Hematopoetyczny przeszczep komórek macierzystych (HSCT) był początkowo stosowany w terapii niektórych rodzajów nowotworów, ale obecnie zyskuje na znaczeniu jako metoda leczenia różnych chorób autoimmunologicznych. Warto podkreślić, że chociaż Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła HSCT w kontekście terapii nowotworowej, jego zastosowanie w innych obszarach wciąż czeka na oficjalne zatwierdzenie.
Współczesne badania wskazują na rosnący potencjał HSCT w terapii chorób autoimmunologicznych, co czyni tę metodę obiecującą dla pacjentów cierpiących na takie schorzenia.
Jakie są sposoby leczenia przeszczepów komórek macierzystych?
Komórki macierzyste to unikalne komórki, które mają zdolność różnicowania się w różnorodne typy komórek w organizmie. Z powodzeniem wykorzystuje się je w terapii wielu nowotworów, takich jak szpiczak mnogi, białaczka oraz niektóre chłoniaki.
HSCT znajduje również zastosowanie w wielu klinikach na całym świecie w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Stwardnienie rozsiane jest jednym z najbardziej znanych przypadków, w którym HSCT wykazuje obiecujące wyniki.
Choć zabieg ten ma wysoki wskaźnik sukcesu, wciąż jest uważany za eksperymentalny. Należy pamiętać, że HSCT nie jest procedurą onkologiczną, lecz hematologiczną, co podkreśla jego rolę w kontekście zdrowia i chorób.
Wybór dawcy
HSCT dzieli się na dwie główne kategorie: alogeniczne i autologiczne.
Allogeniczny HSCT
Allogeniczny HSCT wymaga pozyskania komórek macierzystych od dawcy. Lekarze muszą upewnić się, że dawca jest odpowiednim dopasowaniem dla odbiorcy, co zazwyczaj oznacza bliskiego krewnego, ale może obejmować także innych dawców, których tkanki są odpowiednio dobierane na podstawie typowania HLA.
Typowanie tkanek polega na porównywaniu krwi i tkanek pacjenta z próbkami od potencjalnych dawców. Dzięki temu lekarze mogą ocenić, czy komórki macierzyste dawcy będą odpowiednie.
Oprócz komórek macierzystych od dawców, można także wykorzystać komórki krwi pępowinowej. Te komórki, będące mniej rozwiniętymi niż inne, mają zdolność różnicowania się w różne typy komórek.
Komórki macierzyste krwi pępowinowej są przechowywane w zamrożonym stanie od momentu narodzin, co sprawia, że są one bardzo cenne, ponieważ nie wiążą się z ryzykiem uszkodzenia środowiska ani starzenia się. Dzięki temu przeszczepy krwi pępowinowej wymagają mniejszego dopasowania tkanek.
Autologiczny HSCT
Autologiczny HSCT eliminuje problem poszukiwania odpowiedniego dawcy, ponieważ komórki macierzyste pozyskiwane są od samego pacjenta. Te komórki są następnie oczyszczane i mrożone przed ponownym wprowadzeniem do organizmu po chemioterapii.
Kroki w procesie autologicznego HSCT, według Centrum Pirigov w Moskwie, są następujące:
- stymulacja komórek macierzystych przez 4-6 dni
- zbieranie komórek macierzystych przez 1-3 dni
- chemioterapia przez 4 dni
- wlew komórek macierzystych w ciągu 1 dnia
- izolacja przez 8-12 dni
Jak działa ten proces
Podczas gdy terapia stanowi formę przeszczepu komórek macierzystych, kluczowym elementem jest wlew leków chemioterapeutycznych. Istnieją dwa typy procesu transplantacji: mieloablacyjne i niemodujące.
Mieloablacja polega na stosowaniu wysokodawkowych leków chemioterapeutycznych w celu zniszczenia układu odpornościowego. Z kolei niemieloablacja wykorzystuje niższe dawki, które są lepiej tolerowane, aby stłumić układ odpornościowy. W przypadku nowotworów wymagane są wysokie dawki chemioterapii.
W obu przypadkach komórki macierzyste są przeszczepiane po podaniu leków chemioterapeutycznych, co ma na celu odbudowę nowego, zdrowego układu odpornościowego. Badania wykazały, że niższe dawki chemioterapii odnoszą sukcesy w leczeniu chorób autoimmunologicznych, takich jak stwardnienie rozsiane.
Zagrożenia i powikłania
Po przeszczepie HSCT mogą wystąpić poważne powikłania, takie jak wątroba żylna weneryczna (VOD), często z dodatkowymi zaburzeniami czynności nerek lub płuc. W marcu 2016 roku FDA zatwierdziła Defitelio (sól sodowa defibrotydu) jako skuteczne leczenie tego schorzenia.
Innym ryzykiem związanym z allogenicznym przeszczepem komórek macierzystych jest choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD), która występuje, gdy komórki dawcy atakują tkanki pacjenta. Im mniejsze dopasowanie między pacjentem a dawcą, tym większe ryzyko wystąpienia GVHD. Lekarze mogą stosować leki w celu zminimalizowania ryzyka infekcji oraz GVHD.
Dla dawców ryzyko związane z zabiegiem chirurgicznym jest niewielkie, a poważne komplikacje zdarzają się rzadko. Możliwe powikłania to:
- reakcje na znieczulenie
- infekcje
- uszkodzenia nerwów lub mięśni
- reakcje na transfuzję
- obrażenia w miejscu wprowadzenia igły
Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne (ACS) zauważa, że dawcy mogą odczuwać zmęczenie, dyskomfort i ból w dolnej części pleców i bioder przez kilka dni po oddaniu komórek macierzystych. Taki dyskomfort można złagodzić przy pomocy dostępnych bez recepty leków, takich jak acetaminofen czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), jak ibuprofen.
Lekarze mogą także zalecać suplementację żelaza, aż liczba czerwonych krwinek wróci do normy. Wiele osób wraca do codziennych aktywności już po 2-3 dniach odpoczynku, podczas gdy pełne odzyskanie może zająć od 2 do 3 tygodni.
Badania nad leczeniem chorób autoimmunologicznych
Aktualne badania przynoszą różne wnioski dotyczące zastosowania HSCT w terapii chorób autoimmunologicznych. W Kanadzie przedstawiono wyniki badań klinicznych, które wykazały znaczny sukces autologicznych HSCT. Pacjenci z ciężkim stwardnieniem rozsianym, którzy przeszli tę terapię, zgłaszali poprawę w codziennych czynnościach, takich jak chodzenie, jazda na rowerze, a nawet jazda na nartach.
Jednakże, badacze z Uniwersytetu w Bazylei w Szwajcarii zwrócili uwagę na trudności, jakie mogą napotkać pacjenci poddawani autologicznemu HSCT. Ich raport, opublikowany w lutym 2012 roku, wskazywał na znaczną chorobowość i śmiertelność związane z tym leczeniem, podkreślając, że HSCT nie jest jeszcze standardem opieki.
W przyszłości autorzy badań sugerują, że mogą pojawić się nowe komplikacje u pacjentów leczonych HSCT z powodu chorób autoimmunologicznych. Z tego powodu zalecają ostrożną ocenę funkcji narządów przed przeszczepem, dostosowując leczenie do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz do rodzaju kondycjonowania.
«Wyniki trwających badań III fazy dostarczą dodatkowych informacji na temat powikłań po HSCT i mogą pomóc w identyfikacji pacjentów szczególnie narażonych na ryzyko» – podsumowali autorzy.
Nowe wnioski i badania w 2024 roku
W 2024 roku badania nad HSCT w leczeniu chorób autoimmunologicznych przyniosły nowe, ciekawe wyniki. Najnowsze analizy pokazują, że HSCT może być skuteczniejsze w przypadku wczesnej interwencji, co sugeruje, że pacjenci, którzy są w początkowych stadiach chorób autoimmunologicznych, mogą uzyskać najlepsze efekty terapeutyczne.
Ponadto, nowe techniki inżynierii komórkowej i genetycznej zaczynają być stosowane w HSCT, co może zwiększyć skuteczność i zmniejszyć ryzyko powikłań. Badania nad zastosowaniem komórek CAR-T w połączeniu z HSCT wskazują na możliwość uzyskania lepszych wyników leczenia w przypadku niektórych nowotworów.
Warto również zauważyć, że nowe terapie wspomagające, takie jak immunoterapia, są coraz częściej integrowane z HSCT, co może prowadzić do synergicznych efektów terapeutycznych. Te innowacje otwierają nowe możliwości w leczeniu pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi i nowotworami, oferując nadzieję na lepsze wyniki zdrowotne w przyszłości.
