Popularne książki, takie jak «Wszystko, co musisz wiedzieć o socjopatii», spopularyzowały ideę socjopaty jako osoby pozbawionej sumienia lub empatii. Jednak termin «socjopatia» nie jest używany w klasyfikacji stanów zdrowia psychicznego. Najbliższą diagnozą socjopatii jest antyspołeczne zaburzenie osobowości. Choć filmy i programy telewizyjne mogą przedstawiać ludzi z tym stanem jako niebezpiecznych socjopatów, osoby z aspołecznym zaburzeniem osobowości mogą prowadzić normalne, produktywne życie. Mogą jednak zmagać się z relacjami, zrozumieniem emocji oraz podejmowaniem trafnych decyzji. W tym artykule przyjrzymy się objawom tego stanu zdrowia psychicznego.
Czym jest aspołeczne zaburzenie osobowości?
Zaburzenia osobowości to grupa chorób psychicznych, które zmieniają sposób, w jaki osoba myśli, czuje i zachowuje się. Osoby z innymi schorzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, mogą odczuwać objawy, które osłabiają ich zdolność do dobrego samopoczucia oraz prowadzenia normalnych relacji. Z kolei zaburzenia osobowości wpływają na całą osobowość osoby oraz jej zdolność do funkcjonowania w kulturowo «normalny» sposób w różnych kontekstach.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości jest zaburzeniem osobowości, które utrudnia osobie zrozumienie i dbanie o uczucia i potrzeby innych ludzi. Osoby z tym stanem mogą szkodzić innym, angażować się w przestępczość lub kierować się potrzebami innych tylko w sytuacjach, gdy przynosi im to korzyści. Wszyscy czasami ignorujemy uczucia innych, a większość ludzi może być od czasu do czasu manipulująca, samolubna lub nieczuła. Dla osób z antyspołecznym zaburzeniem osobowości, ten brak szacunku dla innych jest cechą charakterystyczną ich stanu, a nie sporadycznym niedopatrzeniem.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości jest częścią grupy zaburzeń osobowości, zwanej zaburzeniami Cluster B. Charakteryzują się one niezwykłymi zachowaniami emocjonalnymi, które mogą zakłócać relacje oraz prowadzić do niestabilnych wzorców odnoszenia się do innych.
Inne zaburzenia klastra B obejmują:
- narcystyczne zaburzenie osobowości
- zaburzenie osobowości borderline
- histrioniczne zaburzenie osobowości
Dzieci nie można zdiagnozować z aspołecznym zaburzeniem osobowości. Dzieci, które przejawiają wzór lekceważenia praw i potrzeb innych osób, mogą zostać zdiagnozowane z zaburzeniami zachowania.
Symptomy i objawy
Nie można zdiagnozować osoby z aspołecznym zaburzeniem osobowości na podstawie pojedynczego działania. Zachowania mogą być wyjaśnione przez inne czynniki, takie jak uzależnienie, uraz czy niepełnosprawność poznawcza, i nie będą klasyfikowane jako aspołeczne zaburzenie osobowości. Osoby z tym zaburzeniem często mają trudności z przestrzeganiem lub zrozumieniem społecznych zasad dotyczących interakcji z innymi. Nie postrzegają innych ludzi jako istot godnych uwagi, życzliwości czy praw. Mogą nie odczuwać empatii ani poczucia winy.
Jednak nie wszystkie osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości działają według tych emocji, ani też nie wszyscy, którzy naruszają prawa innych, mają problemy ze zdrowiem psychicznym. Ocena osoby pod kątem aspołecznego zaburzenia osobowości często następuje po interakcji z policją, gdy szuka pomocy w rozwiązaniu chronicznych problemów z relacjami lub angażując się w negatywne doświadczenia z dzieckiem lub partnerem.
Nie ma testów klinicznych na antyspołeczne zaburzenie osobowości. Diagnoza opiera się na obserwacji objawów. Aby zdiagnozować osobę z tym zaburzeniem, musi ona wykazywać następujące objawy:
- podejmowanie decyzji w oparciu o własne potrzeby i pragnienia, bez uwzględniania potrzeb innych
- brak troski o uczucia, potrzeby czy ból innych oraz brak wyrzutów sumienia po zranieniu ich
- wykorzystywanie innych w relacjach, co utrudnia nawiązywanie głębszych więzi
- używanie kłamstw, dominacji lub zastraszania w celu kontrolowania innych
- przejawianie zachowań manipulacyjnych, w tym stosowanie uroków lub przymusów dla własnych korzyści
- wykazywanie nieuczciwych lub oszukańczych zachowań
- nie troszczenie się o to, jak inni się czują; niektórzy ludzie z tym zaburzeniem czerpią przyjemność z sadystycznych działań, takich jak krzywdzenie innych
- uczucie wrogości, gniewu lub agresji, szczególnie w obliczu stosunkowo niewielkich problemów
- brak zahamowań, co może prowadzić do nieposłuszeństwa, zaniedbania zobowiązań lub podejmowania niepotrzebnego ryzyka
Przyczyny i czynniki ryzyka
Chociaż dokładna przyczyna antyspołecznego zaburzenia osobowości nie jest znana, czynniki genetyczne, środowiskowe oraz kulturowe mogą odgrywać rolę w jego rozwoju. Osoby narażone na traumę w dzieciństwie, których rodzice cierpią na zaburzenia osobowości lub alkoholizm, wydają się być bardziej podatne na rozwój aspołecznych zaburzeń osobowości. Dotyczy to także większej liczby mężczyzn niż kobiet.
Leczenie
Osoba z aspołecznym zaburzeniem osobowości często podejmuje leczenie jedynie w sytuacjach przymusowych, na przykład wskutek wyroku sądowego, lub gdy doświadcza poważnych konsekwencji, takich jak uwięzienie czy utrata istotnych relacji. Większość osób z tym zaburzeniem nigdy nie zostaje zdiagnozowana i nie szuka pomocy.
Leczenie antyspołecznych zaburzeń osobowości koncentruje się na pomaganiu osobie w radzeniu sobie z destrukcyjnymi wzorcami myślenia, zachowaniami oraz relacjami z innymi. Zazwyczaj obejmuje psychoterapię. Terapia ma na celu pomoc osobom z tym zaburzeniem w zrozumieniu emocji innych. Terapeuta może pracować z osobą nad znalezieniem skuteczniejszych sposobów radzenia sobie z agresją oraz zrozumieniem, w jaki sposób agresywne czy manipulacyjne zachowanie może być szkodliwe.
Nie ma leków zaprojektowanych specjalnie do leczenia antyspołecznego zaburzenia osobowości. Jednak dodatkowe objawy, takie jak depresja, lęk czy nadużywanie substancji, mogą być leczone farmakologicznie, co zwiększa efektywność psychoterapii.
Perspektywy
Nie ma lekarstwa na antyspołeczne zaburzenie osobowości, lecz terapia może pomóc osobie w kontrolowaniu objawów. Istnieje niewiele badań dotyczących skuteczności leczenia tego zaburzenia, a to, co działa dla jednej osoby, może okazać się nieskuteczne dla innej.
Podczas leczenia osoby z aspołecznym zaburzeniem osobowości uczą się radzić sobie z własnymi uczuciami oraz impulsami, a także przyjmować odpowiednie zachowania w kontekście społecznym. To może być trudne, ponieważ muszą nauczyć się działań, które dla większości ludzi są oczywiste, na przykład zaprzeczać krzywdzeniu innych. Współpraca z empatycznym terapeutą oraz zaangażowanie w autentyczne zmiany w zachowaniu mogą znacznie zwiększyć skuteczność terapii.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości pozostaje wciąż słabo poznane. Osoby z tym stanem często są przedstawiane jako seryjni zabójcy lub przestępcy, mimo że wielu z nich nigdy nie wyrządziło krzywdy innym. W miarę postępu badań, lekarze mogą lepiej zrozumieć ten złożony stan zdrowia psychicznego.
Nowe badania i aktualne dane (2024)
W 2024 roku nowe badania dostarczają świeżych informacji na temat antyspołecznego zaburzenia osobowości. Według raportu opublikowanego przez Światową Organizację Zdrowia, około 1% populacji dorosłych może zmagać się z tym schorzeniem. Co więcej, badania wskazują, że skutki antyspołecznego zaburzenia osobowości mogą być dziedziczone, z wyraźnym wpływem genów na zachowania przemocowe.
Nowe terapie, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, wykazują obiecujące wyniki w leczeniu osób z tym zaburzeniem, dzięki czemu pacjenci mogą lepiej zrozumieć swoje zachowania i ich wpływ na innych. Badania pokazują również, że wczesna interwencja w przypadku dzieci z zaburzeniami zachowania może skutkować zmniejszeniem ryzyka rozwoju antyspołecznego zaburzenia osobowości w przyszłości.
Warto również zauważyć, że rośnie liczba programów edukacyjnych i profilaktycznych skierowanych do osób narażonych na rozwój tego zaburzenia. Takie inicjatywy mogą pomóc w zmniejszeniu stygmatyzacji i zwiększeniu świadomości społecznej na temat problemów związanych z antyspołecznym zaburzeniem osobowości.
