Budzisz się w środku nocy, przekonany, że czeka na ciebie zła postać. Próbujesz się poruszyć, ale twoje ciało po prostu się nie ruszy. Próbujesz krzyczeć, ale nic nie wychodzi. Potwór zbliża się. To może brzmieć jak scena z horroru, ale to jest prawdziwa sprawa – doświadczasz paraliżu sennego.
To przerażające i tajemnicze zaburzenie snu, czyli parasomnia, było doświadczane przez ludzi prawdopodobnie od zarania ludzkości.
I, być może, dało początek licznym opowieściom o duchach i tajemniczych relacjach obejmujących «rzeczy, które w nocy uderzają».
To najbardziej niepokojące doświadczenie zostało po raz pierwszy wyraźnie udokumentowane w traktacie medycznym z XVII wieku przez holenderskiego lekarza Isbranda Van Diembroecka, który napisał o przypadku kobiety «50 lat, w dobrej sytuacji [zdrowia], silnej», ale kto skarżył się na tajemnicze doświadczenia w nocy.
«Gdy ona sama przygotowywała się do snu» – wyjaśnia Van Diembroeck – «czasami wierzyła, że diabeł leży na niej i przytrzymuje ją, czasami, że została [uduszona] przez wielkiego psa lub złodzieja leżącego na jej piersi, tak, że ledwo mogła mówić lub oddychać, a kiedy starała się zrzucić [ciężar], nie była w stanie poruszyć swoich członków.»
To, co kobieta na koncie Van Diembroecka mogła doświadczyć, to stan, który stał się znany jako «paraliż senny».
Naukowcy określają to jako «powszechne, ogólnie łagodne, parasomnia charakteryzująca się krótkimi epizodami niezdolności do poruszania się lub mówienia połączonymi ze świadomością na jawie».
Paraliż senny i halucynacje
Powodem, dla którego paraliż senny jest tak przerażający, nie jest tylko to, że nagle stajesz się czujny, ale zdasz sobie sprawę, że w rzeczywistości nie jesteś w stanie poruszyć mięśnia lub wydać dźwięku, ale także dlatego, że to doświadczenie często – jak w powyższym przykładzie – w towarzystwie przerażających halucynacji.
Te, jak teraz ustalono w literaturze specjalistycznej, zazwyczaj dzielą się na trzy odrębne kategorie:
- wyczuwalna obecność lub halucynacje intruzów, w których osoba odczuwa obecność złego, groźnego człowieka
- halucynacje w inkubatorze, w których osoba może odczuwać nieprzyjemne, nawet boleśnie, uciskanie na klatce piersiowej lub w brzuchu lub próbować ich udusić
- halucynacje przedsionkowo-motoryczne, podczas których dana osoba myśli, że są one pływające, latające lub poruszające się – mogą również czasami obejmować doświadczenia poza ciałem, w których dana osoba myśli, że ich duch lub umysł opuścił swoje ciało i porusza się, a także obserwuje wydarzenia z góry
Spośród wymienionych wyżej rodzajów halucynacji podobnych do snu, pierwszy typ – odczuwalna obecność – jest jednym z najbardziej doświadczanych przez ludzi z paraliżem snu.
Jeśli chodzi o czas snu, w którym zwykle ma miejsce paraliż senny – z lub bez halucynacji – znowu nie ma jednej odpowiedzi.
Według badań opublikowanych w raporcie, paraliż senny zwykle ma miejsce wkrótce po zasypianiu (lub epizodach hipnagogicznych), w pewnym momencie podczas snu (lub epizodów hipometyki) lub nieco przed czasem przebudzenia danej osoby (lub epizody hipnopompowe).
Autorzy tego badania zauważają, że najczęstsze przypadki paraliżu sennego są hiponimiczne i że zwykle mają miejsce po 1-3 godzinach od zaśnięcia.
«Dziwny, mroczny człowiek»
W rzeczywistości te wizje i odczucia mogą wydawać się tak realistyczne dla wielu ludzi, że mogą myśleć, że mają paranormalne doświadczenie, a nawet być poddawani dziwnym testom i rytuałom.
«Relacje świadków» takich halucynacji mogą być naprawdę niepokojące, a szereg długoletnich eksperymentów – takich jak Louid Proud w swojej książce – oferuje szczegółowe relacje o latach niesamowitych nocnych spotkań.
Jedna osoba, która opowiedziała mi o swoich koszmarnych halucynacjach, powiedziała, że czuje się tak, jakby «ktoś ukląkł na jego klatce piersiowej, tak że czuła się tak, jakby [był] dławiony».
Inna osoba mówiła o nocnym napastniku, który ma przyjemność dręczyć ją na miriady sposobów.
«Kiedy uderza [paraliż senny], dostaję halucynacje wzrokowe i słuchowe, które najczęściej obejmują dziwnego, cienistego mężczyznę wchodzącego po schodach do mojej sypialni. Czasami będzie mnie podsycał lub łaskotał».
Często mówiła mi, że ta złowieszcza postać nawet «współdecyduje» o swoim partnerze w jego psotach.
«Czasami» – mówi – «nawet halucynuję mojego partnera leżącego obok mnie i śmiejącego się złośliwie na mnie, lub sidingu z niewyraźną postacią irytującą mnie. To jest bardzo frustrujące, ponieważ wszystko, co chcę, żeby zrobił to mi pomoże!»
Biorąc pod uwagę intensywność tych halucynacyjnych doświadczeń, nie powinno dziwić, że badacze wielokrotnie argumentowali, że halucynacje związane z paraliżem snu mogą być odpowiedzialne za wiele doniesień o magicznych zdarzeniach, obserwacjach upiorów i demonów oraz uprowadzeniach obcych.
Kilka szczęśliwych wyjątków
Chociaż zwykle osoby z paraliżem snu zgłaszają przerażające halucynacje, szczęśliwi, że niewiele wskazuje na stan rozkoszy, który sprawia, że oczekują tych epizodów.
Badanie przeprowadzone przez Jamesa Allana Cheyne’a z University of Waterloo w Ontario w Kanadzie sugeruje, że ludzie, którzy najczęściej opisują doświadczanie pozytywnych uczuć i doznań podczas paraliżu sennego, to osoby podatne na halucynacje przedsionkowo-motoryczne.
«Okazało się, że te halucynacje obejmują uczucie unoszenia się i [doświadczenia poza ciałem], które wiążą się raczej z uczuciem błogości niż ze strachem.»
James Allan Cheyne
«W przeciwieństwie do innych zorientowanych na halucynacje Intrudera i Incubusa,» dodaje, «doświadczenia te są bardzo skoncentrowane na osobie eksperymentatora».
Czasami, kontynuuje Cheyne, uczucie rozkoszy podczas paraliżu sennego pochodzi od przyjemnych erotycznych doznań, które powstają z halucynacji przedsionkowo-motorycznych.
Jaki jest podstawowy mechanizm?
Co dzieje się w ciele podczas paraliżu? Zasadniczo, podczas fazy snu – znanej jako faza szybkiego ruchu gałek ocznych (REM) – nasze mięśnie szkieletowe są sparaliżowane.
Przyczyny tego nie są w pełni zrozumiałe, chociaż naukowcy robią postępy w odkrywaniu mechanizmów związanych z tym procesem.
Jedna popularna teoria zakłada, że ten chwilowy stan paraliżu ma na celu zapobieganie krzywdzeniu samych siebie, być może w automatycznej odpowiedzi na jakiś gwałtowny sen.
Podczas paraliżu sennego, paradoksalnie, nasze mózgi – lub części naszego mózgu – stają się przytomne i świadome, ale reszta ciała jest nadal unieruchomiona.
W tym samym czasie, podczas paraliżu sennego, wiele osób doświadcza wizji i doznań sennych tak, jakby były prawdziwe – stąd halucynacje – i fakt, że faktycznie są one częściowo rozbudzone i świadome, zacierają granicę między rzeczywistością a snami.
Kto jest zagrożony paraliżem snu?
Paraliż senny jest bardziej powszechny niż myślimy. W badaniu z 2016 r. stwierdzono, że jest «zaskakująco często», ale «ustalenie dokładnych wskaźników rozpowszechnienia jest skomplikowane», ponieważ zarówno naukowcy, jak i uczestnicy badania mają różne rozumienie tego, co zalicza się do paraliżu sennego.
Niedawna analiza dostępnych danych sugeruje jednak, że 7,6 procent populacji doświadczyło co najmniej jednego epizodu w ciągu całego swojego życia.
Powiedział, że liczby mogą być nawet wyższe.
Przyczyny paraliżu sennego i główne zagrożenia związane z doświadczeniem takiego epizodu pozostają w dużej mierze tajemnicze.
Paraliż senny jest częstym objawem zaburzenia neurologicznego «narkolepsja», które charakteryzuje się niekontrolowaną sennością przez cały dzień czuwania.
Ale wiele osób, które doświadczają paraliżu sennego, robi to niezależnie od stanów neurologicznych. Aby odróżnić epizody związane z narkolepsją od niezależnego paraliżu sennego, specjaliści zazwyczaj nazywają to drugim «izolowanym paraliżem snu».
Nawracające izolowane paraliż senny często rozpoczyna się w wieku młodzieńczym, a około 28,3 procent uczniów najwyraźniej go doświadcza.
Ponadto osoby o słabej «higienie snu» – na przykład osoby, które śpią za dużo lub za mało – mogą częściej doświadczać paraliżu sennego. Autorzy systematycznego przeglądu opublikowanego w notatce:
«Szczególnie nadmiernie krótki (mniej niż 6 godzin) lub długi (ponad 9 godzin) czas snu i drzemki, szczególnie długie drzemki (ponad 2 godziny), wiązały się ze zwiększoną szansą na porażenie podczas snu.»
«Długie opóźnienie snu [czas, jaki zajmuje zasypianie] (ponad 30 minut) i trudności w rozpoczęciu snu były związane ze zwiększonym prawdopodobieństwem zgłoszenia porażenia przez sen», dodają.
Czy należy obwiniać kwestie zdrowia psychicznego?
Biorąc pod uwagę przerażający charakter większości halucynacji związanych z paraliżem snu, wielu zastanawia się, czy osoby doświadczające problemów zdrowia psychicznego – takich jak depresja czy lęk – są bardziej podatne na te doświadczenia.
Wyniki istniejących badań są jednak mieszane. Niektórzy twierdzą, że osoby, które doświadczyły przemocy we wczesnym okresie życia – niezależnie od tego, czy o tym pamiętają – mogą być bardziej narażone na paraliż senny.
Według badań opublikowanych w artykule «Poziomy doświadczeń dysocjacyjnych w stanie czuwania, obejmujących depersonalizację, derealizację i amnezję, były powiązane zarówno z częstotliwością paraliżu snu, jak iz częstotliwością / intensywnością wszystkich trzech typów halucynacji».
Jednak powiązania z innymi zaburzeniami neurologicznymi i psychiatrycznymi są bardziej niepewne.
Autorzy badania opublikowanego w czasopiśmie zauważają, że poprzednie badania próbowały udowodnić, że zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zespół stresu pourazowego, depresja, zespół lęku napadowego i uogólnione zaburzenie lękowe – by wymienić tylko kilka – mogą odgrywać rolę w paraliżu sennym.
Niemniej jednak donoszą, że ich analiza dostępnych danych ujawniła «brak ogólnego związku między [izolowanym paraliżem snu] a poważną psychopatologią».
Zamiast tego postanowili skupić się na najczęstszym «objawie» paraliżu snu – to znaczy odczuwać halucynacje związane z obecnością, które wywołują uczucie lęku – i wyjaśnili, że może istnieć związek między tym, a tym, co nazywają «biernym obrazem społecznym».
Bierne obrazowanie społeczne odnosi się do doświadczeń osób, które mają tendencję do bycia bardziej niespokojnymi społecznie, oraz do wyobrażenia sobie siebie w żenujących lub niepokojących sytuacjach społecznych, jako biernej ofiary na końcu przemocy.
Osoby te, sugerują naukowcy, wydają się bardziej narażone na doświadczanie cierpienia z powodu wyczuwalnej halucynacji.
Co możesz zrobić, aby temu zapobiec?
Strategie zapobiegania i radzenia sobie z paraliżem snu są niestety głównie anegdotyczne, ale istnieją pewne metody, które wydają się wielokrotnie potwierdzane przez wiele osób, które twierdzą, że pracują dla nich zwykle lub często.
Obejmują one:
- starając się nie zasnąć na plecach, ponieważ badania wiązały się z paraliżem snu i leżeniem na plecach podczas snu
- starając się regularnie zapewniać, że twój sen nie zostanie zakłócony, ponieważ wielokrotne budzenie się w nocy zostało oznaczone jako potencjalny czynnik ryzyka
- unikanie nadużywania stymulantów, takich jak tytoń i alkohol – w zaskakujący sposób nie uznano kawy za ryzykowne – choć dowody na to, że mają one wpływ na szanse wystąpienia paraliżu sennego są mieszane
- nauka medytacji i techniki relaksacji mięśni mogą pomóc lepiej poradzić sobie z doświadczeniem
- utrzymywanie się w próbie «poruszania kończynami», takich jak palce u rąk i nóg, podczas paraliżu sennego wydaje się również zakłócać doświadczenie
Wreszcie, jeśli regularnie doświadczasz paraliżu sennego z «wyczuwaną obecnością» i uważasz, że może to być związane z innymi przeżyciami lękowymi w twoim codziennym życiu, to może być warte rozważenia terapii poznawczo-behawioralnej.
Według autorów badania istnieje wyraźna «możliwość, że przerażające [izolowane porażenie snu] odczuwane doświadczenia obecności […] mogą przyczynić się do utrzymania negatywnych wizerunków negatywnych wizerunków jednostki».
Jeśli tak jest, twierdzą oni, że «behawioralne leczenie behawioralne [tych] doświadczeń może pomóc złagodzić bardziej ogólne dysfunkcje obrazów społecznych», co może poprawić ogólną sytuację.
W kontekście najnowszych badań 2024 roku, wiele z nich koncentruje się na potencjalnych terapiach oraz strategiach radzenia sobie z paraliżem sennym. Na przykład badania wskazują, że techniki uważności i medytacji mogą znacząco zmniejszać częstotliwość epizodów paraliżu sennego. Warto również zauważyć, że odpowiednia higiena snu, regularny rytm snu oraz unikanie stresu mogą mieć kluczowe znaczenie dla zapobiegania tym nieprzyjemnym doświadczeniom. Ponadto, badania wykazały, że osoby prowadzące aktywny tryb życia, z dobrą kondycją fizyczną, doświadczają paraliżu sennego znacznie rzadziej.
