Botulizm jest poważną chorobą wywołaną przez toksynę botulinową, która prowadzi do paraliżu. Proces ten zaczyna się w obrębie twarzy, a następnie rozprzestrzenia się na kończyny. W przypadku zaangażowania mięśni oddechowych, może dojść do niewydolności oddechowej, co stanowi poważne zagrożenie dla życia.
Toksynę produkuje specyficzny rodzaj bakterii, która jest powszechnie obecna w glebie oraz w nieoczyszczonej wodzie.
Wszystkie przypadki zatrucia jadem kiełbasianym są traktowane jako nagłe przypadki medyczne, ponieważ mogą prowadzić do paraliżu, a w przeszłości często kończyły się tragicznie. Na szczęście wprowadzenie antytoksyn znacznie poprawiło prognozy dla pacjentów.
W 2015 roku Stany Zjednoczone odnotowały największy wybuch zatrucia jadem kiełbasianym od czterdziestu lat, który był wynikiem niewłaściwie przygotowanych w domu ziemniaków, które były podawane na wspólnej kolacji.
Objawy
Objawy botulizmu różnią się w zależności od jego rodzaju. W przypadku zatrucia pokarmowego najczęściej występują mdłości, wymioty, biegunka, a następnie zaparcia oraz wzdęcia brzucha. Osoby dotknięte tą chorobą mogą doświadczać osłabienia oraz trudności w oddychaniu. Objawy zwykle pojawiają się w przedziale od 18 do 36 godzin po spożyciu skażonej żywności, ale mogą wystąpić także w przedziale od 3 godzin do 8 dni.
Objawy botulizmu rany pojawiają się w nerwach łączących mózg z kręgosłupem, znanych jako nerwy czaszkowe, a następnie rozprzestrzeniają się na resztę ciała. Okres inkubacji wynosi od 4 dni do 2 tygodni.
Neurologiczne oznaki i objawy są podobne dla zatrucia pokarmowego i rany, jednak objawy zatrucia jadem kiełbasianym mogą mieć dłuższy czas wystąpienia.
Pacjenci mogą doświadczać podwójnego lub niewyraźnego widzenia, opadania powiek, osłabienia mięśni twarzy, suchości w ustach, trudności w połykaniu oraz zaburzeń mowy. W dalszej kolejności następuje paraliż. Bez interwencji medycznej mięśnie oddechowe pacjenta mogą zostać sparaliżowane, co prowadzi do niewydolności oddechowej i śmierci.
W przypadku zatrucia jadem niemowlęcym objawy mogą obejmować:
- zaparcia
- słabe karmienie
- zły humor
- nadmierne ślinienie podczas karmienia
- obwisłe powieki
- płaski wyraz twarzy
- letarg i apatia
- trudności z oddychaniem
- powolny lub niewłaściwy refleks
- słaby płacz
- niestabilność i słabe napięcie mięśni
- brak odruchu wymiotnego
- nieostre oczy
- słabe ssanie
Okres inkubacji botulizmu niemowlęcego waha się od 3 do 30 dni.
Przyczyny
Toksyna botulinowa, czyli trucizna wytwarzana przez bakterie, jest powszechna w glebie oraz występuje w nieoczyszczonej wodzie. Może przetrwać w tych środowiskach w formie opornych przetrwalników.
Bakterie te wytwarzają zarodniki, które mogą przetrwać w źle konserwowanych lub konserwowanych produktach spożywczych, gdzie produkują toksynę. Spożycie nawet niewielkich ilości toksyny może prowadzić do poważnych zatruć.
Istnieje kilka rodzajów botulizmu. Botulizm związany z żywnością jest spowodowany spożywaniem pokarmów zawierających toksynę. Botulizm ranny występuje, gdy bakterie dostają się do otwartej rany i produkują toksynę w jej obrębie. Osoby zażywające narkotyki w formie iniekcji są szczególnie narażone na ten rodzaj zatrucia.
Botulizm niemowlęcy występuje, gdy niemowlę spożywa bakterie lub ich zarodniki, które następnie rozwijają się w jego jelitach. W Stanach Zjednoczonych najczęściej źródłem tej infekcji jest spożycie miodu lub syropu kukurydzianego. Bakterie mogą również występować w kale niemowlęcia.
Dorosła kolonizacja jelita to rzadka forma zatrucia, która występuje, gdy bakterie kolonizują przewód pokarmowy osoby dorosłej.
Latrogenny botulizm może wystąpić w wyniku przedawkowania toksyny botulinowej lub botoksu, a przypadki tej formy botulizmu rozwijają się po podaniu terapeutycznym botoksu.
Zapobieganie
Aby zmniejszyć ryzyko zatrucia jadem kiełbasianym, należy natychmiast zgłosić się po pomoc lekarską w przypadku zainfekowanych ran oraz unikać wstrzykiwania narkotyków.
Aby zapewnić bezpieczeństwo żywności, kluczowe jest przestrzeganie zasad dobrej higieny. Warto także pamiętać o:
- Postępowaniu zgodnie z instrukcjami dotyczącymi przechowywania żywności w domu lub unikania jedzenia w niepewnych miejscach.
- Gotowaniu żywności przygotowywanej w domu przez co najmniej 10 minut przed spożyciem, nawet jeśli nie widać oznak psucia się.
- Nigdy nie próbuj sprawdzać produktów w puszkach pod kątem ich świeżości. Wyrzucaj puszki, które są wybrzuszone, cieknące lub uszkodzone.
- Przechowywaniu ziemniaków, które były pieczone w folii, w gorącej temperaturze do momentu ich spożycia.
- Niedawaniu miodu ani syropu kukurydzianego niemowlętom poniżej 12. miesiąca życia.
- Upewnieniu się, że wszystkie potrawy są dokładnie ugotowane.
- Przechowywaniu olejów z czosnkiem lub ziołami w lodówce.
Wrzenie może zniszczyć zarówno wegetatywne, jak i nie-przetrwalnikowe formy bakterii oraz toksynę, którą produkują. Jednak gotowanie przez 10 minut może zabić toksynę, podczas gdy zniszczenie formy przetrwalnikowej wymaga podgrzania do co najmniej 248 stopni Celsjusza, lub 120 stopni Celsjusza pod ciśnieniem, przez co najmniej 30 minut w autoklawie lub szybkowarze.
Zarodniki bakterii są bardzo odporne na trudne warunki i mogą przetrwać nawet po kilku godzinach normalnego wrzenia. Można je jednak zabić w bardzo wysokich temperaturach, takich jak te stosowane w komercyjnych procesach konserwacji.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżnia «Pięć kluczy do bezpieczniejszej żywności», które podkreślają znaczenie:
- utrzymywania czystości
- oddzielania surowej i gotowanej żywności
- dokładnego gotowania
- zachowania żywności w bezpiecznej temperaturze
- korzystania z czystej wody i surowców
Są to niezwykle istotne zasady, szczególnie podczas podróży do krajów, gdzie dostęp do czystej wody, higieny oraz urządzeń chłodniczych może być ograniczony.
Nie można jednak zawsze zapobiec botulizmowi. Toksyna może być obecna w kurzu w domu, nawet po gruntownym czyszczeniu. Rodzice powinni być czujni na wszelkie oznaki choroby u swoich dzieci i odpowiednio szybko reagować.
Źródła jedzenia
Najczęściej skażone pokarmy to:
- warzywa w puszkach
- peklowana wieprzowina i szynka
- surowe lub wędzone ryby
- kochanie
- syrop kukurydziany
Przykładem mogą być domowe konserwy oraz sfermentowane ryby z Alaski, które mogą stanowić źródło toksyn.
Botulizm nie rozwija się w kwaśnej żywności o pH 4,5 lub niższym.
Diagnoza
Rozpoznanie zatrucia jadem kiełbasianym u niemowląt potwierdza się na podstawie badania stolca lub próbki lewatywy. W przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym, lekarz powinien niezwłocznie rozpocząć leczenie antytoksyną, nie czekając na wyniki testów.
Jeśli historia pacjenta oraz badanie fizykalne sugerują zatrucie jadem kiełbasianym, lekarz może podjąć decyzję o dalszym postępowaniu, ale ze względu na podobieństwo objawów do innych stanów, niezbędne będą dodatkowe testy w celu ich wykluczenia. Stany zbliżone do zatrucia jadem kiełbasianym to udar, miastenia ciężka oraz zespół Guillaina-Barre’a.
Testy diagnostyczne mogą obejmować:
- skan mózgu
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
- elektromiografia
- test chlorku edrofonium dla miastenii gravis
Gdy toksyna zostanie zidentyfikowana w żywności, żołądku, wymiocinach, kale lub treści jelitowej, można postawić ostateczną diagnozę. W bardzo ostrych przypadkach toksyna może być wykrywana również we krwi.
Leczenie
Pacjenci z zatruciem jadem kiełbasianym muszą być hospitalizowani. Niemowlętom podawana jest Botulizm Immunoglobina Globulin dożylnie-ludzka, znana również jako BIG-V lub BabyBIG.
Osoby z problemami układu oddechowego mogą wymagać wsparcia respiratora przez kilka tygodni lub miesięcy oraz intensywnej opieki medycznej. Z czasem paraliż może ulegać poprawie.
Pacjentom podejrzewanym o zatrucie jadem kiełbasianym natychmiast podawane są zastrzyki antytoksyn, nawet przed uzyskaniem wyników testów diagnostycznych.
W przypadku zakażeń związanych z raną, niezbędne jest chirurgiczne oczyszczenie rany. Obszar wokół rany powinien być usunięty w procesie zwanym oczyszczaniem. Antybiotyki mogą być również przepisywane w celu zapobiegania wtórnym zakażeniom.
Komplikacje
W większości przypadków botulizm niemowlęcy nie skutkuje długoterminowymi następstwami. Według NIH, mniej niż 1% przypadków niemowlęcego botulizmu w USA kończy się śmiercią. Około 50 lat temu połowa pacjentów z zatruciem jadem kiełbasianym umierała, podczas gdy obecnie wskaźnik śmiertelności wynosi od 3 do 5 procent.
Niewydolność oddechowa spowodowana zatruciem jadem kiełbasianym może prowadzić do zgonu.
Pacjenci z ciężkimi objawami mogą wymagać wsparcia respiratorowego oraz intensywnej opieki medycznej przez kilka miesięcy. Zmęczenie i duszność mogą utrzymywać się przez wiele lat.
Inne choroby mogą rozwinąć się w wyniku stanu pacjenta, a niektóre z nich mogą być śmiertelne.
Osoby doświadczające paraliżu mogą wyzdrowieć z botulizmu dzięki podaniu antytoksyn, które neutralizują toksynę, jednak antytoksyny nie leczą paraliżu, który już nastąpił.
Aktualne badania i nowe dane
W 2024 roku badania nad botulizmem koncentrują się na skuteczniejszych metodach wczesnej diagnostyki i leczenia. Nowe dane wskazują na znaczenie szybkiej identyfikacji toksyny w badaniach laboratoryjnych oraz na zastosowanie nowoczesnych technik obrazowania, które mogą pomóc w ocenie stanu neurologicznego pacjenta.
W ostatnich latach pojawiły się również innowacyjne terapie wspomagające, takie jak terapia genowa, które mogą przyczynić się do poprawy stanu pacjentów z ciężkim paraliżem. Wzrost świadomości społecznej na temat zagrożeń związanych z zatruciem jadem kiełbasianym jest kluczowy, co potwierdzają dane z badań epidemiologicznych, które wykazują spadek liczby przypadków botulizmu w krajach, gdzie prowadzono intensywne kampanie edukacyjne.
Obecnie zwraca się także uwagę na znaczenie profilaktyki w zakresie bezpiecznego przechowywania żywności i przestrzegania zasad higieny, co ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu botulizmowi, szczególnie w kontekście domowych konserw oraz żywności tradycyjnie przygotowywanej.
