Ciężki zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS) to zaraźliwa i potencjalnie śmiertelna choroba układu oddechowego, która po raz pierwszy pojawiła się w Chinach w listopadzie 2002 r. i została zidentyfikowana w lutym 2003 r.
SARS rozprzestrzenił się na ponad 24 kraje, zanim został opanowany. Od maja 2004 r. nie zgłoszono nowych przypadków.
Od listopada 2002 r. do lipca 2003 r. odnotowano 8 098 przypadków na całym świecie oraz 774 zgony. Stany Zjednoczone (USA) odnotowały osiem przypadków potwierdzonych laboratoryjnie, ale nie odnotowano żadnych ofiar śmiertelnych. Wszystkie osiem osób podróżowało na obszary dotknięte SARS.
Silny poziom globalnej współpracy sprawił, że zagrożenie SARS zostało szybko rozwiązane, a rozprzestrzenianie się choroby skutecznie powstrzymano.
Co to jest SARS?
Koronawirus SARS (SARS-CoV) powoduje SARS. Koronawirus to powszechna forma wirusa, która zazwyczaj powoduje choroby górnych dróg oddechowych. Zwykłe przeziębienie jest wynikiem zakażenia jednym z koronawirusów.
Wiadomo, że sześć różnych rodzajów koronawirusów zakaża ludzi. Cztery z nich są powszechne, a większość ludzi doświadcza przynajmniej jednego z nich w pewnym momencie swojego życia.
Dwa pozostałe typy, które są mniej powszechne, powodują SARS i zespół zaburzeń oddechowych na Środkowym Wschodzie (MERS). Mimo że są rzadziej spotykane, to są znacznie bardziej śmiertelne.
Zanim pojawił się SARS, koronawirusy nie były szczególnie niebezpieczne dla ludzi, ale wiadomo, że mogą powodować u zwierząt ciężkie choroby.
Początkowo naukowcy uważali, że zwierzęta przekazują SARS-CoV ludziom. Obecnie są przekonani, że wirus zwierzęcy przeszedł mutacje, prowadząc do powstania nowego, bardziej śmiertelnego szczepu.
Przyczyny
Wirus SARS przenosi się przede wszystkim poprzez kropelki wydobywające się podczas kaszlu i kichania oraz bliskie kontakty z osobami zakażonymi. Kropelki oddechowe mogą być wchłaniane przez błony śluzowe jamy ustnej, nosa i oczu.
Możliwe drogi przenoszenia wirusa to:
- przytulanie i całowanie
- udostępnianie naczyń do jedzenia i picia
- rozmowa z kimś w odległości mniej niż 1 metr
- bezpośredni kontakt fizyczny z osobą zakażoną
Osoba z wirusem może rozprzestrzeniać infekcję, pozostawiając kropelki na przedmiotach codziennego użytku, takich jak klamki, telefony czy dzwonki do drzwi, które mogą być następnie dotykane przez innych.
Wirus może pozostawać aktywny w środowisku przez kilka dni, co zwiększa ryzyko zakażenia.
Dlaczego martwimy się chorobami odzwierzęcymi?
Choroby przenoszone ze zwierząt na ludzi, znane jako choroby odzwierzęce, są stosunkowo rzadkie, ale mogą wywołać poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Głównym problemem związanym z nowymi szczepami jest to, że są one obce dla ludzkiego organizmu, co oznacza, że nie mamy jeszcze wykształconej odporności.
W przypadku SARS, uważa się, że zwierzęta były gospodarzem wirusa. W 2013 r. naukowcy odkryli, że dwa nowe koronawirusy występujące u chińskich nietoperzy podkowiastych są bliskimi krewnymi koronawirusa SARS.
Raport z 2014 r. sugerował, że na świecie może istnieć ponad 320 000 nieodkrytych wirusów ssaków, co podkreśla potrzebę monitorowania i badań w tym zakresie.
Objawy
Objawy SARS zazwyczaj występują w ciągu 3 do 5 dni po ekspozycji na wirusa, ale mogą rozwijać się w przedziale od 2 do 7 dni. W okresie inkubacji, zanim pojawią się objawy, choroba nie jest zakaźna.
Większość przypadków SARS rozpoczyna się od wysokiej gorączki. Inne wczesne objawy, które mogą wystąpić, to bóle ciała, dreszcze, ból głowy, biegunkę, suchy kaszel i duszność. Objawy te mogą nasilać się w ciągu tygodnia.
Pacjenci mogą rozwijać zapalenie płuc, które jest poważnym powikłaniem SARS.
Możliwe poważne komplikacje obejmują niewydolność oddechową, niewydolność serca oraz niewydolność wątroby, szczególnie u osób starszych i osób z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca czy wirusowe zapalenie wątroby.
Diagnoza
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby osoby z zdiagnozowanym SARS musiały spełniać wszystkie następujące kryteria:
- gorączka wynosząca co najmniej 38 °C
- jeden lub więcej objawów dotyczących dolnych dróg oddechowych, takich jak kaszel, trudności w oddychaniu, duszność
- zmiany radiologiczne sugerujące zapalenie płuc
- brak alternatywnej diagnozy wyjaśniającej objawy
SARS występuje niezwykle rzadko, a objawy mogą przypominać te związane z grypą i zapaleniem płuc. Lekarz nie podejrzewa SARS, chyba że pacjent był w obszarze, gdzie wystąpił wybuch epidemii.
Testy
Testy laboratoryjne mogą pomóc w identyfikacji wirusa SARS-CoV.
Test odwrotnej transkrypcji-reakcji polimerazy (RT-PCR) może wykryć wirusa w próbkach krwi, stolcu i wydzielinach nosowych.
Testy serologiczne mogą wykrywać przeciwciała SARS-CoV we krwi, co wskazuje na przeszłą infekcję.
Lekarze mogą także stosować kulturę wirusową, polegającą na umieszczeniu niewielkiej próbki tkanki lub płynu w pojemniku z komórkami zdolnymi do namnażania wirusa. Zmiana komórek wskazuje na obecność wirusa.
Należy jednak pamiętać, że testy mogą być mało wiarygodne, jeśli są stosowane we wczesnych stadiach zakażenia.
Większość pacjentów, którzy rozwinęli SARS w latach 2003-2004, miała kontakt z osobami zakażonymi lub przebywała w miejscach, gdzie choroba była obecna.
Zapalenie płuc jest częstym powikłaniem, więc każda osoba z niewyjaśnionym przypadkiem zapalenia płuc, która miała kontakt z obszarem wybuchu epidemii, powinna być podejrzewana o SARS.
Może to również dotyczyć osób, które mieszkały w lub niedawno podróżowały do obszarów dotkniętych SARS, lub pracowały w laboratoriach zajmujących się wirusem.
Leczenie i zapobieganie
W czasie epidemii w 2003 roku Stany Zjednoczone nie wprowadziły obowiązkowej kwarantanny dla osób z SARS, jednak choroba ta jest traktowana jako nagły przypadek medyczny i wymaga pilnej opieki.
WHO zaleca izolowanie pacjentów oraz stosowanie technik ograniczających rozprzestrzenianie się wirusa, w tym noszenie masek i gogli ochronnych. Żadne leki, w tym antybiotyki, nie wykazały skuteczności w leczeniu SARS.
Zaleca się opiekę wspomagającą, w tym stosowanie leków łagodzących objawy, takich jak leki przeciwgorączkowe i przeciwkaszlowe.
Zapobieganie
Podobnie jak w przypadku innych chorób zakaźnych, można podjąć proste kroki, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa SARS.
Dobre praktyki higieny osobistej mogą znacznie pomóc w ograniczeniu rozprzestrzeniania się wirusa:
- częste mycie rąk
- unikanie dotykania oczu, ust lub nosa nieczystymi dłońmi
- zasłanianie ust i nosa chusteczką podczas kaszlu lub kichania
- zachęcanie innych do przestrzegania tych samych zasad
Ponieważ SARS jest zakaźny w okresie występowania objawów, każda osoba z tą chorobą powinna ograniczyć swoje interakcje z innymi przez 10 dni po ustąpieniu objawów. SARS jest najbardziej zakaźny w drugim tygodniu choroby.
Czy istnieje szczepionka?
Obecnie nie ma dostępnej szczepionki przeciw SARS, ale naukowcy prowadzą intensywne badania w tym zakresie.
W 2013 r. ogłoszono, że naukowcy znaleźli sposób na wyłączenie części wirusa odpowiedzialnej za ukrywanie się przed układem odpornościowym. Może to doprowadzić do opracowania szczepionki przeciwko tej chorobie.
Od 2004 r. nie odnotowano nowych przypadków SARS na świecie. Organizacje zdrowia nadal pracują nad odpowiedzią, na wypadek gdyby SARS pojawił się ponownie w przyszłości.
Nowe badania i aktualne dane (2024)
W 2024 roku badania nad wirusem SARS-CoV i jego podobieństwami do innych koronawirusów, takich jak SARS-CoV-2, nabrały nowego znaczenia. Naukowcy zwracają uwagę na potrzebę monitorowania potencjalnych zoonotycznych wariantów wirusa, które mogą zaszkodzić ludziom.
Ostatnie badania wskazują, że niektóre z mutacji wirusa SARS-CoV mogą zwiększać jego zdolność do przetrwania w środowisku, co może prowadzić do nowych ognisk zakażeń. Dlatego ważne jest, aby kontynuować badania nad interakcjami wirus-żywiciel oraz nad skutecznymi strategiami zapobiegania.
Zgodnie z danymi z 2024 roku, władze zdrowotne na całym świecie wzmocniły procedury monitorowania oraz wczesnego wykrywania chorób odzwierzęcych, aby lepiej reagować na podobne zagrożenia w przyszłości. Utrzymanie wysokiego poziomu współpracy międzynarodowej jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego.
Edukacja społeczeństwa w zakresie profilaktyki i znaczenia higieny osobistej pozostaje jednym z najważniejszych aspektów w walce z wirusami odzwierzęcymi. Wzrasta również zainteresowanie badaniami nad szczepionkami, które mogą zapobiegać przyszłym epidemiom spowodowanym przez koronawirusy.
