Od stuleci marzyliśmy o istnieniu syren i mermanów, czyli ludzi mórz, którzy potrafią oddychać pod wodą. Co by było, gdyby te istoty nie były tylko mitycznymi postaciami, lecz rzeczywistymi ludźmi? Może nie wyhodowali jeszcze skrzeli, ale ich ciała przystosowały się do wspierania ich częstych wizyt w wodzie.
W ostatnich latach filmy oraz artykuły prezentujące ludzi, którzy przywdziewają rybopodobne ogony i zarabiają na życie, pozując jako merfolk, cieszą się niezwykłą popularnością w Internecie.
Często pracują jako artyści lub aktywiści, promując ochronę naturalnych podwodnych ekosystemów.
Wielu z nich to również profesjonalni nurkowie, którzy stają przed licznymi wyzwaniami związanymi z pasją do przebywania pod wodą – jak wstrzymywanie oddechu tak długo, jak to możliwe.
Wstrzymywanie oddechu może być niebezpieczne, ponieważ pozbawiamy się tlenu, który – transportowany przez krew do wszystkich części ciała – odżywia nasze narządy i utrzymuje je w funkcjonującym stanie.
Zazwyczaj nie jesteśmy w stanie wstrzymać oddechu dłużej niż przez kilka sekund, chociaż profesjonalni freediverzy, którzy spędzają lata na treningach, mogą wstrzymać oddech na około 3 minuty.
Na całym świecie istnieją niewielkie społeczności, które od pokoleń żyją z freedivingu. W Japonii nurkowie ama, głównie kobiety, nurkują w poszukiwaniu perłowych ostryg i owoców morza.
Ich tradycja powoli zanika, jednak na wyspach Azji Południowo-Wschodniej niektóre grupy, zwłaszcza ludy Bajau, znane są jako «morscy nomadzi». Wiele z nich wciąż praktykuje swój styl życia związany z freedivingiem, co stanowi dla nich codzienne źródło utrzymania.
Bajau każdego dnia wyruszają na poszukiwanie pożywienia na głębokościach przekraczających 70 metrów, polując na ryby i ośmiornice lub zbierając ogórki morskie, spędzając 60 procent dni roboczych pod wodą.
Jak więc ci ludzie mogą przetrwać w tej podwodnej pogoni przez pokolenia? Czy ich sposób nurkowania wpłynął w jakikolwiek sposób na funkcjonowanie ich ciał?
Melissa Ilardo, była doktorantka na Uniwersytecie w Kopenhadze oraz aktualnie doktor habilitowany na Uniwersytecie w Utah w Salt Lake City, była zafascynowana stylem życia morskich nomadów Bajau i miała pewną teorię.
Być może ciała Bajau ewoluowały przez pokolenia, by lepiej dostosować się do ich potrzeb związanych z freedivingiem.
«Najbliższa rzecz do Bajau – wydry morskie»
Adaptacyjne ewolucje cielesne u ludzi, którzy żyli od pokoleń w niezwykłych warunkach, nie są zjawiskiem nowym. Na przykład w badaniach z 2014 roku stwierdzono, że dzięki konkretnej mutacji genetycznej Tybetańczycy przystosowali się do życia na wysokościach.
Jednak Ilardo rozważała potencjalne adaptacje Bajau przez nieco inną soczewkę. Myślała o głęboko nurkujących ssakach, takich jak foki i wydry, które mają większe śledziony, pozwalające im przechowywać więcej czerwonych krwinek niż inne ssaki.
Dzięki refleksyjnemu skurczowi śledziony, te głęboko nurkujące zwierzęta zwiększają liczbę czerwonych krwinek pod wodą, co podnosi ich poziom tlenu we krwi.
Porównanie ludzi Bajau z wydrami nie było przypadkowe.
«Najbliższą rzeczą do Bajau pod względem czasu spędzanego pod wodą są wydry morskie, które spędzają w wodzie około 60 procent swojego czasu» – mówi Ilardo.
«To naprawdę niesamowite, nawet w porównaniu do innych profesjonalnych lub tradycyjnych nurków» – dodaje. «Spędzają niezwykle dużo czasu pod wodą w porównaniu do czasu regeneracji».
Morscy nomadzi mają większe śledziony
Aby potwierdzić swoją teorię, Ilardo udała się do Indonezji w 2015 roku, gdzie skontaktowała się ze społecznością Bajau, by sprawdzić, czy chętnie pomogą jej w badaniach. Okazało się, że Bajau byli zainteresowani poznaniem swojego ciała i unikalnych umiejętności.
W trakcie dwóch różnych wypraw użyła przenośnego urządzenia ultradźwiękowego, aby zmierzyć wielkość śledziony 59 osób z Bajau i porównać ją z 34 uczestnikami spoza tej grupy, pochodzącymi z pobliskiej wioski, której mieszkańcy nie uprawiali freedivingu.
Jej wyniki, opublikowane niedawno w czasopiśmie, wskazywały, że Bajau mieli śledziony o około 50 procent większe niż ich sąsiedzi.
Nie stwierdzono różnic w wielkości śledziony między freediverami z Bajau a tymi, którzy nie praktykowali tej umiejętności.
To może sugerować, że ci ludzie mogą zwiększyć liczbę czerwonych krwinek o około 10 procent podczas nurkowania, w porównaniu z osobami o standardowych wymiarach śledziony.
«Chociaż długoterminowe utrzymywanie wysokich stężeń czerwonych krwinek nie jest zdrowe, to naprawdę korzystne, gdy masz ich dużo, kiedy naprawdę ich potrzebujesz» – wyjaśnia Rasmus Nielsen, starszy autor badania.
Dodaje, że Bajau «zwiększyli pojemność pamięci w śledzionie w momencie, kiedy jej potrzebują, ale nie doświadczają negatywnych skutków stałego posiadania zbyt dużej ilości czerwonych krwinek.»
Geny Merfolk?
Dodatkowo, próbki śliny zebrane przez Ilardo od uczestników ujawniły, że osoby z społeczności Bajau noszą pewne warianty genów, które są rzadkie w okolicznych populacjach.
Szczególny wariant genu – PDE10A – koduje enzym fosfodiesterazę, która odgrywa rolę w regulacji hormonów tarczycy. To odkrycie doprowadziło do nowej teorii, którą badacze planują teraz poddać dalszym badaniom.
«Uważamy, że mechanizm działania tego wariantu genu zmienia wydzielanie hormonów tarczycy, co wpływa na rozmiar śledziony» – mówi Nielsen.
Jednak pozostaje ostrożny, podkreślając: «Nie znamy jeszcze genetycznych podstaw wielkości śledziony u ludzi, więc trudno jest to potwierdzić bez dalszych badań.»
Nowe badania i odkrycia
W 2024 roku pojawiły się nowe badania, które rzucają światło na adaptacje Bajau. Ostatnie analizy genetyczne sugerują, że ich zdolności do nurkowania mogą być powiązane z unikalnymi mutacjami w genach odpowiedzialnych za metabolizm tlenu. Te mutacje pozwalają na bardziej efektywne wykorzystanie tlenu podczas długotrwałego przebywania pod wodą.
Ponadto, badania nad technikami nurkowania Bajau ujawniają, że ich umiejętności są wynikiem nie tylko genetycznych predyspozycji, ale także praktyki i przekazywania wiedzy w ramach społeczności. Bajau uczą się od najmłodszych lat, jak optymalizować swój oddech i techniki nurkowania, co dodatkowo zwiększa ich szanse na przetrwanie w trudnych warunkach podwodnych.
Warto również zwrócić uwagę na zjawisko zwane «nurkowaniem na bezdechu», które staje się coraz bardziej popularne wśród sportowców na całym świecie. Techniki te, inspirowane przez społeczności takie jak Bajau, są wykorzystywane w różnych dyscyplinach, od nurkowania sportowego po medytację.
To fascynujące, jak ludzie tacy jak Bajau pokazują, że granice ludzkiej wytrzymałości i adaptacji mogą być znacznie szersze, niż wcześniej sądzono. Odkrycia te otwierają nowe możliwości badawcze i inspirują do dalszego zgłębiania tajemnic ludzkiego ciała i jego zdolności do przystosowania się do ekstremalnych warunków życia.
