Udary to ataki mózgowe, które występują, gdy dopływ krwi do mózgu zostaje zablokowany. Udar to nagły przypadek medyczny, który wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Według statystyk, udar jest piątą najczęstszą przyczyną śmierci w Stanach Zjednoczonych, z roczną liczbą pacjentów sięgającą prawie 800 000. To oznacza, że co 40 sekund jedna osoba doświadcza udaru.
W tym artykule omówimy, dlaczego występują udary, jak są leczone, różne ich typy oraz kroki, które można podjąć, aby zapobiec udarowi.
Szybkie fakty dotyczące udaru:
- Podczas udaru mózg nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu ani składników odżywczych, co prowadzi do śmierci komórek mózgowych.
- Udary muszą być diagnozowane i leczone jak najszybciej, aby zminimalizować uszkodzenia mózgu.
- Leczenie zależy od rodzaju udaru.
- Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania udarom jest prowadzenie zdrowego stylu życia oraz kontrola podstawowych chorób, które mogą zwiększać ryzyko.
Czym jest udar?
Udar występuje, gdy dopływ krwi do mózgu zostaje przerwany lub zmniejszony. W takiej sytuacji mózg nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych, co prowadzi do obumierania komórek mózgowych.
W USA około 40% osób umierających na udar to mężczyźni, a 60% to kobiety.
Z danych American Heart Association (AHA) wynika, że Afroamerykanie mają prawie dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia udaru w porównaniu do białych Amerykanów, a ich ryzyko zgonu z powodu udaru jest również znacznie wyższe.
Leczenie
Ponieważ udary niedokrwienne i krwotoczne mają różne przyczyny, wymagają różnych form leczenia.
Szybka diagnoza typu udaru jest kluczowa dla minimalizacji uszkodzeń mózgu, ponieważ leczenie dedykowane jednemu typowi udaru może być szkodliwe dla innego.
Udar niedokrwienny
Udary niedokrwienne są spowodowane zablokowaniem lub zwężeniem tętnic, dlatego leczenie koncentruje się na przywróceniu odpowiedniego przepływu krwi do mózgu.
Leczenie zaczyna się od leków, które rozpuszczają skrzepy i zapobiegają powstawaniu nowych. Aspiryna oraz tkankowy aktywator plazminogenu (TPA) to najczęściej stosowane terapie. TPA jest bardzo skuteczny w rozpuszczaniu skrzepów, ale musi być podawany w ciągu 4,5 godziny od wystąpienia objawów udaru mózgu.
W przypadku bardziej zaawansowanych procedur stosuje się TPA bezpośrednio do tętnicy w mózgu lub cewnik w celu fizycznego usunięcia skrzepu. Badania wciąż trwają, aby lepiej zrozumieć korzyści z tych interwencji.
Istnieją również inne procedury mające na celu zmniejszenie ryzyka udarów lub TIA. Endarterektomia tętnicy szyjnej polega na chirurgicznym usunięciu blokad płytki nazębnej z tętnicy szyjnej.
Alternatywnie, angioplastyka polega na wprowadzeniu małego balonika do zwężonej tętnicy przez cewnik, a następnie umieszczeniu stentu, aby zapobiec ponownemu zwężeniu.
Udar krwotoczny
Udary krwotoczne występują, gdy krew wycieka do mózgu, co wymaga kontroli krwawienia i zmniejszenia ciśnienia w mózgu.
Leczenie może obejmować leki, które obniżają ciśnienie w mózgu, kontrolują ciśnienie krwi oraz zapobiegają napadom padaczkowym.
W przypadku pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna, można podać leki neutralizujące działanie tych substancji lub transfuzje krwi w celu uzupełnienia utraty.
Chirurgia może być konieczna do naprawy problemów z naczyniami, które prowadzą do udarów krwotocznych. Chirurdzy mogą zakładać zaciski u podstawy tętniaka lub wypełniać go cewkami, aby zatrzymać przepływ krwi i zapobiec jego pęknięciu.
Jeśli krwotok spowodowany jest malformacjami tętniczo-żylnymi (AVM), chirurgiczne usunięcie takich zmian może być także rozważane, pod warunkiem że nie są one zbyt duże ani głębokie.
Rehabilitacja
Udar to wydarzenie, które ma ogromny wpływ na życie, zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Skuteczna rehabilitacja po udarze często obejmuje konkretne terapie oraz wsparcie, takie jak:
- Mowa: Terapia mowy pomaga w problemach z mówieniem i rozumieniem. Praktyka i zmiana stylu komunikacji są kluczowe.
- Fizjoterapia: Pomaga w przywróceniu ruchu i koordynacji. Kluczowe jest pozostanie aktywnym, nawet jeśli początki są trudne.
- Terapia zajęciowa: Wspiera codzienne czynności, takie jak gotowanie, ubieranie się czy pisanie.
- Grupy wsparcia: Umożliwiają dzielenie się doświadczeniami i wsparcie w problemach zdrowia psychicznego, takich jak depresja.
- Wsparcie rodziny i przyjaciół: Bliscy powinni oferować pomoc i komfort, co jest niezwykle istotne w procesie rehabilitacji.
Rehabilitacja jest procesem długotrwałym, ale przy odpowiedniej pomocy i wsparciu możliwe jest powrócenie do normalnego życia, w zależności od ciężkości udaru.
Zapobieganie
Najlepszym sposobem na zapobieganie udarom jest kontrolowanie podstawowych czynników ryzyka. Oto kilka zmian stylu życia, które mogą w tym pomóc:
- jedzenie zdrowej diety
- utrzymywanie zdrowej wagi
- regularna aktywność fizyczna
- niepalenie tytoniu
- umiarkowane picie alkoholu
Zdrowa dieta powinna być bogata w owoce, warzywa oraz pełnoziarniste produkty, a jednocześnie ograniczać spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa oraz cholesterolu. Ważne jest także, aby ograniczyć sól, co pozwoli na utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi.
Inne metody zmniejszające ryzyko udaru obejmują:
- kontrolowanie ciśnienia krwi
- zarządzanie cukrzycą
- leczenie obturacyjnego bezdechu sennego
Oprócz zmian w stylu życia, lekarz może przepisać leki przeciwzakrzepowe lub przeciwpłytkowe, aby zmniejszyć ryzyko udarów.
Dodatkowo rozważa się również zabiegi chirurgiczne w celu redukcji ryzyka nawracających udarów, a także inne opcje, które są w trakcie badań.
Rodzaje
Istnieją trzy główne rodzaje udarów:
- Udar niedokrwienny: Najczęstszy rodzaj udaru, który występuje, gdy zakrzep blokuje dopływ krwi i tlenu do mózgu.
- Udar krwotoczny: Występuje, gdy osłabione naczynie krwionośne pęka, często w wyniku tętniaków lub AVM.
- Przejściowe ataki niedokrwienne (TIA): Opisuje się je jako mini-udary, kiedy to przepływ krwi do mózgu jest krótkotrwale przerwany.
Przyczyny
Różne typy udarów mają różne przyczyny. Udar mózgu dotyka częściej osoby z następującymi czynnikami ryzyka:
- nadwaga
- wiek powyżej 55 lat
- wywiad rodzinny lub osobisty z udarami mózgu
- nieaktywny tryb życia
- nadużywanie alkoholu, palenie lub używanie nielegalnych narkotyków
Udar niedokrwienny
Jest to rodzaj udaru spowodowany blokadą lub zwężeniem tętnic, co prowadzi do niedokrwienia. Niedokrwienie znacząco ogranicza przepływ krwi, co uszkadza komórki mózgowe.
Blokady te często powstają w wyniku skrzepów krwi, które mogą tworzyć się w tętnicach mózgu lub w innych naczyniach krwionośnych w ciele, zanim dotrą do węższych tętnic w mózgu.
Złogi tłuszczowe w tętnicach, zwane płytką nazębną, także mogą prowadzić do powstawania skrzepów, co skutkuje niedokrwieniem.
Udar krwotoczny
Ten typ udaru jest spowodowany pęknięciem osłabionych tętnic w mózgu.
Krew, która przedostaje się do mózgu, wywiera nacisk na komórki mózgowe, co prowadzi do ich uszkodzenia. Zmniejsza również dopływ krwi do tkanki mózgowej po krwotoku. Naczynia krwionośne mogą pękać, co prowadzi do krwawienia w mózgu lub w przestrzeni między mózgiem a czaszką.
Pęknięcia mogą być wynikiem stanów takich jak nadciśnienie, urazy, stosowanie leków rozrzedzających krew oraz tętniaki. Tętniaki to osłabienia w ścianach naczyń krwionośnych.
Krwotok śródmózgowy jest najczęstszym typem udaru krwotocznego, występującym, gdy tkanka mózgowa zalewa się krwią z pękającej tętnicy.
Krwotok podpajęczynówkowy jest drugim typem udaru krwotocznego i występuje rzadziej, gdy krwawienie występuje w obszarze między mózgiem a cienkimi tkankami, które go pokrywają.
Przejściowy atak niedokrwienny (TIA)
TIA różnią się od innych typów, ponieważ przepływ krwi do mózgu jest jedynie krótkotrwale przerwany. TIA są podobne do udarów niedokrwiennych i zazwyczaj są spowodowane skrzepami krwi.
Powinny być traktowane jako nagłe przypadki medyczne, mimo że objawy są przemijające. Stanowią one ostrzeżenie przed przyszłymi udarami i wskazują na potencjalnie zablokowane źródło tętnicy lub skrzep w sercu.
Z danych Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) wynika, że ponad jedna trzecia osób, które doświadczyły TIA, może doświadczyć poważnego udaru w ciągu roku, jeśli nie otrzymają leczenia. Od 10 do 15% osób ma ryzyko wystąpienia udaru w ciągu 3 miesięcy od TIA.
Objawy
Objawy udaru często występują nagle.
Główne objawy udaru to:
- zamieszanie, w tym trudności z mówieniem i rozumieniem
- ból głowy, często z zaburzeniami świadomości lub wymiotami
- drętwienie lub niemożność poruszania częścią twarzy, ramienia lub nogi, zwłaszcza po jednej stronie ciała
- problemy z widzeniem w jednym lub obu oczach
- trudności w chodzeniu, w tym zawroty głowy i brak koordynacji
Udary mogą prowadzić do długotrwałych problemów zdrowotnych. Na to, jak poważne mogą być skutki, wpływa czas diagnozy i leczenia, co może skutkować czasową lub stałą niepełnosprawnością.
Oprócz powyższych objawów, osoby po udarze mogą również zmagać się z:
- problemami z kontrolą pęcherza lub jelit
- depresją
- bólem rąk i stóp, który zwiększa się w trakcie ruchu i zmian temperatury
- paraliżem lub osłabieniem jednej lub obu stron ciała
- trudnościami w kontrolowaniu lub wyrażaniu emocji
Objawy mogą być różne i mieć odmienny stopień nasilenia.
Aby zapamiętać oznaki udaru mózgu, można użyć akronimu F.A.S.T., który może pomóc w szybszym rozpoznaniu:
- Opadanie twarzy: Czy jedna strona twarzy opada, gdy osoba próbuje się uśmiechnąć?
- Słabość ramienia: Czy jedno ramię opada, gdy osoba próbuje unieść oba ramiona?
- Trudności w mowie: Czy mowa osoby jest niewyraźna lub dziwna, gdy próbuje powtórzyć proste zdanie?
- Czas zadzwonić pod 911: Jeśli występuje którykolwiek z tych objawów, natychmiast skontaktuj się z służbami ratunkowymi.
Im szybciej osoba z podejrzeniem udaru otrzyma pomoc medyczną, tym lepsze są rokowania i mniejsze ryzyko trwałych uszkodzeń lub śmierci.
Diagnoza
Udary występują nagle i często pojawiają się zanim osoba dotrze do lekarza w celu uzyskania właściwej diagnozy.
Aby osoby, które doznają udaru, otrzymały jak najlepszą diagnozę i leczenie, powinny być leczone w szpitalu w ciągu 3 godzin od wystąpienia pierwszych objawów.
Istnieje kilka rodzajów testów diagnostycznych, które lekarze mogą zastosować, aby określić typ udaru mózgu:
- Badanie fizykalne: Lekarz zapyta o objawy i historię zdrowia. Może kontrolować ciśnienie krwi, słuchać tętnic szyjnych w szyi i badać naczynia krwionośne w tylnej części oczu.
- Badania krwi: Lekarz może zlecić badania krwi, aby ocenić czas krzepnięcia oraz poziomy substancji we krwi, w tym czynniki krzepliwości i ewentualne infekcje.
- Badanie CT: Seria zdjęć rentgenowskich, która może ujawnić krwotoki, udary, guzy i inne patologie w mózgu.
- Skan MRI: Użycie fal radiowych i magnesów do stworzenia obrazu mózgu i wykrycia uszkodzonej tkanki mózgowej.
- USG szyjki: Badanie ultrasonograficzne w celu oceny przepływu krwi w tętnicach szyjnych oraz wykrycia blaszki miażdżycowej.
- Angiogram mózgowy: Wstrzyknięcie barwnika do naczyń krwionośnych mózgu w celu uzyskania szczegółowego obrazu struktur naczyniowych.
- Echokardiogram: Tworzy szczegółowy obraz serca, aby ocenić źródła potencjalnych skrzepów, które mogłyby doprowadzić do udaru.
Jedynie skanowanie mózgu w warunkach szpitalnych pozwala na potwierdzenie rodzaju udaru, który miał miejsce.
Aktualne badania i nowe podejścia terapeutyczne
W 2024 roku badania nad udarami mózgu koncentrują się na nowych metodach leczenia oraz rehabilitacji. Obecnie prowadzone są liczne badania kliniczne mające na celu ocenę skuteczności nowych leków oraz terapii, które mogą przyspieszyć powrót do zdrowia po udarze. Na przykład, terapie komórkowe i regeneracyjne pokazują obiecujące wyniki w poprawie funkcji poznawczych i motorycznych u pacjentów po udarze.
Ponadto nowoczesne technologie, takie jak telemedycyna, zyskują na znaczeniu w monitorowaniu pacjentów oraz w rehabilitacji. Umożliwiają one lekarzom dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjentów, co przekłada się na lepsze efekty leczenia.
Warto również zwrócić uwagę na znaczenie wczesnej interwencji i edukacji pacjentów na temat objawów udaru oraz czynników ryzyka. Wzrost świadomości społecznej na temat udarów może znacząco wpłynąć na zmniejszenie ich występowania oraz poprawę rokowań pacjentów.
