Termin «graniczna cukrzyca» odnosi się do stanu znanego jako stan przedcukrzycowy. Prediabetes to sytuacja, w której poziom cukru we krwi jest wyższy niż normalny, ale nie na tyle, aby zaklasyfikować ją jako cukrzycę typu 2.
Prediabetes powinno się traktować jako poważny czynnik ryzyka dla cukrzycy typu 2. Szacuje się, że od 10 do 23 procent osób z prediabetes rozwinie cukrzycę typu 2 w ciągu najbliższych pięciu lat.
Warto zaznaczyć, że prediabetes często współwystępuje z innymi czynnikami ryzyka. Zjawisko to łączy się z takimi stanami jak otyłość, szczególnie otyłość brzuszna, nadciśnienie, podwyższony poziom lipidów we krwi oraz niski poziom «dobrego» cholesterolu.
Kiedy te czynniki ryzyka występują jednocześnie u jednej osoby, ryzyko nie tylko rozwoju cukrzycy typu 2, ale także chorób serca i udaru mózgu znacznie wzrasta.
Inne terminy medyczne związane z prediabetes obejmują:
- Insulinooporność
- Zaburzona tolerancja glukozy
- Nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo
Objawy
Stan przedcukrzycowy nie jest tożsamy z cukrzycą, jednak ani prediabetes, ani cukrzyca nie manifestują wyraźnych objawów. Oba stany mogą pozostać niezauważone aż do momentu, gdy prediabetes przekształci się w cukrzycę typu 2 lub do wystąpienia powikłań, takich jak zawał serca.
Niektóre osoby mogą doświadczać objawów, ponieważ ich poziom cukru we krwi jest podwyższony. Częste oddawanie moczu i zwiększone pragnienie mogą być symptomami cukrzycy typu 2 przed jej rozpoznaniem i podjęciem leczenia.
Prediabetes można wykryć jedynie w wyniku testów. Testy przeprowadza się, gdy istnieją czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju tego stanu.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Główne czynniki ryzyka stanu przedcukrzycowego obejmują nadwagę lub otyłość, brak aktywności fizycznej oraz historię cukrzycy typu 2 w rodzinie. Inne czynniki ryzyka to:
- Podwyższone poziomy stresu
- Palenie tytoniu
- Picie nadmiernych ilości alkoholu
Spożywanie dużej ilości napojów wysokosłodzonych także zwiększa ryzyko. Badania wykazały, że osoby, które regularnie piją słodkie napoje – na przykład 1 lub 2 puszki dziennie – są narażone na wyższe ryzyko cukrzycy typu 2 oraz stanu przedcukrzycowego.
Osoby pijące napoje w tej ilości mają o 26 procent wyższe ryzyko zachorowania na cukrzycę w porównaniu do tych, które rzadko sięgają po takie napoje.
Ryzyko rozwoju cukrzycy związane z wysokim spożyciem napojów gazowanych jest jeszcze większe u młodych dorosłych oraz Azjatów.
Wysokie spożycie cukru zwiększa również ryzyko problemów zdrowotnych, takich jak otyłość, choroby serca czy dnę moczanową.
Problem z napojami gazowanymi polega na tym, że ich wysoka kaloryczność nie zmniejsza apetytu, co prowadzi do nadmiernego spożycia kalorii podczas posiłków. W typowej 20-uncjowej puszce napoju gazowanego znajduje się od 15 do 18 łyżeczek cukru.
Nieaktywny tryb życia również potęguje ryzyko nadwagi i otyłości.
Poza tymi przyczynami, istnieją inne czynniki ryzyka, takie jak zespół policystycznych jajników (PCO) oraz wcześniejsze epizody nieprawidłowego poziomu cukru we krwi.
Diagnoza
Diagnostyka prediabetes zwykle odbywa się na podstawie badania krwi lub testu tolerancji glukozy. Można wykorzystać pomiar poziomu cukru na czczo lub test HbA1c.
Test A1C stanowi wiarygodny sposób pomiaru średniego poziomu cukru we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy.
W przeciwieństwie do testów na czczo, nie ma potrzeby unikania jedzenia przed testem A1C. Próbka krwi pobierana jest z żyły na ramieniu w gabinecie lekarskim.
Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego stawiane jest, gdy poziom cukru we krwi w teście A1C wynosi od 5,7 do 6,4 procent.
Stężenie glukozy we krwi na czczo w przedziale 100-125 mg/dL wskazuje na prediabetes, podobnie jak poziomy niezwiązane z posiłkiem wynoszące 140-199 mg/dL. Odczyty te powinny być potwierdzone w innym dniu, aby rozpoznać stan przedcukrzycowy.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje test A1C za najlepszy sposób diagnozowania cukrzycy, chociaż nie jest on dostępny we wszystkich krajach. Jednak test A1C może być mniej dokładny u niektórych osób, na przykład tych z anemią.
WHO zaleca test A1C, ponieważ:
- Unika problemów związanych z codzienną zmiennością poziomu cukru we krwi – mierzy średni poziom w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy
- Nie wymaga «szybkiego postu» ani żadnych «przygotowań dietetycznych».
Testowanie na stan przedcukrzycowy jest zalecane dla niektórych grup przez amerykański Departament Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne.
Każda osoba z nadwagą w wieku powyżej 45 lat powinna być poddana badaniom, jeśli ma jeden lub więcej z poniższych czynników ryzyka. Zaleca się również testowanie każdej osoby, która:
- Ma wysokie ciśnienie krwi
- Nie prowadzi aktywnego trybu życia
- Ma podwyższony poziom lipidów we krwi
- Ma niski poziom «dobrego» cholesterolu
- Ma historię wysokiego poziomu cukru we krwi
- Doświadcza objawów insulinooporności, takich jak zespół policystycznych jajników
- Ma krewnego pierwszego stopnia z cukrzycą
- Należy do grupy etnicznej o wysokim ryzyku, takiej jak Afroamerykanie, Azjaci, Latynosi czy mieszkańcy wysp Pacyfiku
- Miała cukrzycę w czasie ciąży (cukrzyca ciążowa)
- Urodziła dziecko ważące więcej niż 9 funtów
Inne czynniki ryzyka, takie jak wymienione powyżej, również mogą wymagać badań poziomu glukozy we krwi.
Leczenie
Prediabetes jest często odwracalnym stanem. Można go cofnąć poprzez wprowadzenie zmian w diecie i zwiększenie aktywności fizycznej, dlatego kluczowym elementem leczenia stanu przedcukrzycowego jest zmiana stylu życia. W niektórych przypadkach lekarze mogą rozważyć zastosowanie leków, takich jak metformina.
Zmiany w stylu życia są kluczowe dla zapobiegania progresji do cukrzycy typu 2. Mogą one znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby.
Przykłady zmian stylu życia obejmują 150 minut aktywności fizycznej tygodniowo oraz 5 do 7 procent utraty masy ciała.
Zmiana diety powinna obejmować ograniczenie spożycia słodkich produktów. Plany dietetyczne powinny koncentrować się na nieprzetworzonych węglowodanach bogatych w błonnik, zwiększeniu spożycia owoców i warzyw oraz obniżeniu spożycia tłuszczów nasyconych i przetworzonego mięsa. Dieta, która pomaga unikać progresji do cukrzycy typu 2, jest również korzystna dla zdrowia serca.
W badaniach, takich jak program zapobiegania cukrzycy, uczestnicy, którzy stracili 7 procent masy ciała i utrzymali tę stratę, wykazali:
- 58-procentowe ograniczenie ryzyka zachorowania na cukrzycę
- Tę samą korzyść bez względu na płeć czy grupę etniczną
- Większe korzyści dla starszych uczestników
- Uczestnicy w wieku 60 lat i więcej zmniejszyli ryzyko cukrzycy o 71 procent
Osoby w grupie interwencji stylu życia otrzymały «intensywne indywidualne doradztwo oraz wsparcie motywacyjne w zakresie skutecznej diety, ćwiczeń i modyfikacji zachowań». Ich wyniki porównano z grupą kontrolną, która nie wprowadziła żadnych zmian w stylu życia.
Uczestnicy zmniejszyli ryzyko cukrzycy i osiągnęli utratę wagi poprzez:
- Ograniczenie spożycia tłuszczu i kalorii
- Ćwiczenie przez 150 minut w tygodniu
Dieta i ćwiczenia pozostają kluczowe dla osób, które rozwijają pełną cukrzycę typu 2.
Monitorowanie granicznej cukrzycy
Oprócz zalecania zmian stylu życia, lekarze mogą udzielać porad dotyczących potencjalnego rozwoju cukrzycy oraz sposobów jej zarządzania.
Zarządzanie medyczne może obejmować adresowanie czynników ryzyka oraz leczenie innych powiązanych stanów, takich jak otyłość i choroby serca.
Monitorowanie prediabetes wiąże się również z ciągłą oceną czynników ryzyka oraz regularnym testowaniem poziomu cukru we krwi.
Jeśli uda się skutecznie wprowadzić zmiany w stylu życia, przyszłe testy mogą wykazać, że stan został odwrócony.
Aktualne badania i nowe kierunki
W 2024 roku badania nad prediabetes wciąż dostarczają nowych informacji, które mogą zmienić nasze podejście do diagnostyki oraz leczenia. Na przykład, najnowsze badania sugerują, że interwencje dietetyczne, takie jak dieta o niskim indeksie glikemicznym, mogą znacząco poprawić wyniki zdrowotne u pacjentów z prediabetes.
Dodatkowo, wiele badań koncentruje się na roli mikrobiomu jelitowego w regulacji metabolizmu glukozy, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne. To może prowadzić do bardziej spersonalizowanych podejść w leczeniu prediabetes, uwzględniających dietę, probiotyki oraz styl życia.
Badania pokazują też, że psychologiczne wsparcie, takie jak coaching zdrowotny, może zwiększyć skuteczność zmian stylu życia, co jest kluczowe w długoterminowym zarządzaniu stanem przedcukrzycowym.
Wnioskując, nowoczesne podejścia w diagnostyce i leczeniu prediabetes stają się coraz bardziej złożone i zindywidualizowane, co może przyczynić się do lepszych rezultatów zdrowotnych i jakości życia pacjentów.
