Czy kiedykolwiek miałeś dziwne uczucie przechodzenia przez osobę i wiedząc, że już ją widziałeś? Być może nawet myślisz, że wiesz, co może się wydarzyć w następnej chwili. To dziwne uczucie znane jest jako „déjà vu” („już widziałem”). Ale dlaczego tak się dzieje?
Wiele lat temu, jako student pierwszego roku na studiach, usiadłem, aby obejrzeć animowany cykl z moimi przyjaciółmi wieczoru. Z chwilą rozpoczęcia pierwszego odcinka miałem silne, niesamowite wrażenie, że widziałem to już wcześniej.
Mimo to wiedziałem ponad wszelką wątpliwość, że to było moje pierwsze obejrzenie i nigdy nie słyszałem o tym programie, zanim znajomi mi to wskazali.
To, czego wówczas doświadczyłem, było czymś, co przynajmniej anegdotycznie doświadcza wielu ludzi w pewnym momencie swojego życia: déjà vu, lub tajemnicze uczucie, że coś nowego jest niespodziewanie znajome.
Niewielu badaczy interesowało się tym zjawiskiem, ale Anne Cleary – z Colorado State University w Fort Collins – jest tym, który ma.
Była zwracając szczególną uwagę na mechanikę mózgu to doświadczenie na kilka lat, a ona niedawno rozszerzyła swój projekt do odpowiedzi na pytanie: czy poczucie przeczucie często wiąże się z déjà vu mają realne podstawy?
Wyniki tego badania – które Cleary współprowadził z byłym absolwentem Alexandra Claxtona – zostały opublikowane w czasopiśmie.
Zjawisko sfrustrowanej pamięci
W swojej nowej badań, Cleary i Cox indukowane doświadczenia déjà vu w uczestników badania w celu przetestowania współwystępowanie uprzednich odczuć i zobaczyć, czy takie uczucia były zgodne ze stanem faktycznym.
Innymi słowy, naukowcy chcieli sprawdzić, czy ludzie, którzy mieli doświadczenie deja vu, mogli naprawdę przewidzieć, co będzie dalej, czy też to uczucie jest tylko sztuczką umysłu.
Aby wprowadzić déjà vu, Cleary zastosowała strategię, którą z powodzeniem przetestowała w poprzednim badaniu.
W 2012 roku, ona twierdziła, że uczucie posiadania „już widziane” jest zjawiskiem związanym z pamięcią, zbliżona do czucia słów, które wymykają się z nami – podobnie jak, kiedy mamy słowo „na czubku naszego języka”, jak to było , ale spróbujmy, jak możemy, nie możemy sobie tego przypomnieć, mimo że wiemy, że to wiemy.
Cleary odkrył, że kiedy doświadczamy déjà vu, może to wynikać z tego, że kontekst przypomina nam coś, co już widzieliśmy lub czego doświadczyliśmy w rzeczywistości, ale którego nie możemy już właściwie zapamiętać.
Tak więc możemy mieć wrażenie, że jesteśmy już w zupełnie nowym miejscu, jeśli, powiedzmy, przypomina nam to miejsce, które kiedyś było widziane z pociągu, ale którego już nie jesteśmy świadomi.
„Nie możemy świadomie pamiętać poprzedniej sceny, ale nasze mózgi rozpoznają podobieństwo” – wyjaśnia Cleary. „Ta informacja pojawia się jako niepokojące uczucie, że byliśmy tam wcześniej, ale nie możemy określić, kiedy i dlaczego.”
Zarówno déjà vu, jak i uczucie „końca języka” znane są jako zjawisko „metamemoryczne”: kiedy wiemy, że pamiętamy, lub że powinniśmy pamiętać coś.
„Moją roboczą hipotezą jest to, że déjà vu jest szczególnym przejawem znajomości, znasz się w sytuacji, gdy czujesz, że nie powinieneś tego robić, i dlatego jest tak drażniąca, tak uderzająca.”
Anne Cleary
Déjà vu i przeczucia
W swoich ostatnich badaniach Cleary i Cox sprawili, że uczestnicy doświadczają déjà vu, prosząc ich o zbadanie wirtualnych krajobrazów 3D.
Strategia była prosta: krajobrazy zostały odwzorowane w identyczny sposób, ale wyglądały zupełnie inaczej – na przykład czasami uczestnicy oglądali sceny złomowiskowe, podczas gdy innym razem pokazywano ogród z żywopłotem.
W każdym przypadku „[M] ovement w scenie zatrzymał się przed krytycznym zwrotem”. Dlatego wszyscy uczestnicy mieli wrażenie, że widzieli już konkretny krajobraz, ponieważ mieli – ale w zupełnie innej formie.
Następnie naukowcy sprawdzili, czy uczestnicy z déjà vu, którzy sądzili, że mogą przewidzieć kolejną turę, byliby w stanie zrobić to poprawnie, czy też byli po prostu oszukani przez ich mózgi.
Taka sztuczka umysłu, wyjaśnia Cleary, zostanie wyjaśniona przez szczególną teorię pamięci, która twierdzi, że przechowujemy wspomnienia, abyśmy mogli nauczyć się „przewidywać” przyszłe sytuacje. To może nam zapewnić, że przetrwamy i będziemy się rozwijać.
Naukowcy zauważyli, że około połowa uczestników, którzy zgłosili déjà vu, również powiedziała, że mają wraenia czuciowe. Ale „prawdopodobieństwo wyboru właściwego zwrotu podczas […] déjà vu” nie było silniejsze niż prawdopodobieństwo wybrania niewłaściwego kierunku.
Krótko mówiąc, choć możemy myśleć, że możemy przewidzieć, co stanie się dalej w doświadczeniu déjà vu, to wrażenie pozostaje nieuzasadnione w rzeczywistości.
Teraz Cleary prowadzi eksperymenty kontrolne skupione na odczuciu, że „po prostu wiesz, co ma się wydarzyć dalej”.
Czyniąc to, ma nadzieję lepiej zrozumieć, co powoduje to uczucie i czy jest to naprawdę związane z uczuciem znajomości.
