Dyspraksja: Zrozumienie, Objawy i Terapie dla Dzieci i Dorosłych

Osoba z dyspraksją zmaga się z trudnościami w zakresie ruchu, koordynacji, oceny, przetwarzania, pamięci oraz niektórych innych zdolności poznawczych. To zaburzenie wpływa także na układ odpornościowy i nerwowy organizmu, co może prowadzić do różnych wyzwań w codziennym życiu.

Dyspraksja, znana również jako trudności w uczeniu się związane z motoryką, zaburzenia percepcji i motoryczne oraz zaburzenie koordynacji rozwojowej (DCD), nie jest już określana terminami «minimalne uszkodzenie mózgu» czy «niezdarny zespół dziecka».

Według National Center for Learning Disabilities, osoby z dyspraksją mają problem z planowaniem i realizacją zarówno prostych, jak i bardziej skomplikowanych zadań motorycznych. To może obejmować proste ruchy, takie jak machanie na pożegnanie, aż po bardziej złożone czynności, jak na przykład zapinanie zębów.

Co to jest dyspraksja?

Dyspraksja jest zaburzeniem neurologicznym, które wpływa na zdolność jednostki do planowania oraz przetwarzania zadań motorycznych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często doświadczają trudności językowych, a czasami również problemów z myśleniem i percepcją. Należy jednak podkreślić, że dyspraksja nie wpływa na inteligencję, choć może powodować trudności w uczeniu się, zwłaszcza u dzieci.

Dyspraksja rozwojowa charakteryzuje się niedojrzałością organizacji ruchu, co sprawia, że mózg nie przetwarza informacji w sposób umożliwiający pełną transmisję wiadomości neuronowych. Osoba z dyspraksją może mieć trudności z zaplanowaniem, co i jak należy wykonać.

National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS) opisuje osoby z dyspraksją jako «niezsynchronizowane» z ich środowiskiem. Szacuje się, że około 10% ludzi ma pewien stopień dyspraksji, a u około 2% występuje ona w poważniejszej formie. Interesujące jest również to, że czterech na pięciu dzieci z widoczną dyspraksją to chłopcy, co prowadzi do dyskusji na temat potencjalnego niedostatecznego diagnozowania tego zaburzenia u dziewcząt.

Zgodnie z informacjami National Health Service w Wielkiej Brytanii, wiele dzieci z dyspraksją współwystępuje z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).

Objawy dyspraksji

Objawy dyspraksji różnią się w zależności od wieku pacjenta. Poniżej przedstawiamy kilka ogólnych objawów, które mogą występować:

słaba równowaga
słaba postawa
zmęczenie
niezgrabność
różnice w mowie
problemy z percepcją
słaba koordynacja ręka-oko

Rozpoznanie dyspraksji

Diagnozę dyspraksji może przeprowadzić psycholog kliniczny, psycholog edukacyjny, pediatra lub terapeuta zajęciowy. Każdy rodzic, który podejrzewa, że ich dziecko może mieć dyspraksję, powinien zgłosić się do lekarza.

Podczas oceny konieczne jest zebranie szczegółowych informacji na temat historii rozwoju dziecka, jego zdolności intelektualnych oraz umiejętności motorycznych:

Zdolności motoryczne brutto – jak dobrze dziecko wykorzystuje duże mięśnie do koordynacji ruchów ciała, w tym skakanie, rzucanie, chodzenie, bieganie i utrzymywanie równowagi.
Drobne umiejętności motoryczne – jak dobrze dziecko posługuje się mniejszymi mięśniami, na przykład przy wiązaniu sznurówek, zapinaniu guzików, wycinaniu kształtów nożyczkami czy pisaniu.

Ewaluator powinien również zasięgnąć informacji na temat osiągniętych kamieni milowych rozwoju, takich jak chodzenie, czołganie się i mówienie. Dziecko będzie oceniane pod kątem równowagi, wrażliwości na dotyk oraz zmienności w sposobie poruszania się.

Dyspraksja u dzieci

Objawy dyspraksji mogą się różnić w zależności od wieku. Przyjrzyjmy się każdemu etapowi rozwoju osobno. Nie każde dziecko będzie miało wszystkie wymienione objawy:

Bardzo wczesne dzieciństwo

Dziecko w tym etapie może potrzebować więcej czasu niż rówieśnicy na:

siedzenie
pełzanie – wiele dzieci nigdy nie przechodzi przez ten etap
chodzenie
mówienie – według Children’s Hospital w Westmead w Australii, niektóre dzieci mogą wolniej odpowiadać na pytania, mieć trudności z wydawaniem dźwięków, powtarzaniem sekwencji dźwięków lub słów, a także trudności z utrzymywaniem normalnych wzorców intonacji, ograniczone słownictwo automatyczne, mówią wolniej niż inne dzieci i używają mniej słów, z większą ilością pauz
stanie
nauczeniem się korzystania z nocnika
rozbudową słownictwa

Wczesne dzieciństwo

W późniejszym okresie mogą wystąpić następujące trudności:

Problemy z wykonywaniem precyzyjnych ruchów, takich jak wiązanie sznurówek, zapinanie guzików, używanie sztućców oraz pisanie ręczne.
Wielu dzieci ma trudności z ubieraniem się.
Problemy z wykonywaniem ruchów na placu zabaw, takich jak skakanie, gra w klasy, łapanie piłki, kopanie piłki, przeskakiwanie i pomijanie.
Problemy z ruchami w klasie, takie jak używanie nożyczek, kolorowanie, rysowanie, gra w gry puzzlowe.
Problemy z przetwarzaniem myśli.
Trudności z koncentracją – dzieci z dyspraksją często nie mogą skupić się na jednej rzeczy przez dłuższy czas.
Dzieciom może być trudniej dołączyć do zabaw na placu zabaw.
Wiele dzieci będzie więcej wiercić się niż rówieśnicy.
Niektóre dzieci mają trudności z wchodzeniem po schodach.
Wyższa skłonność do wpadania na przedmioty, przewracania się i upuszczania rzeczy.
Trudności w nauce nowych umiejętności – podczas gdy inne dzieci uczą się automatycznie, dzieci z dyspraksją potrzebują więcej czasu; zachęta i praktyka są kluczowe.
Pisanie opowiadań może być dla nich bardziej wymagające, podobnie jak kopiowanie z tablicy.

Poniższe objawy są również powszechne w wieku przedszkolnym:

Trudności w utrzymywaniu przyjaźni.
Zachowanie w towarzystwie innych może wydawać się niezwykłe.
Wahania w większości działań, co może sprawiać wrażenie spowolnienia.
Nieprawidłowe trzymanie ołówka.
Trudności z automatycznym przetwarzaniem pojęć, takich jak na przykład «na zewnątrz».

Później w dzieciństwie

Wiele z powyższych wyzwań może się nie poprawić lub poprawić się tylko nieznacznie.
Dzieci mogą unikać sportu.
W sytuacjach «jeden na jeden» mogą dobrze się uczyć, ale w klasie z innymi dziećmi mogą mieć trudności.
Reagują na wszystkie bodźce równocześnie, co utrudnia im filtrację nieistotnych sygnałów.
Matematyka i pisanie mogą sprawiać trudności.
Dużo czasu poświęcają na pisanie.
Nie postępują zgodnie z instrukcjami.
Nie pamiętają instrukcji.
Maję problemy z organizacją.

Dyspraksja u dorosłych

U dorosłych objawy mogą obejmować:

Problemy z postawą oraz zmęczenie.
Trudności w wykonywaniu codziennych czynności.
Osłabiona kontrola – pisanie i rysowanie mogą być wyzwaniem.
Problemy z koordynacją obu stron ciała.
Niejasna mowa, często z pomieszanym porządkiem słów.
Niezdarny ruch i tendencja do potykania się.
Trudności w pielęgnacji i ubieraniu się – golenie, nakładanie makijażu, zapinanie ubrań, wiązanie sznurowadeł.
Słaba koordynacja ręka-oko.
Trudności w planowaniu i organizowaniu myśli oraz zadań.
Mniejsza wrażliwość na sygnały niewerbalne.
Łatwość w doświadczaniu frustracji.
Niska samoocena.
Problemy ze snem.
Trudności w odróżnianiu dźwięków od hałasu w tle.
Brak rytmu podczas tańca lub ćwiczeń.

Osoby z dyspraksją mogą być także bardzo wrażliwe na bodźce sensoryczne, takie jak smak, światło, dotyk czy hałas. Często nie mają świadomości potencjalnych zagrożeń, co skutkuje wahań nastrojów i nieprzewidywalnym zachowaniem.

Naukowcy z University of Bolton w Anglii zauważyli, że istnieje tendencja do dosłownego rozumienia rzeczy, co oznacza, że «(dziecko) może słuchać, ale nie rozumieć».

Przyczyny dyspraksji

Choć naukowcy nie znają dokładnych przyczyn dyspraksji, uważa się, że problemy te mogą wynikać z nieprawidłowego rozwoju komórek nerwowych kontrolujących mięśnie (neurony ruchowe). Jeśli neurony ruchowe nie tworzą odpowiednich połączeń, mózg potrzebuje znacznie więcej czasu na przetwarzanie informacji.

Eksperci z Disability and Dyslexia Service na Queen Mary University of London sugerują, że dyspraksja może być spowodowana niedojrzałością neuronów w mózgu, a nie konkretnym uszkodzeniem. Z kolei raport z University of Hull wskazuje, że dyspraksja jest «prawdopodobnie dziedziczna i związana z wieloma genami, co często prowadzi do tego, że w rodzinie występuje więcej przypadków tego zaburzenia».

Leczenie dyspraksji

Chociaż dyspraksja nie jest uleczalna, terapia może przyczynić się do poprawy funkcjonowania osoby. Im wcześniej dziecko zostanie zdiagnozowane, tym lepsze będą jego prognozy. Specjaliści, którzy najczęściej zajmują się osobami z dyspraksją, to:

Terapia zajęciowa

Terapeuta zajęciowy oceni, jak dziecko radzi sobie z codziennymi zadaniami, zarówno w domu, jak i w szkole. Dzięki temu możliwe będzie rozwinięcie umiejętności niezbędnych do wykonywania trudnych codziennych czynności.

Terapia mowy i języka

Logopeda przeprowadzi ocenę mowy dziecka, a następnie opracuje plan terapeutyczny pomagający w skuteczniejszej komunikacji.

Perceptualny trening motoryczny

Terapia ta polega na poprawie umiejętności językowych, wzrokowych, ruchowych i słuchowych. Dziecku przypisuje się szereg zadań, które stopniowo stają się bardziej zaawansowane, aby zachęcić je do postępu, ale nie w sposób frustrujący lub stresujący.

Leczenie koni w przypadku dyspraksji

W badaniu opublikowanym przez zespół naukowców z Irlandii, Wielkiej Brytanii i Szwecji oceniono efekty terapii konnej na grupie 40 dzieci w wieku od 6 do 15 lat z dyspraksją. Dzieci uczestniczyły w sześciu 30-minutowych sesjach jazdy konnej oraz dwóch sesjach audiowizualnych.

Wyniki pokazały, że terapia konna przyczyniła się do poprawy poznania uczestników, ich nastroju oraz parametrów chodu. Autorzy badania zauważyli, że «dane wskazują również na potencjalną wartość podejścia audiowizualnego w terapii konnej».

Aktywna gra

Eksperci twierdzą, że aktywna gra – każda forma zabawy związana z aktywnością fizyczną, niezależnie od tego, czy odbywa się na świeżym powietrzu, czy w domu – przyczynia się do poprawy zdolności ruchowych. Zabawa to kluczowy sposób, w jaki dzieci uczą się o swoim otoczeniu i o sobie, zwłaszcza w wieku 3-5 lat, co jest niezwykle istotne dla ich rozwoju.

Im więcej dzieci angażuje się w aktywną zabawę, tym skuteczniej będą mogły współpracować z innymi dziećmi, co ma istotne znaczenie dla ich społecznego rozwoju.