Bruksizm to zjawisko, które zachodzi, gdy osoba zgrzyta zębami, zamiast je żuć. Zęby ocierają się o siebie, gdy szczęka porusza się z siłą na boki lub w przód i w tył. Często osoby dotknięte tą dolegliwością nie zdają sobie sprawy, że to robią.
Zaciskanie zębów to zjawisko, w którym osoba trzyma zęby razem i napina mięśnie, ale nie porusza nimi w sposób rytmiczny.
Ludzie mogą miażdżyć lub zaciskać zęby zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, jednak bruksizm związany ze snem stanowi większe wyzwanie, ponieważ trudniej jest go kontrolować.
Bruksizm uznawany jest za jedno z najczęstszych zaburzeń snu. To nieprzytomna aktywność nerwowo-mięśniowa, która może prowadzić do różnych dolegliwości.
Może wystąpić ból mięśniowo-powięziowy, dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego oraz bóle głowy. W ciężkich przypadkach bruksizm może prowadzić do artretyzmu stawów skroniowo-żuchwowych.
Ruchomości
Szlifowanie zębów może prowadzić do ich ścierania, co sprawia, że stają się krótkie, tępe lub nawet łamliwe. Zaciskanie wywiera ogromny nacisk na mięśnie, tkanki oraz inne struktury wokół szczęki.
Skutki bruksizmu mogą obejmować:
- ból szczęki oraz jej sztywność
- ból dziąseł
- wrażliwość, luźne lub złamane zęby
- klikanie lub trzaskanie stawów szczękowych
- tępy ból głowy
Bóle ucha mogą również występować, częściowo z powodu bliskości struktur stawu skroniowo-żuchwowego do kanału słuchowego. Nierzadko ból odczuwany jest w innej lokalizacji niż jego źródło.
Inne kluczowe objawy to lęk, depresja, zaburzenia jedzenia oraz bezsenność. Jeśli hałas związany z bruksizmem przeszkadza partnerowi w czasie snu, mogą pojawić się problemy w relacjach.
Nadmierny bruksizm może uszkodzić powierzchnie okluzyjne zębów, zwłaszcza zębów trzonowych. Może również przyczyniać się do zespołu stawu skroniowo-żuchwowego (TMJ).
Niektórzy ludzie doświadczają bruksizmu, nie odczuwając żadnych objawów.
Przyczyny
Przyczyny bruksizmu wciąż pozostają niejasne, ale mogą być związane z wieloma czynnikami.
U dzieci zgrzytanie zębami często występuje po pojawieniu się pierwszych zębów oraz po wyrżnięciu zębów stałych. Zwykle ustępuje, gdy dorosłe zęby są już w pełni wykształcone.
Zaciskanie i szlifowanie zębów często występuje w sytuacjach stresowych, takich jak złość, lęk czy intensywna koncentracja. Badania sugerują, że aktywność mózgu oraz częstość akcji serca mogą wzrastać przed epizodem bruksizmu, co wskazuje na rolę centralnego układu nerwowego (CNS).
Bruksizm może być powiązany z nienormalnym zgryzem, co oznacza, że zęby nie zgrywają się prawidłowo podczas zamykania szczęki. Gdy górny i dolny ząb nie łączą się prawidłowo, mówimy o rozbieżności zgryzu. Niemniej jednak Amerykańska Akademia Medycyny Jamy Ustnej zauważa, że badania naukowe nie potwierdzają tego związku.
U niektórych osób skurcze mięśni twarzy mogą występować podczas snu.
Brakujące lub krzywe zęby mogą przyczyniać się do zgrzytania, a podrażnienie może być jednym z czynników.
Bruksizm może być skutkiem ubocznym niektórych leków, w tym niektórych leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych oraz amfetamin.
Inne czynniki to stany neurologiczne, takie jak choroba Huntingtona czy choroba Parkinsona. Do potencjalnych przyczyn zalicza się również zmęczenie, spożycie alkoholu, palenie tytoniu, bezdech senny oraz chrapanie.
Z danych przytoczonych przez National Sleep Foundation wynika, że 8 procent dorosłych oraz od 14 do 20 procent dzieci poniżej 11. roku życia miażdży zęby w nocy.
W innym badaniu 38 procent rodziców zgłosiło, że ich dzieci w wieku poniżej 17 lat zgrzytają zębami.
Bruksizm najczęściej występuje w dzieciństwie, a najniższe wskaźniki dotyczą osób powyżej 65. roku życia.
U małych dzieci bruksizm może być reakcją na ból ząbkowania lub stres, na przykład związany z testem czy kłótnią. Dzieci z zespołem nadpobudliwości również mogą cierpieć na bruksizm.
Poniżej znajduje się trójwymiarowy model bruksizmu, który jest w pełni interaktywny.
Zbadaj model za pomocą podkładki pod mysz lub ekranu dotykowego, aby dowiedzieć się więcej o bruksizmie. Naciśnij przycisk «odtwórz», aby obejrzeć go w akcji.
Diagnoza
Lekarz lub dentysta przeprowadzi wywiad z pacjentem oraz dokładne badanie. Znaki, na które będą zwracać uwagę, obejmują:
- dyskomfort szczęki po przebudzeniu
- zużycie zębów
- powiększone mięśnie szczęki
Zużycie zębów może również wynikać z nadmiernego szczotkowania, używania materiałów ściernych w pastach do zębów, spożycia kwaśnych napojów czy twardych pokarmów, ale wykwalifikowany specjalista potrafi rozróżnić charakterystyczne ślady zużycia wynikające z różnych przyczyn.
Najbardziej wiarygodnym sposobem diagnozowania bruksizmu są pomiary elektromiograficzne (EMG), które rejestrują sygnały elektryczne z mięśni żwaczy i skroni, odpowiedzialnych za żucie.
W przypadku dzieci dentysta może zapytać, czy odczuwają jakieś niepokoje, czy są wściekłe oraz jak się czują przed snem, aby zidentyfikować potencjalne źródła stresu.
Leczenie
Leczenie bruksizmu będzie zależało od jego przyczyny. Nie ma jednoznacznego lekarstwa na tę dolegliwość, ale istnieją opcje, które mogą złagodzić objawy oraz pomóc w rozwiązaniu podstawowych problemów.
Zaciskanie lub szlifowanie zębów w ciągu dnia może ulegać poprawie dzięki zwiększonej świadomości, fizjoterapii lub odpowiednim ćwiczeniom, ale bruksizm nocny wymaga zastosowania innych strategii, ponieważ często nie jest zauważany przez osobę, która go doświadcza.
Jeśli bruksizm jest spowodowany stresem lub bezdechem sennym, leczenie tych schorzeń może przynieść pozytywne efekty. Po zakończeniu terapii warto ponownie ocenić sytuację pacjenta.
Badania z 2002 roku wykazały, że terapia bezdechu sennego może znacząco zmniejszyć objawy bruksizmu.
Warto również zadbać o odpowiednią ilość snu w nocy oraz regularną aktywność fizyczną, które mogą pomóc w redukcji objawów.
W nocy można nosić ochraniacz na zęby, aby chronić je przed uszkodzeniem, a w niektórych przypadkach można stosować krótkotrwałe środki zwiotczające mięśnie.
Amerykańska Akademia Medycyny Jamy Ustnej zaleca stosowanie twardej plastikowej osłony, która obejmuje wszystkie zęby w górnym lub dolnym łuku.
Nie zaleca się używania generycznych sportowych ochraniaczy na zęby, ponieważ mogą one być źle dopasowane, nieporęczne i powodować większy dyskomfort, niż przynieść korzyści.
Z biegiem czasu ochraniacz może się ścierać i tracić swoją skuteczność. Jeśli osoba przestaje go używać, ból i inne objawy mogą wrócić, co sprawia, że nie jest to rozwiązanie trwałe.
Szyny to kolejna opcja terapeutyczna. Niektóre szyny zakłada się na górne zęby, inne na dolne. W zależności od konstrukcji, szyna może utrzymywać szczękę w bardziej zrelaksowanej pozycji lub tworzyć barierę, tak aby szyny, a nie zęby, ulegały uszkodzeniu. Szyny można dostosować lub wymieniać.
Gdy bruksizm jest spowodowany niewspółosiową szczęką lub krzywymi zębami, dentysta lub ortodonta mogą zaproponować leczenie ortodontyczne. Należy jednak pamiętać, że AAOM nie zaleca tego rodzaju terapii, ponieważ nie udowodniono, że niewspółosiowość jest przyczyną bruksizmu.
Unikanie pokarmów i napojów zawierających dużą ilość kofeiny oraz alkoholu może okazać się pomocne, ponieważ substancje te mogą nasilać bruksizm. Żucie gumy również może sprzyjać tej dolegliwości, ponieważ prowadzi do utrwalenia nawyków zaciskania i szlifowania w pamięci mięśniowej.
Inną wskazówką jest rozluźnienie mięśni szczęki za pomocą ciepłej ściereczki lub poduszki przynajmniej raz dziennie, aby złagodzić ich napięcie.
Zapobieganie
Zarządzanie stresem oraz lękiem może pomóc zredukować lub zapobiec bruksizmowi u osób podatnych na tę dolegliwość.
National Sleep Foundation zaleca przestrzeganie zasad dobrej higieny snu, co obejmuje zapewnienie chłodnego, ciemnego i cichego miejsca do spania, wolnego od telewizorów, komputerów oraz innych urządzeń związanych z pracą.
Zaleca się także relaks w godzinach przed snem oraz utrzymywanie «kojącej rutyny na dobranoc». Dla dzieci może to obejmować ciepłą kąpiel, czytanie książki lub słuchanie muzyki.
Inne wskazówki to spanie na boku lub brzuchu oraz regularna aktywność fizyczna.
Pediatra może pomóc, jeśli dziecko boryka się z problemem bruksizmu.
Aktualne badania i nowoczesne podejścia do bruksizmu
W 2024 roku badania dotyczące bruksizmu zyskały nowe naświetlenie, stawiając na znaczenie neuroprzekładników oraz ich roli w patogenezie tego schorzenia. Zidentyfikowano kluczowe neuroprzekaźniki, takie jak serotonina i dopamina, które mogą wpływać na nasilenie objawów bruksizmu. W badaniach wykazano, że suplementacja magnezu oraz witaminy B12 może przynieść korzyści osobom cierpiącym na bruksizm, łagodząc napięcia mięśniowe i wspierając zdrowie układu nerwowego.
Dodatkowo, terapia behawioralna staje się coraz bardziej popularna wśród pacjentów z bruksizmem. Techniki jak biofeedback czy trening relaksacyjny przyczyniają się do redukcji stresu i poprawy jakości snu, co może znacząco wpłynąć na objawy bruksizmu.
Warto również zwrócić uwagę na nowoczesne technologie, takie jak aplikacje mobilne, które monitorują nawyki snu i zachowania związane z bruksizmem. Dzięki nim można lepiej zrozumieć swoje nawyki oraz wprowadzić zmiany, które pomogą złagodzić objawy.
Podsumowując, bruksizm to złożone schorzenie, które wymaga wieloaspektowego podejścia terapeutycznego. Współczesne badania i nowoczesne metody leczenia oferują nadzieję na skuteczne zarządzanie tym problemem i poprawę jakości życia pacjentów.
