Zakrzepica żył głębokich to poważny, ale w dużej mierze możliwy do uniknięcia stan chorobowy, charakteryzujący się obecnością skrzepów krwi, najczęściej w żyłach dolnych kończyn, takich jak nogi, uda czy miednica, a sporadycznie w ramionach. Choć jest to schorzenie uleczalne, jego konsekwencje mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym niepełnosprawności i nawet śmierci.
Często pozostaje nierozpoznana, dlatego istotne jest, aby nie bagatelizować objawów i niezwłocznie szukać pomocy medycznej.
Zatorowość płucna (PE) jest powiązana z zakrzepicą żył głębokich (DVT). Skrzepy krwi, które powstają w DVT, mogą oderwać się od ścian żył i przemieszczać się przez serce do tętnic płucnych. W przypadku wystąpienia PE istnieje ryzyko uszkodzenia płuc oraz innych organów, co może prowadzić do zgonu.
Te stany chorobowe mogą wystąpić, gdy skrzep krwi znajduje się w głębokich żyłach miednicy lub okolicy uda. Skrzepy tworzące się w żyłach bliżej powierzchni skóry, znane jako powierzchowna zakrzepica żylna, nie prowadzą do PE. Istnieje również możliwość wystąpienia PE bez obecności DVT.
Czynniki ryzyka
Każdy może rozwijać DVT i PE. Wiele czynników może przyczyniać się do ich wystąpienia, a posiadanie ich w większej liczbie jednocześnie znacząco zwiększa ryzyko pojawienia się zakrzepu.
Typowe czynniki ryzyka DVT i PE obejmują:
- Urazy żył, takie jak złamania, urazy mięśniowe czy poważne operacje
- Spowolniony przepływ krwi lub jego brak z powodu długotrwałego leżenia w łóżku, ograniczonej aktywności, siedzenia czy krzyżowania nóg przez długi czas oraz paraliżu
- Podwyższony poziom estrogenów w wyniku terapii hormonalnej lub ciąży
- Nowotwory oraz leczenie onkologiczne
- Osobista lub rodzinna historia DVT i PE lub zaburzenia krzepnięcia
- Otyłość
- Obecność centralnych cewników żylnych
- Żylaki
- Niewydolność żylna kończyn dolnych
Objawy
Centra Kontroli i Prewencji Chorób szacują, że w Stanach Zjednoczonych DVT, PE lub oba stany dotykają do 900 000 osób, mimo że dokładna liczba nie jest znana. Kobiety są bardziej narażone na PE niż mężczyźni. Z tego powodu istotne jest, aby znać znaki ostrzegawcze i objawy.
Osoby z DVT mogą nie doświadczać żadnych objawów, jednak jeśli pacjent odczuwa jakiekolwiek z nich i jest narażony na wspomniane czynniki ryzyka, powinien jak najszybciej udać się do lekarza.
Objawy DVT obejmują:
- Uczucie skurczu w łydce
- Obrzęk, ból oraz tkliwość w kończynach, szczególnie po jednej stronie
- Zaczerwienienie skóry, zazwyczaj związane z obrzękiem, bólem oraz tkliwością
Zatorowość płucna może występować z objawami DVT lub bez nich, a jej skutki mogą być niezwykle poważne. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z poniższych objawów PE, pacjent powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem:
- Trudności z oddychaniem
- Nieregularne lub przyspieszone bicie serca
- Ból w klatce piersiowej lub dyskomfort, zazwyczaj nasilający się podczas głębokiego wdechu
- Kaszel z obecnością krwi
- Niskie ciśnienie krwi, omdlenia oraz uczucie pustki
- Zwiększony niepokój lub nerwowość
Diagnoza
Gdy pacjent zgłasza się do lekarza z objawami DVT lub PE, przeprowadzane są odpowiednie badania w celu postawienia diagnozy. Lekarze zazwyczaj korzystają z testów obrazowania, które są nieinwazyjne i komfortowe dla pacjentów.
Ultrasonografia żył może pomóc w lokalizacji skrzepów krwi, a szybkie badanie tomograficzne (CT) klatki piersiowej umożliwia wykrycie skrzepów w tętnicach płucnych.
Innym badaniem jest skan VQ, który ocenia, jak skutecznie tlen jest transportowany do płuc.
MRIs są stosowane rzadziej, ale mogą być użyteczne do oceny żył w miednicy.
Można również wykonać badanie krwi, znane jako test D-dimer, mające na celu określenie, czy w organizmie występuje nadmiar skrzepów krwi. Wynik ujemny sugeruje bardzo niskie ryzyko DVT lub PE, podczas gdy wynik dodatni niekoniecznie wskazuje na istotny problem, ponieważ może dotyczyć nawet tak prostego zjawiska, jak krzepnięcie krwi w gojącej się ranie.
Dodatkowo można przeprowadzić badania krwi w celu wykrycia stanów protrombotycznych, znanych również jako zaburzenia krzepnięcia. Testy te są drogie i ich wyniki mogą zająć kilka dni, dlatego zazwyczaj są wykonywane tylko w przypadku potwierdzonej DVT lub PE oraz w sytuacji, gdy istnieje obawa o zaburzenia krzepnięcia w rodzinie.
Leczenie
Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i leczenie zakrzepicy żył głębokich, zanim przekształci się w PE. Lekarz omówi i zaleci odpowiednią strategię leczenia, która ma na celu zmniejszenie zdolności krwi do krzepnięcia.
Leki przeciwzakrzepowe, znane również jako leki rozrzedzające krew, są najczęściej stosowane u pacjentów z DVT lub PE. Działają na dwa sposoby: zmniejszają zdolność krwi do krzepnięcia oraz zapobiegają powiększaniu się istniejących skrzepów.
Należy jednak pamiętać, że rozcieńczacze krwi nie eliminują istniejących zakrzepów; ich działanie polega na zahamowaniu procesu krzepnięcia, co pozwala organizmowi na ich naturalny rozkład.
Pacjenci mogą przyjmować leki przeciwzakrzepowe w formie tabletek, zastrzyków lub dożylnie. Zazwyczaj pacjentom zaleca się kontynuację leczenia doustnego przez około 6 miesięcy, ale każda sytuacja jest indywidualna.
Czynniki wpływające na leczenie obejmują:
- Ciąża u kobiet
- Krótkoterminowe ryzyko zakrzepów w porównaniu do ryzyka długoterminowego
- Historia zakrzepów krwi
- Inne schorzenia współistniejące
Pacjenci, którzy nie mogą przyjmować leków przeciwzakrzepowych z powodu wysokiego ryzyka krwawienia, mogą potrzebować filtra jaskrowego. Filtr ten jest umieszczany w dużej żyle w brzuchu, zwanej żyłą główną, aby zatrzymać skrzepy krwi przed dotarciem do płuc. Jednak nie zapobiega on powstawaniu nowych zakrzepów, a czasami skrzepy mogą mimo to przechodzić przez filtr.
W ciężkich przypadkach DVT chirurdzy naczyniowi mają dwie możliwości: mogą uzyskać dostęp do dotkniętej żyły i usunąć skrzep w zabiegu zwanym trombektomią lub podać leki trombolityczne, znane jako «zaklinacze skrzeplin», bezpośrednio w miejsce DVT w celu ich rozpuszczenia.
Leczenie PE zazwyczaj obejmuje również leki przeciwzakrzepowe, jak opisano wcześniej, stosowane w przypadku DVT.
W przypadku zagrażającego życiu PE lekarz może przepisać leki trombolityczne, które mają na celu rozbicie skrzepów krwi. Należy jednak pamiętać, że może to prowadzić do krwawień w innych częściach ciała, takich jak mózg czy układ pokarmowy, dlatego decyzja o ich podaniu jest podejmowana indywidualnie.
W rzadkich przypadkach lekarz może być zmuszony do usunięcia skrzepu z płuc w zabiegu znanym jako embolektomia, co jest jednak procedurą bardzo ryzykowną i stosowaną tylko w ostateczności.
Zapobieganie
Osoby mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia DVT i PE poprzez dbanie o zdrowie, kontrolowanie wagi, unikanie siedzącego trybu życia oraz konsultowanie się z lekarzem w przypadku wystąpienia w rodzinie zaburzeń krzepnięcia.
Kilka prostych zasad może pomóc w zapobieganiu DVT oraz zakrzepom krwi:
- Robienie przerw w aktywności, jeśli siedzisz przez dłuższy czas, na przykład ponad 4 godziny. W samolocie pasażerowie powinni wstawać co 2 godziny i przechadzać się po przejściu
- Ruch, nawet jeśli ogranicza się do leżenia w łóżku
- Ćwiczenia w pozycji siedzącej, takie jak unoszenie nóg, napinanie mięśni nóg oraz podnoszenie pięt i palców
- Noszenie pończoch uciskowych
- W razie potrzeby stosowanie leków przeciwzakrzepowych
Osoby z rodzinną lub osobistą historią zakrzepów krwi powinny być czujne na znaki i objawy DVT oraz PE. Ważne jest, aby unikać długiego pozostawania w jednej pozycji, co zmniejsza ryzyko wystąpienia tych poważnych schorzeń.
Aktualne badania i zalecenia
W 2024 roku badania nad zakrzepicą żył głębokich i zatorowością płucną dostarczają nowych, istotnych informacji. Najnowsze badania wskazują na znaczenie wczesnej diagnozy oraz indywidualizacji terapii, co może znacząco poprawić wyniki leczenia. Statystyki pokazują, że pacjenci z odpowiednią profilaktyką mają o 30% mniejsze ryzyko wystąpienia DVT i PE w porównaniu z tymi, którzy nie stosują działań zapobiegawczych.
Ponadto, coraz większą uwagę poświęca się nowym metodom leczenia farmakologicznego, które mogą zmniejszyć ryzyko powikłań. Badania wykazały, że nowoczesne leki przeciwzakrzepowe, takie jak doustne antykoagulanty nowej generacji, mogą być skuteczniejszą i bezpieczniejszą alternatywą dla tradycyjnych metod leczenia. Warto również podkreślić, że programy edukacyjne skierowane do pacjentów oraz personelu medycznego zwiększają świadomość na temat zakrzepicy i zatorowości, co przekłada się na lepszą profilaktykę i szybsze rozpoznawanie objawów.
Wnioskując, zrozumienie zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej, a także stałe aktualizowanie wiedzy na temat najnowszych badań, może znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia pacjentów oraz ich bezpieczeństwo zdrowotne.
