Co warto wiedzieć o chorobie zapalnej jelit – aktualne informacje

Choroba zapalna jelit to termin parasolowy dla szeregu długoterminowych stanów, obejmujących stany zapalne przewodu pokarmowego lub jelit.

Według danych dotyczących choroby Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, choroba zapalna jelit (IBD) dotyka do 1,6 miliona Amerykanów. Większość z tych osób jest diagnozowana przed 30 rokiem życia.

IBD często mylona jest z zespołem jelita drażliwego (IBS), jednak oba stany różnią się istotnie. IBD jest poważniejszym schorzeniem i może prowadzić do wielu powikłań, w tym do uszkodzenia jelit i niedożywienia.

Rodzaje IBD

Dwa główne typy IBD to wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Crohna.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Ten stan, który może dotknąć nawet 907,000 Amerykanów, charakteryzuje się stanem zapalnym jelita grubego (okrężnicy). Istnieją różne klasy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, w zależności od lokalizacji i ciężkości:

• Wrzodziejące zapalenie odbytu: Zapalenie ogranicza się do odbytnicy. Wydaje się być najłagodniejszą postacią tej choroby.
• Uniwersalne zapalenie okrężnicy (pancolitis): Zapalenie obejmuje całą okrężnicę.
• Zapalenie proktoza: Zapalenie dotyczy odbytnicy i dolnego końca okrężnicy.
• Dystalne zapalenie okrężnicy: Zapalenie rozciąga się od odbytnicy do lewego jelita grubego.
• Ostre, ciężkie wrzodziejące zapalenie jelita grubego: Rzadka postać, która wpływa na całą okrężnicę i powoduje ciężkie objawy oraz ból.

Choroba Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna może dotknąć każdą część przewodu pokarmowego – od jamy ustnej do odbytu – chociaż najczęściej zajętymi obszarami są ostatni odcinek jelita cienkiego oraz okrężnica.

Choroba Leśniowskiego-Crohna może dotknąć nawet 780 000 Amerykanów. Może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej diagnozowana jest u osób w wieku od 15 do 35 lat.

Chociaż wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Crohna są dwiema głównymi postaciami klasycznego IBD, inne typy obejmują limfocytowe zapalenie okrężnicy oraz kolagenowe zapalenie okrężnicy. W przypadku, gdy lekarze nie są w stanie odróżnić dwóch głównych typów IBD, choroba klasyfikowana jest jako nieokreślone zapalenie jelita grubego.

Przyczyny

Nie wiadomo, co dokładnie powoduje IBD, jednak wielu ekspertów uważa, że kilka czynników może odgrywać rolę:

• Funkcja immunologiczna: IBD może powstawać, gdy nienormalna reakcja układu odpornościowego na bakterie, wirusy lub cząstki żywności wywołuje reakcję zapalną w jelitach.
• Genetyka: Odkryto powiązania między IBD a pewnymi mutacjami genów. Około 20% osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego ma bliskiego krewnego z IBD, jednak nie ustalono konkretnego wzoru dziedziczności.
• Bakterie lub wirusy: Badania powiązały zarówno enterowirusy, jak i inne wirusy z chorobą Leśniowskiego-Crohna.
• Środowisko: Czynniki takie jak palenie tytoniu, doustne środki antykoncepcyjne, dieta, karmienie piersią, szczepienia, antybiotyki oraz inne zostały zbadane jako potencjalne przyczyny.

Czynniki ryzyka

Zidentyfikowano również szereg czynników ryzyka wystąpienia IBD, w tym:

• Wiek: większość ludzi jest diagnozowana przed 30 rokiem życia.
• Pochodzenie etniczne: Żydzi kaukascy i aszkenazyjscy są bardziej zagrożeni niż inni.
• Genetyka: Osoby mające bliskich krewnych z IBD są bardziej narażone.
• Lokalizacja: Osoby żyjące na obszarach miejskich oraz w krajach uprzemysłowionych są częściej diagnozowane z IBD.
• Leki: Stosowanie niektórych leków, takich jak izotretinoina lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, może zwiększać ryzyko.
• Palenie: Palacze są bardziej narażeni na rozwój choroby Leśniowskiego-Crohna, podczas gdy wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje głównie u niepalących.

Objawy

Objawy różnią się w zależności od umiejscowienia oraz ciężkości choroby, jak również od rodzaju schorzenia. Poniższe objawy są wspólne dla obu rodzajów IBD:

• krew w stolcu
• biegunka
• zmęczenie
• gorączka
• brak apetytu
• nudności
• bolesne lub trudne wypróżnienia
• ropa lub śluz w stolcu
• ból brzucha i skurcze
• wymioty
• utrata masy ciała

IBD może także wiązać się z objawami, które nie wydają się być związane z układem trawiennym, takimi jak:

• artretyzm
• rakowe owrzodzenie w jamie ustnej
• zapalenie oczu
• schorzenia skóry

Dzieci z IBD mogą również doświadczać zaburzeń wzrostu.

Osoby cierpiące na IBD mogą doświadczać okresów, w których objawy nasilają się – zwanych rzutami lub nawrotami choroby – oraz okresów, w których objawy są łagodne lub nieobecne, zwanych remisją. Flary różnią się pod względem liczby, intensywności i czasu trwania.

Celem leczenia jest doprowadzenie IBD do stanu remisji i utrzymanie go tak długo, jak to możliwe.

Komplikacje

IBD wiąże się z wieloma powikłaniami – niektóre z nich mogą zagrażać życiu. Możliwe powikłania choroby Leśniowskiego-Crohna obejmują:

• niedrożność jelit
• rak jelita grubego
• przetoki, nieprawidłowe tunele w jelitach
• niedożywienie

Możliwe powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego obejmują:

• rak jelita grubego
• piorunujące zapalenie jelita grubego, w którym normalne skurcze ściany jelita zatrzymują się czasowo
• dziura lub łza w jelicie grubym
• zwężenia lub zwężenie okrężnicy
• toksyczny megacolon, w którym obrzęk i uwięziony gaz mogą prowadzić do pęknięcia okrężnicy, posocznicy i wstrząsu

Diagnoza

Aby zdiagnozować IBD, lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad medyczny, a następnie zleci jedno lub więcej testów diagnostycznych. Typowe testy obejmują:

• próbka kału
• badania krwi w celu wykrycia anemii lub infekcji
• badania rentgenowskie, jeśli podejrzewa się poważne powikłanie
• tomografia komputerowa
• skan MRI, aby wykryć przetoki w obszarze jelita cienkiego lub odbytu

Można również zastosować zabiegi endoskopowe. Elastyczna sonda z przymocowaną kamerą jest wprowadzana przez odbyt. Procedury te pomagają w wykryciu uszkodzeń jelit i pozwalają lekarzowi pobrać niewielką próbkę tkanki do zbadania. Typowe procedury endoskopowe obejmują:

• kolonoskopia – aby zbadać całą okrężnicę
• elastyczna sigmoidoskopia – aby zbadać ostatni odcinek okrężnicy
• górna endoskopia – badanie przewodu pokarmowego, żołądka i pierwszej części jelita cienkiego

Endoskopia kapsułkowa to inna opcja. Procedura ta polega na połknięciu kapsułki z kamerą, co pozwala lekarzowi zbadać jelito cienkie.

Leczenie

Nie ma lekarstwa na IBD. Celem leczenia jest redukcja objawów, uzyskanie i utrzymanie remisji oraz unikanie powikłań. Najczęściej stosowanymi terapiami są leki oraz zabiegi chirurgiczne.

Lek

Lekarze mogą przepisywać leki, zaczynając od łagodniejszych i przechodząc do bardziej agresywnego leczenia.

• Leki przeciwzapalne: leki 5-ASA są zazwyczaj pierwszą linią obrony przed objawami IBD. Redukują stany zapalne w jelitach i mogą pomóc osiągnąć oraz utrzymać remisję.
• Kortykosteroidy: Szybko działające sterydy przeciwzapalne, które mogą być przepisywane, jeśli łagodniejsza klasa leków nie jest skuteczna. Stosowane są tylko do krótkoterminowego leczenia.
• Supresory odpornościowe: Działają w taki sposób, że układ odpornościowy nie atakuje komórek jelit, co prowadzi do zmniejszenia stanu zapalnego. Może to potrwać do 3 miesięcy, zanim zadziałają, i mogą wywołać szereg skutków ubocznych, takich jak zwiększona podatność na infekcje.
• Terapie biologiczne: Przeciwciała skierowane przeciwko określonym substancjom odpowiedzialnym za stan zapalny w organizmie.

Inne leki, które mogą być rekomendowane dla osób z IBD, obejmują:

• antybiotyki
• leki przeciwbiegunkowe
• środki przeczyszczające
• suplementy witaminowe i mineralne w przypadku niedoborów żywieniowych związanych z IBD

Chirurgia

W niektórych przypadkach operacja może być konieczna w leczeniu objawów IBD oraz powikłań. Może być zalecana operacja poszerzenia wąskiego jelita lub usunięcia przetok.

Osoby z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego mogą poddać się operacji usunięcia okrężnicy oraz odbytnicy. Osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna mogą wymagać zabiegu usunięcia niektórych części jelit.

Zarządzanie

Uważa się, że pewne czynniki dietetyczne oraz styl życia mogą pogarszać objawy IBD. Wprowadzenie pozytywnych zmian w tych obszarach może pomóc w radzeniu sobie z objawami, redukowaniu odblasków, a nawet utrzymywaniu remisji.

Dieta

Środki żywieniowe, które mogą być korzystne dla osób z IBD, obejmują:

• prowadzenie dziennika żywności w celu śledzenia, czy pewne objawy są związane z określonymi pokarmami
• ograniczenie spożycia produktów mlecznych
• ograniczenie pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu
• ograniczenie lub unikanie pikantnych potraw, kofeiny oraz alkoholu
• ograniczenie pokarmów bogatych w błonnik, zwłaszcza w przypadku zwężenia jelit
• jedzenie częstych, małych posiłków, a nie kilku dużych
• picie dużej ilości wody
• przyjmowanie suplementów witaminowych i mineralnych, aby zapobiec niedoborom

Naprężenie

Wiele osób cierpiących na IBD zgłasza, że doświadcza poważniejszych objawów w okresach stresu. Uczenie się technik radzenia sobie ze stresem może pomóc w zmniejszeniu liczby i intensywności nawrotów.

Techniki radzenia sobie ze stresem obejmują ćwiczenia, medytację, ćwiczenia oddechowe, progresywne rozluźnienie mięśni oraz angażowanie się w hobby i inne przyjemne czynności.

Palenie

Badania wykazały, że palenie tytoniu ma negatywny wpływ na osoby cierpiące na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Palenie nie tylko jest czynnikiem ryzyka rozwoju tej choroby, ale także nasila objawy.

Niektóre badania sugerują, że palenie może przynieść korzyści osobom z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, jednak ryzyko dla zdrowia związane z paleniem znacznie przewyższa wszelkie potencjalne korzyści.

Wsparcie emocjonalne

IBD może wywierać emocjonalny wpływ na osoby z tą chorobą, szczególnie w ciężkich przypadkach. Dlatego ważne jest posiadanie dobrej sieci wsparcia wśród rodziny i przyjaciół.

Osoby z IBD mogą rozważyć dołączenie do grupy wsparcia lub uczestnictwo w sesjach doradczych, które mogą okazać się korzystne.

Zapobieganie

Ponieważ dokładna przyczyna IBD nie jest jeszcze znana, trudno jest wskazać, jak najlepiej temu zapobiegać.

Czynniki genetyczne związane z IBD są poza kontrolą osoby, ale możliwe jest zmniejszenie ryzyka poprzez zdrową dietę, rzucenie palenia oraz regularne ćwiczenia.

Perspektywy

Chociaż nie ma lekarstwa na IBD, można nim skutecznie zarządzać dzięki interwencjom medycznym oraz zmianom stylu życia.

Przy skutecznym leczeniu około 50% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna będzie w stanie remisji lub będzie miało łagodne objawy w ciągu następnych 5 lat. Około 45% osób w remisji nie doświadczy nawrotu w ciągu następnego roku.

Każdego roku 48% osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego pozostaje w remisji, a 30% ma łagodne objawy. Im dłużej ktoś pozostaje w stanie remisji, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu w następnym roku.

Śmierć z powodu IBD lub jej powikłań jest rzadkością. Osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna mają tylko nieznacznie wyższy ogólny wskaźnik umieralności w porównaniu do ogólnej populacji. Osoby z łagodnym lub umiarkowanym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nie mają większego ryzyka.

Jeśli występują ciągłe zmiany w nawykach jelitowych lub jakiekolwiek inne objawy IBD, należy skonsultować się z lekarzem.

Nowe badania i dane z 2024 roku

W 2024 roku badania nad chorobą zapalną jelit przyniosły nowe, istotne odkrycia. Jedno z badań wykazało, że zastosowanie diety bogatej w błonnik może znacząco zmniejszyć objawy IBD. Osoby, które wprowadziły do swojej diety więcej owoców, warzyw i pełnoziarnistych produktów, zauważyły zmniejszenie częstotliwości rzutów.

Ponadto, badania kliniczne wykazały skuteczność nowych terapii biologicznych, które celują w konkretne ścieżki zapalne w organizmie. Te innowacyjne leki mogą przynieść ulgę pacjentom, którzy nie odpowiadają na tradycyjne terapie.

Statystyki pokazują, że około 60% pacjentów z IBD zgłasza poprawę stanu zdrowia po zastosowaniu nowych metod leczenia, co stanowi znaczący krok naprzód w zarządzaniu tą przewlekłą chorobą.

Warto również zaznaczyć, że zwiększona świadomość społeczna na temat IBD przekłada się na lepszą diagnostykę i wcześniejsze rozpoczęcie leczenia, co w wielu przypadkach prowadzi do lepszych wyników zdrowotnych. Dlatego istotne jest, aby pacjenci byli świadomi objawów i szukali pomocy medycznej w przypadku ich wystąpienia.