Osoba doświadczająca syndromu Sundownera nasila epizody zamieszania, pobudzenia i aktywności, gdy dzień przechodzi w noc. Mogą występować pobudzenia i zmiany osobowości, które są drastycznie odmienne od normalnych zachowań danej osoby. To może być przerażające zarówno dla osoby dotkniętej tym syndromem, jak i dla ich opiekuna.
Podczas gdy większość ludzi «zwija się» lub odpoczywa w ciągu dnia, osoby z syndromem Sundownera stają się coraz bardziej aktywne, co może stanowić duże wyzwanie dla ich bliskich. Zespół Sundownera jest często związany z demencją, stanem, który wpływa na pamięć, osobowość i zdolność rozumowania danej osoby.
Istnieją niemedyczne sposoby zmniejszenia częstości występowania zespołu Sundowner’a. Leki na receptę mogą nasilać sen, a także mogą zmniejszać objawy. Leczenie ma na celu upewnienie się, że osoba z tym syndromem nie doświadcza poważnego strachu ani nie powoduje przypadkowych obrażeń.
Przyczyny
Z upływem dnia regularne zajęcia mogą być męczące dla osoby z demencją. Późnym popołudniem osoba może być całkowicie wyczerpana, co może prowadzić do nasilenia objawów w ciągu wieczoru.
Demencja może prowadzić do zamieszania oraz trudności z przetwarzaniem i rozumowaniem. Może także wpływać na wewnętrzny zegar ciała, który rozpoznaje, kiedy jest dzień i noc, a zatem czas na sen. Jeśli zegar biologiczny nie działa prawidłowo, zasypianie i budzenie się mogą zostać zakłócone, co prowadzi do zamieszania i wyczerpania, które występują w zespole Sundownera.
Inne zdarzenia, które mogą prowadzić do wystąpienia objawów, obejmują:
- Hospitalizacja lub przeprowadzka do nowego, nieznanego miejsca
- Zmiany w lekach, które mogą wpływać na samopoczucie
- Przechodzenie z dnia na noc, co może przypominać osobie młodsze czasy i oczekiwanie na powrót bliskich
Równowagi hormonalne mogą również odgrywać pewną rolę w występowaniu tego syndromu.
Czynniki ryzyka
Niektóre czynniki ryzyka są związane z zespołem Sundownera. Jednym z nich jest choroba Alzheimera, gdzie około 20 procent osób z tą chorobą doświadcza pewnego stopnia syndromu Sundownera. Osoby z historią nadużywania alkoholu lub substancji mają również większe szanse na wystąpienie tego syndromu, często z bardziej poważnymi objawami.
Niektóre sygnały behawioralne wiążą się z większym ryzykiem wystąpienia objawów. Te wskazówki obejmują:
- Zmiany w rytmie dnia i nocy, takie jak problemy ze snem
- Zwiększony stres, na przykład po odwiedzinach w nieznanym miejscu lub wizytach u lekarza
- Niskie oświetlenie i cienie, które mogą zwiększać uczucie paranoi i strachu
- Posiadanie sfrustrowanego i wyczerpanego opiekuna
- Trudności w odróżnieniu marzeń od rzeczywistości
Objawy
Objawy zespołu Sundownera najczęściej występują w godzinach od 16:30 do 23:00.
Obejmują one:
- Zamieszanie co do tego, gdzie i kim jest dana osoba
- Zamieszanie psychiczne, które nie reaguje na rozumowanie
- Paranoję
- Zaburzenia snu, takie jak niemożność snu w nocy, co prowadzi do nadmiernego snu w ciągu dnia
- Nagłe zmiany w zachowaniu niewyjaśnione przez inne wyzwalacze
- Kłopoty w mówieniu wyraźnie
- Trudności w myśleniu jasno
- Halucynacje wzrokowe
- Wędrowanie
- Wrzask lub agresywne zachowanie
U osób z zespołem Sundownera zdiagnozowano zwykle jakąś formę demencji, taką jak choroba Alzheimera. Jednak nie wszyscy chorzy na Alzheimera lub demencję będą mieli zespół Sundownera.
Komplikacje
Zespół Sundownera może zwiększyć prawdopodobieństwo urazu u osoby z demencją, co może prowadzić do upadków lub usunięcia niezbędnych urządzeń medycznych. Czasami osoba ta może stać się gwałtowna lub bardzo poruszona, co może prowadzić do obrażeń zarówno u siebie, jak i innych.
Opublikowane wyniki badań sugerują, że zespół Sundownera może przyspieszyć spadek sprawności umysłowej u osoby z chorobą Alzheimera.
Kiedy iść do lekarza
Czasami może być trudne odróżnienie syndromu Sundownera od delirium, które wynika z innych schorzeń. U osób starszych infekcja podstawowa, na przykład dróg moczowych, może powodować objawy podobne do objawów zespołu Sundownera. Zmiany w lekach lub dodawanie nowych leków mogą mieć podobny efekt.
Jeśli osoba zaczyna zachowywać się w nietypowy sposób w godzinach wieczornych, opiekun powinien zwrócić się o pomoc lekarską. Żaden ostateczny test nie może wykryć syndromu Sundownera. Lekarz poprosi opiekuna o objawy i spróbuje wykluczyć inne potencjalne przyczyny, takie jak infekcje lub zmiany w lekach.
Wskazówki dotyczące stylu życia
Opiekun może mieć trudności z dostrzeżeniem zmian w osobowości osoby, którą się opiekują, ale istnieją sposoby na złagodzenie objawów i pomoc osobie zagubionej w zachowaniu spokoju.
Syndrom Sundownera jest w dużej mierze wywoływany przez zmiany w świetle. Jasne otoczenie wskazuje na dzień, a ciemne zazwyczaj oznaczają noc. To gasnące światło i nadejście nocy mogą wywołać symptomy sundownerów, dlatego ważne jest, aby oświetlenie było prawidłowe.
Ludzie powinni utrzymywać światło w jasnym świetle, gdy światło dzienne zanika, a następnie korzystać z nocnych lamp lub słabo oświetlonych lamp. Te światła o niskim poziomie pomogą osobie dowiedzieć się, gdzie się znajduje, jeśli się obudzi w nocy.
Istnieje wiele innych sposobów, aby pomóc osobie z zespołem Sundownera zachować orientację w swoim otoczeniu. Przykłady obejmują:
- Kontrola wzroku: Ważne jest, aby upewnić się, że dana osoba nadal wyraźnie widzi. Ktoś, kto nie widzi dobrze, jest bardziej podatny na halucynacje wzrokowe.
- Harmonogram spoczynku i budzenia się: Utrzymywanie regularnych godzin snu może zwiększyć orientację i poprawić jakość snu. Należy zachęcać osobę z zespołem Sundownera do unikania drzemek w późnych godzinach, aby poprawić nocny sen.
- Regularne odżywianie: Zapewnienie posiłków o podobnej porze każdego dnia może pomóc. Wieczorem warto unikać substancji, które mogą zakłócać sen, takich jak nikotyna, kofeina, alkohol, duże posiłki i nadmierne ilości słodyczy.
- Działania: Angażowanie się w działania, które zajmują umysł, może zmniejszyć zamieszanie lub niepewność. Przykłady obejmują składanie serwetek, oglądanie telewizji czy słuchanie muzyki. Różnorodne zajęcia i wycieczki, takie jak wizyty lekarskie czy kąpiele, mogą również pomóc w utrzymaniu spokoju wieczorem.
- Unikanie zakłóceń: Opiekunowie powinni unikać wyzwalaczy, które mogą przyczynić się do wystąpienia objawów, takich jak głośna telewizja, hałaśliwe dzieci czy głośna muzyka.
- Muzyka: Wiele starszych osób z syndromem Sundownera lubi słuchać delikatnej muzyki z ulubionej epoki. Muzyka może być kojąca i znajoma, co przynosi ulgę.
- Utrzymanie porządku: Utrzymanie domu w porządku i bez bałaganu może zapobiec pomyłkom i zmniejszyć ryzyko obrażeń.
Jeśli osoba jest zdenerwowana lub zdezorientowana, opiekun może pomóc, wykonując następujące czynności:
- Podejdź do nich w spokojny sposób.
- Powstrzymaj się od kłótni, ale spokojnie i delikatnie przypominaj im o czasie.
- Zapewnij ich, że wszystko jest w porządku.
- Pozwól im na tempo lub rób wszystko, co konieczne, aż odcinek zacznie ustępować.
- Powstrzymaj się od fizycznego ich powstrzymywania.
Leki
Jeśli styl życia nie przynosi rezultatów, leki mogą pomóc w zmniejszeniu pobudzenia i agresywnych zachowań. Przykłady obejmują:
- Benzodiazepiny, takie jak Xanax, Valium i Restoril, w celu zmniejszenia lęku i promowania snu.
- Hipnotyki, takie jak eszopiklon (Lunesta) lub zolpidem (Ambien), które ułatwiają zasypianie.
- Leki przeciwpsychotyczne, takie jak haloperidol (Haldol) i droperidol (Droleptan), które zmniejszają halucynacje i pobudzenie.
Lekarze mogą być ostrożni w stosowaniu leków przeciwpsychotycznych u osób starszych, ponieważ niektóre badania sugerują, że mogą one zwiększać ryzyko zgonu u osób z demencją. Przyjmowanie leków nie gwarantuje, że objawy znikną. Niektóre leki działają tylko przez krótki czas, zanim objawy wrócą.
Niektórzy pacjenci mogą doświadczać niepożądanych skutków ubocznych, które wpływają na inne aspekty ich zdrowia. Opiekun powinien omówić potencjalne działania niepożądane z lekarzem lub farmaceutą.
Czasami lekarz może zalecić terapię światłem, która polega na wystawieniu osoby z syndromem Sundownera na jasną lampę fluorescencyjną przez godzinę lub dwie rano. Badania wykazały, że takie podejście może zmniejszyć wieczorne objawy związane z syndromem.
Ważne jest, aby zarówno osoba z syndromem Sundownera, jak i ich opiekunowie mieli wystarczająco dużo odpoczynku i wsparcia. Grupa wsparcia może być wartościowym źródłem pomocy dla opiekunów. Kościoły i lokalne organizacje mogą oferować «Dzień Seniora», który pozwala opiekunom na odpoczynek i regenerację. Jeśli dana osoba ma trudności w radzeniu sobie z objawami związanymi z tą chorobą, powinna skontaktować się z lekarzem swojej ukochanej osoby.
Aktualne Badania i Nowe Perspektywy
W ostatnich latach przeprowadzono szereg badań dotyczących syndromu Sundownera, które dostarczają nowych informacji na temat jego przyczyn i sposobów radzenia sobie z objawami. Według badań opublikowanych w 2023 roku, regulacja rytmu dobowego za pomocą terapii światłem i odpowiednich strategii behawioralnych wykazuje obiecujące wyniki w redukcji objawów. Ponadto, badania wskazują, że takie podejścia mogą poprawić jakość snu, co jest kluczowe dla osób z demencją.
Interesujące jest także to, że eksperci zaczynają dostrzegać znaczenie wsparcia ze strony społeczności. Wspólne działania, takie jak grupy wsparcia dla osób z demencją i ich opiekunów, mogą znacząco poprawić jakość życia. W 2024 roku przewiduje się dalszy rozwój takich programów, które będą miały na celu nie tylko wsparcie psychiczne, ale również edukację w zakresie radzenia sobie z syndromem Sundownera.
Podsumowując, syndrom Sundownera to poważne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i ich opiekunów. Jednak nowe badania oraz innowacyjne podejścia terapeutyczne dają nadzieję na skuteczniejsze radzenie sobie z tym schorzeniem w nadchodzących latach.
