choroby neurodegeneracyjne są związane z postępującą śmiercią tych komórek w czasie i są najczęstszymi przyczynami demencji.

Nie jest jednak do końca jasne, czy demencja jest skutkiem śmierci komórek mózgowych, czy też śmierć komórek prowadzi do demencji.

Podobnie jak w przypadku postępującej śmierci komórek mózgowych, jak obserwuje się w chorobie Alzheimera, demencja może być spowodowana urazem głowy, udarem czy nowotworem mózgu. Oto niektóre przykłady:

• Demencja naczyniowa (znana także jako otępienie wielozawałowe) – wynikająca z śmierci komórek mózgowych spowodowanej chorobami naczyniowo-mózgowymi, takimi jak udar. To zjawisko uniemożliwia normalny przepływ krwi, pozbawiając komórki mózgowe tlenu.
• Uraz – otępienie pourazowe jest bezpośrednio związane ze śmiercią komórek spowodowaną urazem.

Niektóre rodzaje urazowych uszkodzeń mózgu, zwłaszcza te powtarzalne, jak te, które mogą wystąpić u sportowców, są powiązane z demencją rozwijającą się w późniejszym życiu. Dowody jednak są słabe, że pojedyncze uszkodzenie mózgu zwiększa ryzyko wystąpienia otępienia degeneracyjnego, takiego jak choroba Alzheimera.

Demencja może być także spowodowana:

• Choroby prionowe – na przykład choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD).
• Zakażenie HIV – nie jest do końca jasne, w jaki sposób wirus uszkadza komórki mózgowe, jednak wiadomo, że tak się dzieje.
• Czynniki odwracalne – niektóre demencje można leczyć poprzez eliminację przyczyn, w tym interakcji lekowych, depresji, niedoborów witamin oraz nieprawidłowości tarczycy.

Diagnozowanie demencji

Pierwszym krokiem w testowaniu pamięci oraz zdrowia poznawczego są standardowe pytania i zadania.

Badania wykazały, że demencji nie można wiarygodnie zdiagnozować bez stosowania standardowych testów, które należy w pełni wypełnić i zarejestrować wszystkie odpowiedzi; jednak diagnoza uwzględnia również inne czynniki.

Testy poznawcze na demencję

Dzisiejsze testy poznawcze są szeroko stosowane i uznawane za wiarygodny sposób wskazywania na demencję. Zmieniły się one nieznacznie od lat 70-tych XX wieku. Skrócony test oceny stanu psychicznego składa się z dziesięciu pytań, które obejmują:

• Ile masz lat?
• Jaka jest godzina, do najbliższej godziny?
• Jaki jest rok?
• Kiedy się urodziłeś?

Każda poprawna odpowiedź przyznaje jeden punkt; wynik sześciu lub mniej punktów sugeruje upośledzenie funkcji poznawczych.

Test General Practitioner Assessment of Cognition (GPCOG) zawiera dodatkową część, która rejestruje obserwacje krewnych i opiekunów.

Zaprojektowany dla lekarzy, ten test może stanowić pierwszy formalny krok w ocenie zdolności umysłowych osoby.

Druga część testu bada osobę blisko pacjenta i zawiera sześć pytań, mających na celu określenie, czy pacjent:

• staje się mniej zdolny do zapamiętywania ostatnich wydarzeń lub rozmów,
• ma trudności w znajdowaniu właściwych słów lub używa niewłaściwych,
• ma problemy z zarządzaniem pieniędzmi lub lekami,
• potrzebuje więcej pomocy w transporcie (bez oczywistego powodu, na przykład uszkodzenia).

Jeśli test sugeruje utratę pamięci, zalecane są standardowe badania, w tym rutynowe badania krwi oraz skanowanie mózgu CT.

Testy kliniczne mają na celu identyfikację lub wykluczenie możliwych do leczenia przyczyn utraty pamięci oraz pomagają zawęzić potencjalne przyczyny, takie jak choroba Alzheimera.

Badanie mini-mentalne (MMSE) to test kognitywny, który mierzy:

• orientację w czasie i przestrzeni,
• przypomnienie słów,
• umiejętności językowe,
• uwagę i obliczenia,
• umiejętności wizualizacyjne.

MMSE służy do diagnozowania otępienia spowodowanego chorobą Alzheimera, a także do oceny jego ciężkości oraz konieczności leczenia farmakologicznego.

Leczenie demencji

Śmierć komórek mózgowych jest procesem nieodwracalnym, dlatego nie ma znanego leku na demencję zwyrodnieniową.

Leczenie zaburzeń, takich jak choroba Alzheimera, koncentruje się głównie na dostarczaniu opieki i leczeniu objawów, a nie na podstawowej przyczynie.

Jeśli objawy demencji są spowodowane odwracalnym czynnikiem, takim jak uraz, skutki leczenia lub niedobór witamin, leczenie może być możliwe w celu zapobieżenia dalszym uszkodzeniom tkanki mózgowej.

Objawy choroby Alzheimera mogą być łagodzone przez niektóre leki. W Stanach Zjednoczonych zatwierdzono cztery leki znane jako inhibitory cholinesterazy:

• donepezil (nazwa handlowa Aricept),
• galantamina (Reminyl),
• rywastygmina (Exelon),
• takryna (Cognex).

Inny rodzaj leku, memantyna (Namenda), będąca antagonistą receptora NMDA, może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z inhibitorem cholinesterazy.

Inhibitory cholinesterazy mogą także pomóc w zachowaniu funkcji poznawczych w przypadku choroby Parkinsona.

Inna opieka nad jakością życia

«Trening mózgu» może wspierać poprawę funkcjonowania poznawczego oraz pomagać w radzeniu sobie z zapomnieniem we wczesnych stadiach choroby Alzheimera. Może to obejmować stosowanie mnemoników oraz innych technik pamięciowych, takich jak skomputeryzowane urządzenia do przywoływania.

Zapobieganie demencji

Pewne czynniki ryzyka są znane jako związane z demencją, jednak wiek pozostaje największym predyktorem. Inne czynniki ryzyka obejmują:

• Palenie tytoniu oraz nadmierne spożycie alkoholu.
• Miażdżycę (choroba sercowo-naczyniowa prowadząca do zwężenia tętnic).
• Wysoki poziom «złego» cholesterolu (lipoproteiny o niskiej gęstości).
• Powyżej przeciętne stężenia homocysteiny we krwi (aminokwas).
• Cukrzycę.
• Łagodne upośledzenie funkcji poznawczych, które czasami, ale nie zawsze, może prowadzić do demencji.

Aktualne badania i nowości 2024

Rok 2024 przynosi nowe badania, które rzucają światło na przyczyny oraz potencjalne terapie demencji. W ostatnich latach zauważono wzrost zainteresowania badaniami nad interwencjami, które mogą spowolnić rozwój choroby Alzheimera. Badania wskazują, że styl życia, w tym dieta bogata w antyoksydanty, regularna aktywność fizyczna oraz ćwiczenia umysłowe, mogą znacząco wpłynąć na opóźnienie wystąpienia objawów demencji.

Warto również zwrócić uwagę na postępy w terapii farmakologicznej. Nowe leki, takie jak inhibitory beta-amyloidu, są w fazie badań klinicznych i mogą przynieść nadzieję na skuteczniejsze leczenie. Wyniki dotychczasowych badań sugerują, że te innowacyjne terapie mogą zmniejszać poziom blaszki amyloidowej w mózgu, co jest kluczowe w procesach demencyjnych.

Dodatkowo, badania nad wpływem mikrobiomu jelitowego na zdrowie mózgu nabierają tempa. Coraz więcej dowodów wskazuje na związek między zdrowiem jelit a funkcjami poznawczymi, co otwiera nowe możliwości w zakresie zapobiegania i leczenia demencji. Przyszłość wydaje się obiecująca, a badania te mogą przyczynić się do opracowania nowych strategii terapeutycznych, które będą bardziej efektywne w walce z tą wyniszczającą chorobą.