Leniwe oko, znane również jako niedowidzenie, to stan, który może pojawić się już w dzieciństwie, w wyniku nieprawidłowego rozwoju wzroku w jednym oku. Kiedy występuje niedowidzenie, mózg preferuje jedno oko, ignorując to drugie, co prowadzi do dalszego pogarszania się jego funkcji. Bez odpowiedniej stymulacji, komórki nerwowe odpowiedzialne za widzenie nie rozwijają się prawidłowo.
W Stanach Zjednoczonych niedowidzenie dotyka około 2% dzieci i jest to najczęstsza przyczyna częściowej lub całkowitej utraty wzroku w jednym oku.
Termin «leniwe oko» może być mylący, ponieważ nie jest to problem ze samym okiem, lecz z połączeniem nerwowym między okiem a mózgiem.
Szybkie fakty dotyczące amblyopii
- Objawy leniwego oka obejmują niewyraźne widzenie oraz ograniczoną percepcję głębi.
- Leniwe oko nie jest problemem samego oka, lecz jego połączenia z mózgiem.
- Niedowidzenie może być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak nierównowaga mięśniowa czy choroby oczu.
- Skuteczność leczenia wzrasta, gdy rozpoczyna się je jak najwcześniej.
Leczenie
Leczenie leniwego oka jest najskuteczniejsze, gdy dziecko jest młodsze. Po osiągnięciu 8. roku życia szanse na poprawę widzenia znacznie maleją, chociaż nadal może być skuteczne.
Istnieją dwa główne podejścia do leczenia leniwego oka:
- leczenie podstawowego problemu z oczami
- stymulacja «leniwego» oka, aby mogło się rozwijać widzenie
Leczenie podstawowych problemów z oczami
Dzieci z anizometropią, czyli różnymi wadami wzroku w każdym oku, często nie zdają sobie sprawy, że mają problem, ponieważ mocniejsze oko rekompensuje niedobór. W konsekwencji słabsze oko staje się coraz gorsze, co prowadzi do niedowidzenia.
Okulary: Dzieci z niedowidzeniem, dalekowzrocznością czy astygmatyzmem powinny nosić okulary, co pozwala specjalistom monitorować ich wpływ na leczenie. W niektórych przypadkach okulary mogą rozwiązać problem niedowidzenia i nie będą potrzebne inne formy leczenia.
Często dzieci twierdzą, że widzą lepiej bez okularów. Ważne jest, aby zachęcać je do ich noszenia, aby leczenie było skuteczne.
Operacja zaćmy: Jeśli przyczyną niedowidzenia jest zaćma, można ją usunąć chirurgicznie w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym.
Korekcja opadających powiek: W przypadku, gdy opadająca powieka blokuje widzenie, stosuje się zabieg chirurgiczny w celu jej uniesienia.
Stymulacja leniwego oka
Po poprawieniu wzroku i rozwiązaniu podstawowych problemów medycznych, można podjąć różne działania, aby poprawić funkcję leniwego oka.
Okluzja lub użycie łaty: Łata umieszczana jest na «dobrym» oku, zmuszając leniwe oko do pracy. Mózg, otrzymując informacje tylko z tego oka, nie będzie miał innego wyjścia, jak je aktywować. Łata nie rozwiąże problemu skrętu oka, ale poprawi widzenie w leniwym oku.
Czas noszenia plastra zależy od wielu czynników, w tym wieku dziecka oraz stopnia problemu. Zwykle jest noszony przez kilka godzin dziennie. Dziecko powinno być zachęcane do wykonywania zadań wymagających skupienia, na przykład czytania czy rysowania, podczas noszenia plastra.
Krople atropinowe: Mogą być używane do rozmycia widzenia w zdrowym oku. Atropina rozszerza źrenicę, co powoduje rozmycie obrazu, a tym samym stymulację leniwego oka. W porównaniu do łaty, krople są mniej kłopotliwe i mogą być równie skuteczne, zwłaszcza dla dzieci, które nie tolerują noszenia plastra.
Ćwiczenia wzroku: Różnego rodzaju ćwiczenia i gry mogą wspierać rozwój wzroku w leniwym oku. Eksperci sugerują, że są one szczególnie pomocne dla starszych dzieci i mogą być stosowane w połączeniu z innymi metodami leczenia.
Operacja: W niektórych przypadkach przeprowadza się operację oczu, aby poprawić ich wygląd i wyrównanie, co może, ale nie musi, wpłynąć na poprawę widzenia.
Ćwiczenia
Ćwiczenia wspomagające prawidłowe widzenie nazywają się ortoptyką. Nie ma jednak określonych ćwiczeń, które mogłyby poprawić niedowidzenie w początkowych stadiach.
Silniejsze oko można zakrywać, a słabsze stymulować intensywnymi działaniami wzrokowymi, takimi jak rysowanie, kolorowanie czy układanie klocków Lego, w zależności od wieku dziecka.
Inne ćwiczenia, takie jak home-based pencil push-up (HBPP), mogą być stosowane, gdy siła powróci do słabszego oka. Polegają one na powolnym przesuwaniu ołówka w kierunku nosa z jednoczesnym skupianiem się na końcu ołówka, aż obraz stanie się niewyraźny.
Niemniej jednak, ćwiczenia domowe nie są zazwyczaj stosowane u osób z niedowidzeniem w leczeniu pierwszego rzutu. Wiele ćwiczeń ortoptycznych wymaga widzenia w obu oczach i jest przeznaczonych dla osób z różnymi problemami ze wzrokiem.
Przyczyny
Wszystko, co utrudnia widzenie w każdym oku podczas rozwoju dziecka, może prowadzić do leniwego oka. Choć przyczyny nie są do końca zrozumiałe, mózg tłumi obrazy pochodzące z uszkodzonego oka.
Oto niektóre z możliwych przyczyn niedowidzenia:
Strabismus
Jest to brak równowagi w mięśniach, które pozycjonują oczy, co sprawia, że jedno oko jest skrzywione lub przesunięte. Nierównowaga utrudnia obu oczom wspólne śledzenie przedmiotów. Strabismus może być dziedziczony lub być wynikiem dalekowzroczności, choroby wirusowej lub urazu.
Niedowidzenie anizometropiczne
Błąd refrakcji występuje, gdy światło nie jest prawidłowo skupione w oku. Może to być wynikiem krótkowzroczności, dalekowzroczności lub astygmatyzmu, które powodują niewyraźne widzenie.
Dziecko z anizometropią będzie bardziej dalekowzroczne lub krótkowzroczne w jednym oku, co prowadzi do rozwinięcia się niedowidzenia w oku, które jest bardziej efektywne.
Amblyopia pozbawienia bodźca
To najmniej powszechna forma niedowidzenia, gdzie jedno oko nie może prawidłowo widzieć i staje się słabsze. Może to dotyczyć także obu oczu.
Może być spowodowane:
- owrzodzeniem rogówki, bliznami lub innymi chorobami oczu.
- wrodzoną zaćmą, w której dziecko rodzi się z zachmurzeniem soczewki.
- opadaniem powiek lub opadającą powieką.
- jaskrą.
- urazem oka.
- operacją oka.
Objawy
Dziecko z niedowidzeniem nie jest w stanie prawidłowo skupić wzroku na jednym oku.
Drugie oko rekompensuje problem na tyle, że słabsze oko cierpi. Oko, które ma zaburzenia widzenia, nie otrzymuje wyraźnych obrazów, a mózg zaczyna je ignorować.
W wielu przypadkach mocniejsze oko rekompensuje niedobór tak dobrze, że dziecko nie zauważa problemu. Dlatego leniwe oko często pozostaje niewykryte, aż do rutynowych badań wzroku.
Objawy leniwego oka mogą obejmować:
- rozmazany obraz
- podwójne widzenie
- słaba percepcja głębi
- oczy nie współpracują ze sobą
- skręt oka, zarówno w górę, w dół, na zewnątrz, jak i do wewnątrz
Ważne jest, aby dzieci przechodziły regularne kontrole wzroku. W większości krajów pierwsze badanie wzroku odbywa się w wieku od 3 do 5 lat. Wczesne wykrycie problemów takich jak przekrwienie oczu, zaćma dziecięca czy inne schorzenia oczu w rodzinie jest niezwykle istotne. Rodzice, którzy zauważą, że oko dziecka wędruje, powinni jak najszybciej zgłosić to lekarzowi.
Diagnoza
Wczesna diagnoza jest kluczowa, najlepiej przed 6. rokiem życia. Ponieważ dzieci często nie są świadome istniejącego problemu, może to być wyzwaniem.
Rutynowe badanie wzroku
W krajach rozwiniętych dzieci mają pierwsze badanie wzroku w wieku od 3 do 5 lat lub przed rozpoczęciem nauki w szkole.
Dzięki temu większość przypadków niedowidzenia jest diagnozowana i leczona.
Jeśli okulista lub optometrysta podejrzewa, że dziecko ma leniwe oko, przeprowadza się dalsze badania przed postawieniem diagnozy.
Każde oko jest badane osobno, aby określić, czy występują jakiekolwiek problemy z bliskowzrocznością lub dalekowzrocznością oraz jak poważne są te problemy. Dziecko będzie również dokładnie testowane, aby sprawdzić, czy występuje skręt oka.
Komplikacje
Ślepota: W przypadku braku leczenia pacjent może ostatecznie stracić wzrok w uszkodzonym oku, a ta utrata wzroku jest zwykle trwała. Zgodnie z danymi National Eye Institute, leniwe oko jest najczęstszą przyczyną upośledzenia wzroku w jednym oku u dzieci i młodych dorosłych w USA.
Strabismus: Niewłaściwe wyrównanie oczu może stać się trwałe, prowadząc do dalszych problemów.
Centralne widzenie: Jeśli niedowidzenie nie zostanie leczone w dzieciństwie, centralne widzenie pacjenta może się nie rozwinąć prawidłowo, co wpłynie na ich zdolność do wykonywania niektórych zadań.
Nowe badania i statystyki z 2024 roku
W 2024 roku badania nad leczeniem niedowidzenia przynoszą obiecujące wyniki. Nowe terapie, takie jak terapia wizualna i stymulacja neurosensoryczna, zyskują na popularności i udowadniają swoją skuteczność w poprawie funkcji wzrokowych u dzieci. W badaniach opublikowanych w 2024 roku wykazano, że dzieci, które uczestniczyły w programach terapii wizualnej, wykazywały znaczną poprawę w porównaniu do tych, które jedynie stosowały tradycyjne metody leczenia.
Dodatkowo, nowe technologie, takie jak aplikacje mobilne do ćwiczeń wzrokowych, stają się dostępne i oferują interaktywne podejście do rehabilitacji wzroku. Badania sugerują, że dzieci, które korzystają z tych narzędzi, mają lepsze wyniki w testach wzrokowych, co może zrewolucjonizować sposób, w jaki podchodzimy do leczenia leniwego oka.
Warto również zwrócić uwagę na znaczenie wczesnej interwencji. Badania pokazują, że dzieci, które otrzymały diagnozę i rozpoczęły leczenie przed 5. rokiem życia, mają znacznie wyższe wskaźniki sukcesu w rehabilitacji wzroku. To podkreśla potrzebę regularnych badań kontrolnych i świadomości rodziców na temat zdrowia wzrokowego ich dzieci.
