Zaburzenie nadpobudliwości psychoruchowej to stan, który wpływa na uwagę, kontrolę impulsów, poziomy aktywności i uczenie się. Zgodnie z danymi Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), w 2011 roku 11 procent dzieci w Stanach Zjednoczonych zmagało się z tym problemem.
Leki, psychoterapia oraz zmiany stylu życia mogą przynieść ulgę wielu dzieciom, ale nie zawsze są wystarczająco skuteczne, a niektórzy pacjenci mogą doświadczać nieprzyjemnych skutków ubocznych. W związku z tym, niektórzy rodzice mogą być niechętni do podjęcia leczenia farmakologicznego lub mogą nie mieć czasu na regularne sesje terapeutyczne.
Dla takich rodzin neurofeedback, zwany także biofeedbackiem lub neuroterapią, może być realną alternatywą w walce z objawami ADHD bez konieczności przyjmowania leków.
Co to jest neurofeedback?
Osoby z ADHD często wykazują różnice w zachowaniu mózgu, szczególnie w płacie czołowym, który jest odpowiedzialny za osobowość, zachowanie oraz uczenie się.
Działanie mózgu oraz zachowanie mają ze sobą głęboki związek. Zmiany w zachowaniu mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu, a odwrotnie – zmiany w mózgu mogą prowadzić do modyfikacji zachowań. Neurofeedback stara się wykorzystać tę interakcję, aby zmienić zachowanie poprzez modyfikację aktywności mózgowej.
Mózg generuje mierzalne sygnały elektryczne, a neurofeedback polega na pomiarze tych fal elektrycznych, zazwyczaj przy użyciu urządzenia znanego jako elektroencefalograf (EEG). Fale mózgowe poruszają się na określonych częstotliwościach, a pięć głównych typów fal to alfa, beta, gamma, delta oraz theta. Każda z nich charakteryzuje się różnymi częstotliwościami, które można zarejestrować za pomocą EEG.
Niektóre badania sugerują, że osoby z ADHD mają zbyt wiele fal theta i zbyt mało fal beta. Neurofeedback ma na celu poprawę tej równowagi, szkoląc pacjentów z ADHD do zmiany sposobu, w jaki korzystają z własnych mózgów.
Podczas sesji neurofeedbacku, praktykujący mocuje elektrody do głowy pacjenta, aby zmierzyć aktywność mózgu. To pozwala na ciągłe monitorowanie fal mózgowych, które można obserwować podczas sesji.
Na podstawie informacji zwrotnych z EEG, terapeuta neurofeedbacku może instruować pacjenta do wykonania określonych zadań. Proces może obejmować różne bodźce, takie jak dźwięki lub muzyka, które mają na celu zachęcenie mózgu do przetwarzania informacji w sposób bardziej efektywny.
Takie podejście pozwala na modyfikację aktywności mózgowej w zależności od informacji zwrotnych z EEG. Zwolennicy neurofeedbacku twierdzą, że ten stały feedback może stopniowo modyfikować fale mózgowe, co w efekcie prowadzi do poprawy objawów ADHD.
Neurofeedback może być stosowany nie tylko w przypadku ADHD, ale także w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych, a także w poprawie ogólnej wydajności poznawczej. Badania sugerują, że technika ta może być pomocna w leczeniu depresji.
Czy to działa?
Badania dotyczące skuteczności neurofeedbacku przynoszą mieszane wyniki. W 2009 roku metaanaliza obejmująca 467 osób z ADHD wykazała średnią i dużą poprawę objawów, sugerując, że neurofeedback może być «skuteczny i swoisty». Natomiast badanie z 2013 roku potwierdziło, że neurofeedback może zmniejszać objawy ADHD.
W 2014 roku oceny rodziców przedstawione w kolejnej metaanalizie wykazały, że neurofeedback przyniósł poprawę w zakresie impulsywności, nieuwagi i nadpobudliwości. Jednakże, nauczyciele zauważyli poprawę jedynie w przypadku nieuwagi.
Chociaż neurofeedback wydaje się poprawiać niektóre objawy, różnice w ocenach skuteczności mogą wynikać z tego, kto dokonuje obserwacji.
Przeprowadzona w 2016 roku większa metaanaliza nie wykazała, że neurofeedback jest skuteczną metodą leczenia, wzywając do przeprowadzenia dalszych badań.
W 2013 roku naukowcy porównali wpływ neurofeedbacku z efektami stymulantów, które są powszechnie stosowane w leczeniu ADHD. Szesnaście dzieci w wieku od 7 do 16 lat przyjmowało leki pobudzające, a 16 przechodziło neurofeedback. Uczestnicy przyjmujący leki doświadczyli zmniejszenia objawów ADHD, podczas gdy ci, którzy korzystali z neurofeedbacku, nie odczuli podobnych korzyści.
Badania z 2011 roku analizowały, jak neurofeedback może działać na zasadzie efektu placebo. Osiem dzieci w wieku od 8 do 15 lat przeszło neurofeedback, a sześć innych otrzymało fałszywy neurofeedback. Obie grupy wykazały znaczną poprawę objawów ADHD, co sugeruje, że korzyści z neurofeedbacku mogą być związane z efektem placebo.
Krytyka neurofeedbacku
Krytycy neurofeedbacku podnoszą, że wiele badań potwierdzających skuteczność tej metody miało istotne wady konstrukcyjne, co utrudnia stwierdzenie, czy technika rzeczywiście działa. Autorzy niektórych badań wzywają do przeprowadzenia dalszych badań.
Psycholog Barry L. Beyerstein w 1990 roku określił neurofeedback jako «neuromythology», twierdząc, że jego sukces zależy od przekonania odbiorcy co do jego efektywności.
Niektórzy krytycy uważają neurofeedback za oszustwo finansowe, a inni wskazują na brak powszechnie akceptowanych protokołów terapeutycznych.
Nie ma jasnych wytycznych co do długości ani częstotliwości sesji neurofeedbacku, co rodzi obawy, że pacjent może wydawać pieniądze bez uzyskania oczekiwanych rezultatów.
Czego oczekiwać
Osoba, która planuje uczestniczyć w sesjach neurofeedbacku, rozpoczyna od wypełnienia kwestionariusza dotyczącego objawów, historii leczenia i stylu życia. W trakcie każdej sesji pacjent dostarcza informacje o swoich objawach, co umożliwia terapeucie monitorowanie postępów w czasie.
Podczas sesji dostawca umieszcza pacjenta na maszynie EEG, przymocowując elektrody do głowy. Liczba elektrod może się różnić w zależności od praktykującego oraz specyfiki sesji. Elektrody są bezpieczne i nie przesyłają prądu elektrycznego do mózgu.
Gdy sesja się rozpocznie, na ekranie wyświetlane są w czasie rzeczywistym wyniki skanowania fal mózgowych pacjenta. Na podstawie tych informacji terapeuta może wydawać instrukcje dotyczące modyfikacji fal mózgowych.
Działania mogą obejmować grę wideo, słuchanie muzyki czy dźwięków. W trakcie sesji zmiany w falach mózgowych powinny prowadzić do pozytywnych zmian w myśleniu i zachowaniu pacjenta.
Podejmowanie decyzji
Neurofeedback jest bezbolesny i nie ma dowodów na negatywne skutki uboczne. Jeśli inne metody leczenia ADHD nie przynoszą rezultatów, warto rozważyć zastosowanie neurofeedbacku.
Jednak główną wadą tej terapii jest jej koszt.
Warto zadać dostawcy następujące pytania:
- Ile kosztuje leczenie?
- Jak mierzysz poprawę?
- Jak długo trzeba czekać na wyniki?
- Ile sesji terapeutycznych będzie potrzebnych?
- Jak długo potrwa każda sesja?
- Czy istnieją działania, które mogę podjąć, aby zwiększyć skuteczność leczenia?
Zdecydowanie warto omówić plan leczenia lub jego zmiany z psychiatrą lub dostawcą opieki zdrowotnej.
Czy neurofeedback jest bezpieczny?
Neurofeedback jest metodą nieinwazyjną, a zwolennicy zapewniają, że jest bezpieczny, chociaż mogą wystąpić pewne działania niepożądane.
Możliwe skutki uboczne obejmują:
- zmęczenie psychiczne
- powrót starych emocji, takich jak żywe sny, które mogą się pojawić przed ich ustąpieniem
- zawroty głowy, nudności i wrażliwość na światło, zwłaszcza u osób z historią urazów głowy
Należy również pamiętać, że neurofeedback nie jest metodą neurochirurgiczną i nie każdy praktykujący musi być specjalistą w dziedzinie zdrowia psychicznego. W 2009 roku tylko około 500 z około 6000 praktyków w USA przeszło wymagane 136 godzin szkolenia, mentoringu i praktyki. Dodatkowo, w tym okresie FDA zatwierdziło sprzęt do celów relaksacyjnych, a nie do leczenia problemów zdrowotnych, w tym ADHD.
Niektórzy pacjenci zgłaszają pozytywne efekty neurofeedbacku, jednak może to być także wynikiem efektu placebo.
Koszt i ubezpieczenie
Terapia neurofeedbackowa może być kosztowna. W 2017 roku artykuł w Bloomberg Business sugerował, że 30 sesji po 40 minut każda może kosztować 2200 USD, dodatkowo doliczając opłatę wstępną za ocenę w wysokości 250 USD.
Uzyskanie ubezpieczenia na terapię neurofeedback może być trudne; warto najpierw skontaktować się ze swoim ubezpieczycielem.
Każdy, kto rozważa neurofeedback, powinien najpierw upewnić się, że ich lekarz jest certyfikowany przez Międzynarodowe Towarzystwo Neurofeedbacku i Badań (ISNR).
Zrozumienie ADHD
Objawy ADHD obejmują nieuwagę oraz nadpobudliwość.
Nieuwaga może prowadzić do:
- popełniania błędów z braku uwagi
- trudności w koncentracji
- częstego gubienia rzeczy
- problemów z wykonywaniem zadań lub stosowaniem się do instrukcji
- trudności w słuchaniu
- częstego rozpraszania uwagi
- kłopotów z zadaniami wymagającymi ciągłej uwagi
Nadpobudliwość może manifestować się jako:
- trudności w pozostawaniu w pozycji siedzącej, w tym częste wiercenie się
- nadmierna ruchliwość, np. bieganie lub wspinanie się w niewłaściwych miejscach
- nadmierna gadatliwość i trudności w zachowaniu ciszy
- niecierpliwość i niepokój
- częste przerywanie innym lub odpowiadanie na pytania, zanim zostaną dokończone
ADHD klasyfikuje się jako zaburzenie neurorozwojowe w nowej wersji Podręcznika diagnostyczno-statystycznego zaburzeń psychicznych. Choć najczęściej diagnozowane jest u dzieci, zaburzenie to może utrzymywać się w dorosłości, a w niektórych przypadkach diagnoza może zostać postawiona dopiero w wieku dorosłym.
Dzieci i dorośli z ADHD często borykają się z frustracją, trudnościami w utrzymywaniu relacji, wyzwaniami akademickimi oraz konfliktami w pracy i w domu. Często te problemy prowadzą do depresji i obniżonej jakości życia.
Leczenie ADHD
Obecnie nie ma lekarstwa na ADHD, ale psychoterapia, leki pobudzające oraz niektóre zmiany w stylu życia, takie jak regularne planowanie, mogą pomóc w łagodzeniu objawów.
Nowe badania i wyzwania w leczeniu ADHD
W 2024 roku pojawiły się nowe badania dotyczące neurofeedbacku, które rzucają nowe światło na skuteczność tej metody. Badania pokazują, że techniki neurofeedbacku mogą być skuteczne w redukcji objawów ADHD, zwłaszcza gdy są stosowane w połączeniu z innymi metodami terapeutycznymi. Na przykład, w badaniach przeprowadzonych w 2023 roku, dzieci poddawane neurofeedbackowi i dodatkowej terapii behawioralnej wykazały znaczną poprawę w zakresie koncentracji i zdolności do kontrolowania impulsów.
Nowe technologie, takie jak neurofeedback oparty na rzeczywistości wirtualnej, również zaczynają zyskiwać na popularności. Te innowacyjne metody umożliwiają pacjentom bardziej angażujące doświadczenia terapeutyczne, co może zwiększać ich motywację i skuteczność leczenia. Dodatkowo, badania z 2024 roku sugerują, że neurofeedback może być bardziej skuteczny, gdy jest dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, co podkreśla znaczenie spersonalizowanego podejścia w terapii ADHD.
Podsumowując, neurofeedback wydaje się być obiecującą opcją w leczeniu ADHD, ale konieczne są dalsze badania, aby w pełni zrozumieć jego potencjał i skuteczność. Rekomenduje się, aby pacjenci i ich rodziny dokładnie badały dostępne opcje terapeutyczne, konsultując się z odpowiednimi specjalistami w celu podjęcia świadomej decyzji dotyczącej leczenia.
