Dyspareunia to uporczywy lub nawracający ból, który może wystąpić podczas stosunku seksualnego. Przyczyny są bardzo różnorodne, co może prowadzić do problemów związanych z dystresją i relacjami. Bolesne współżycie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet, jednak częściej występuje u kobiet. Według Amerykańskiej Akademii Lekarzy Rodzinnych (AAFP), doświadcza tego do 20 procent Amerykanek.
Różnorodność czynników – zarówno fizycznych, jak i psychologicznych – może się przyczynić do wystąpienia dyspareunii. Leczenie zwykle koncentruje się na podstawowej przyczynie.
Szybkie fakty o dyspareunii
Oto kilka faktów na temat dyspareunii, które warto znać. Więcej szczegółów znajduje się w głównym artykule.
- Dyspareunia odnosi się do bólu podczas stosunku płciowego, głównie u kobiet.
- Ból może wahać się od umiarkowanego do ciężkiego.
- Przyczyny mogą być fizyczne lub psychologiczne i mogą być związane z menopauzą.
- Rozwiązania obejmują terapię estrogenową, zmianę istniejących leków oraz poradnictwo.
Objawy
Definiującym objawem dyspareunii jest ból podczas stosunku, który może wystąpić przy otwarciu pochwy lub w głębokiej miednicy. Ból może być intensywny i zlokalizowany lub może występować szerszy dyskomfort. Osoby doświadczające dyspareunii mogą opisywać ból jako palące, pulsujące lub rozdzierające uczucie. Taki stan może prowadzić do niezadowolenia lub braku zainteresowania życiem intymnym.
Przyczyny
Przyczyny dyspareunii są zróżnicowane i obejmują czynniki fizyczne, psychologiczne lub oba. Lokalizacja bólu może pomóc zidentyfikować konkretną przyczynę fizyczną.
Przyczyny fizyczne: ból wejścia
Ból wejściowy może być związany z suchością pochwy, urazem narządów płciowych oraz innymi czynnikami. Podczas podniecenia seksualnego gruczoły przy wejściu do pochwy wydzielają płyny, które ułatwiają współżycie. Zbyt mała ilość płynu może prowadzić do bolesnego współżycia.
Nieodpowiednie smarowanie może wynikać z:
- braku gry wstępnej,
- zmniejszonego poziomu estrogenu, szczególnie po menopauzie lub porodzie,
- leków, w tym niektórych leków przeciwdepresyjnych, przeciwhistaminowych i tabletek antykoncepcyjnych.
Vaginismus to mimowolne skurczenie mięśni dna miednicy, co prowadzi do bolesnego współżycia seksualnego. Kobiety z waginizmem mogą mieć trudności z badaniami ginekologicznymi oraz wprowadzaniem tamponów. Istnieją różne formy waginizmu, a objawy mogą się różnić w zależności od osoby, wahając się od łagodnych do ciężkich. Często jest to wynikiem zarówno czynników medycznych, jak i emocjonalnych.
Zranienie narządów płciowych, takie jak okaleczanie żeńskich narządów płciowych (FGM), chirurgia miednicy czy urazy powstałe w wyniku wypadków również mogą prowadzić do dyspareunii. Bolesne współżycie jest również powszechne po porodzie; niektóre badania sugerują, że 45 procent uczestniczek doświadcza dyspareunii poporodowej.
Zapalenie lub infekcja, takie jak zapalenie przedsionka sromu, mogą powodować dyspareunię. Infekcje drożdżakowe, infekcje dróg moczowych oraz choroby przenoszone drogą płciową również mogą prowadzić do bólu podczas współżycia. Problemy skórne, takie jak egzema czy liszaj twardzinowy, mogą przyczyniać się do dyspareunii. Podrażnienia lub reakcje alergiczne na odzież, detergenty czy środki higieny osobistej również mogą prowadzić do bólu.
Rzadziej spotykane przyczyny dyspareunii obejmują agenezję pochwy, gdy pochwa nie rozwija się w pełni, lub znieczulenie błony dziewiczej, która blokuje otwarcie pochwy.
Przyczyny fizyczne: Głęboki ból
Jeśli ból pojawia się podczas głębokiej penetracji lub jest bardziej ostry w określonych pozycjach, może to być wynikiem leczenia lub stanu zdrowia. Zabiegi medyczne, takie jak chirurgia miednicy, histerektomia czy niektóre terapie przeciwnowotworowe, mogą prowadzić do bólu.
Warunki medyczne obejmują:
- zapalenie pęcherza: stan zapalny ściany pęcherza moczowego, często spowodowany infekcją bakteryjną,
- endometriozę: stan wynikający z obecności tkanki z macicy w innych obszarach ciała,
- włókniaki: nowotwory nienowotworowe, które rosną na ścianie macicy,
- śródmiąższowe zapalenie pęcherza: przewlekły, bolesny stan pęcherza moczowego,
- zespół jelita drażliwego (IBS): funkcjonalne zaburzenie przewodu pokarmowego,
- torbiele jajników: nagromadzenie płynu w jajniku,
- zapalenie narządów miednicy mniejszej (PID): zapalenie żeńskich narządów rozrodczych, zwykle spowodowane przez zakażenie,
- wypadanie macicy: jeden lub więcej narządów miednicy przemieszcza się do pochwy.
Przyczyny psychologiczne
Niektóre częste czynniki emocjonalne i psychologiczne mogą odgrywać rolę w bolesnych stosunkach. Wśród nich wyróżniamy:
- niepokój, lęk oraz depresję, które mogą hamować podniecenie seksualne oraz przyczyniać się do suchości pochwy lub waginizmu,
- stres, który może prowadzić do napięcia mięśni dna miednicy, co skutkuje bólem.
Historia wykorzystywania seksualnego lub przemocy seksualnej może być istotnym czynnikiem w wystąpieniu dyspareunii.
Diagnoza
Aby zdiagnozować dyspareunię, lekarz zapyta o historię medyczną pacjenta i przeprowadzi badanie miednicy, aby ustalić przyczynę bólu. Pacjent powinien być gotowy do wyjaśnienia dokładnej lokalizacji, długości oraz czasu występowania bólu. Ważne jest, aby porozmawiać o wcześniejszych doświadczeniach seksualnych oraz historii rozrodczej.
Badanie miednicy
Podczas badania miednicy lekarz sprawdza pod kątem infekcji lub nieprawidłowości strukturalnych. Używa się urządzenia zwanego wziernikiem, które jest wkładane do pochwy w celu umożliwienia wizualnego badania. Może to powodować dyskomfort lub ból u kobiet z dyspareunią. Powiadomienie lekarza o tym, kiedy i gdzie pojawia się ból podczas badania, może pomóc w zidentyfikowaniu przyczyny. Lekarz może również delikatnie naciskać na narządy płciowe i mięśnie miednicy, aby określić lokalizację bólu. USG miednicy może pomóc wykryć nieprawidłowości strukturalne, endometriozę, włókniaki lub torbiele.
Możliwości leczenia
Leczenie ma na celu złagodzenie podstawowej przyczyny stanu. Opcje obejmują leczenie farmakologiczne oraz doradztwo.
Lek
Leki mogą pomóc w leczeniu bólu związanego z infekcją lub stanem medycznym. Jeśli istniejące leki powodują suchość pochwy, lekarz może zalecić alternatywne rozwiązania. Miejscowe estrogeny mogą przynieść ulgę kobietom doświadczającym suchości pochwy z powodu niskiego poziomu estrogenu. W 2013 r. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła lek o nazwie ospemifen dla kobiet z umiarkowaną do ciężkiej dyspareunią spowodowaną menopauzą, w dawce 60 mg raz na dobę. Do niepożądanych efektów należą łagodne lub umiarkowane uderzenia gorąca.
Terapia antysensowna
Nauka technik relaksacyjnych może pomóc w rozluźnieniu mięśni pochwy i zmniejszeniu poziomu bólu. Terapie takie mogą obejmować techniki oddechowe oraz ćwiczenia rozciągające.
Poradnictwo
Jeśli seksualne znęcanie się, trauma lub inne problemy emocjonalne są podstawową przyczyną dyspareunii, poradnictwo może okazać się pomocne. Kobiety, których dyspareunia nie ma przyczyny psychologicznej, mogą również chcieć skorzystać z poradnictwa, aby radzić sobie z emocjonalnymi konsekwencjami bolesnego lub trudnego stosunku. Pary mogą wspólnie uczestniczyć w konsultacjach, jeśli bolesne stosunki prowadzą do problemów komunikacyjnych lub intymności.
Styl życia i domowe środki zaradcze
Niektóre zmiany stylu życia mogą pomóc w radzeniu sobie z bolesnymi stosunkami.
Zmiany w zachowaniach seksualnych
Ból doświadczany podczas stosunku można zmniejszyć poprzez:
- używanie osobistych smarów na bazie wody,
- angażowanie się w dłuższą grę wstępną, aby zachęcić do wydzielania naturalnych substancji smarujących,
- lepszą komunikację między partnerami seksualnymi,
- wybieranie wygodnych pozycji seksualnych, aby zminimalizować głęboki ból.
Utrzymanie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego
Praktykowanie dobrej higieny narządów płciowych oraz bezpiecznego seksu oraz regularne kontrolne badania lekarskie pomogą zapobiegać zakażeniom narządów płciowych i dróg moczowych, które mogą przyczynić się do bolesnego współżycia.
Skurcze Kegla
Niektóre kobiety z waginizmem mogą uznać ćwiczenia Kegla za przydatne do wzmocnienia mięśni dna miednicy. Aby zlokalizować te mięśnie, spróbuj zatrzymać oddawanie moczu pod prąd. Jeśli się powiedzie, osoba oddająca mocz znajduje prawidłowe mięśnie. Ściśnij i przytrzymaj te mięśnie przez 10 sekund, a następnie rozluźnij przez 10 sekund. Powtórz 10 razy, trzy razy dziennie. W trakcie wykonywania ćwiczeń Kegla pomocne może być stosowanie technik głębokiego oddychania.
Nowe badania i zalecenia na 2024 rok
W 2024 roku pojawiło się wiele nowych badań dotyczących dyspareunii, które rzucają nowe światło na ten problem. Najnowsze badania wskazują, że około 30% kobiet w wieku rozrodczym doświadcza dyspareunii, co podkreśla potrzebę lepszego zrozumienia i wsparcia dla tych kobiet.
W badaniach z 2024 roku zwrócono uwagę na rolę terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) w leczeniu dyspareunii. CBT okazała się skuteczna w redukcji lęku i poprawie jakości życia seksualnego poprzez zmianę negatywnych wzorców myślowych. Ponadto, badania wykazały, że kobiety, które korzystały z terapii manualnej oraz technik relaksacyjnych, zgłaszały znaczne zmniejszenie dyskomfortu.
Nowe podejście do leczenia dyspareunii obejmuje także edukację seksualną, która koncentruje się na komunikacji między partnerami oraz na zrozumieniu własnych ciał. Umożliwia to kobietom lepsze wyrażanie swoich potrzeb i oczekiwań, co może prowadzić do bardziej satysfakcjonujących doświadczeń seksualnych.
Warto również zauważyć, że zmiany w stylu życia, takie jak regularne ćwiczenia oraz zdrowa dieta, mają pozytywny wpływ na zdrowie seksualne, co potwierdzają nowe badania. Dlatego, aby poprawić jakość życia seksualnego, warto podejść do tematu holistycznie, uwzględniając zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne.
