Stopa końsko-szpotawa to stan, w którym stopa lub stopy noworodka wydają się obracać wewnętrznie przy kostce. W takim przypadku stopa jest skierowana w dół i do wewnątrz, a podeszwy stóp są skierowane do siebie. Medycznie jest to znane jako talipes equinovarus (TEV) lub wrodzone łac. Equinovarus (CTEV). W około 50 procentach przypadków dotyczy to obu stóp.
Według National Institutes of Health (NIH), nieco ponad 1 na 1000 dzieci rodzi się ze stopą końsko-szpotawą. To zaburzenie może wpływać na jakość życia, dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i interwencja.
Objawy
W stopach końsko-szpotawych ścięgna na wewnętrznej stronie nogi są skrócone, kości mają nietypowy kształt, a ścięgno Achillesa jest zaostrzone. Nieleczona osoba może wydawać się chodzić po kostkach lub bokach stóp.
U niemowlęcia urodzonego ze stopą szponiastą można zaobserwować następujące objawy:
- górna część stopy obraca się w dół i do wewnątrz
- łuk stopy jest bardziej wyraźny, a pięta obraca się do wewnątrz
- w ciężkich przypadkach stopa może wyglądać jak do góry nogami
- mięśnie łydek są słabo rozwinięte
- jeśli dotyczy tylko jednej stopy, zazwyczaj jest ona nieco krótsza od drugiej, szczególnie na pięcie
Osoby ze stopą końsko-szpotawą zwykle nie odczuwają dyskomfortu ani bólu podczas chodzenia. Po narodzinach dziecka pracownik służby zdrowia zazwyczaj zauważa stopę końsko-szpotawą, a czasami można ją wykryć jeszcze przed porodem.
Większość dzieci ma tylko stopę końsko-szpotawą i nie ma innych schorzeń, ale czasami występuje ona z innymi problemami, takimi jak rozszczep kręgosłupa.
Czynniki ryzyka dla stopy końsko-szpotawej
Czynniki ryzyka wystąpienia stopy końsko-szpotawiej obejmują:
- Płeć: mężczyźni są dwukrotnie bardziej narażeni na tę wadę niż kobiety.
- Genetyka: Jeśli rodzic miał stopę końsko-szpotawą, ich dzieci mają większe szanse na urodzenie się z tym stanem. Ryzyko jest wyższe, jeśli oboje rodzice mają tę wadę.
Naukowcy z Washington University School of Medicine w Stanach Zjednoczonych prześledzili mutacje w genie krytycznym dla wczesnego rozwoju kończyn dolnych, zwanym PITX1, co może mieć znaczenie w powstawaniu tej wady.
Przyczyny
Stopa końsko-szpotawa jest głównie idiopatyczna, co oznacza, że przyczyna nie jest do końca znana. Uważa się, że czynniki genetyczne odgrywają kluczową rolę, a niektóre specyficzne zmiany genów zostały z nią powiązane, chociaż mechanizmy te nie są jeszcze dobrze zrozumiane. Istnieje również podejrzenie, że jest przekazywana w rodzinach.
Nie jest to spowodowane pozycją płodu w macicy. Czasami może być związana z nieprawidłowościami szkieletowymi, takimi jak rozszczep kręgosłupa czy dysplazja stawu biodrowego. Istnieje również podejrzenie, że czynniki nerwowo-mięśniowe, mogące wynikać z nieprawidłowości w mózgu, rdzeniu kręgowym, nerwach lub mięśniach, mogą przyczyniać się do wystąpienia tej wady.
Czynniki środowiskowe mogą również odgrywać pewną rolę. Badania wskazują na związek między częstością występowania stopy końsko-szpotawą a wiekiem matki, a także na wpływ palenia papierosów przez matkę i obecność cukrzycy.
Zidentyfikowano także związek między wczesną amniopunkcją (przed 13 tygodniem ciąży) a wyższym ryzykiem wystąpienia stopy końsko-szpotawej.
Diagnoza
Stan jest natychmiast widoczny po urodzeniu. Można go również wykryć przed urodzeniem za pomocą ultradźwięków, zwłaszcza jeśli dotyczy obu stóp. Jeśli zostanie wykryty przed porodem, żadne leczenie nie jest możliwe, dopóki dziecko się nie urodzi.
Niezależnie od tego, czy stan zostanie wykryty w czasie ciąży, czy po porodzie, lekarze zalecają dodatkowe testy w celu sprawdzenia innych problemów zdrowotnych, takich jak rozszczep kręgosłupa i dystrofia mięśniowa. Promienie rentgenowskie mogą być pomocne w dokładniejszym obserwowaniu deformacji i ocenie stanu stóp.
Leczenie
Stopa końsko-szpotawa nie ulegnie poprawie bez leczenia. Pozostawienie stopy bez interwencji zwiększa ryzyko powikłań w późniejszym życiu. Leczenie zaczyna się w ciągu tygodni po urodzeniu, a jego celem jest zapewnienie, że stopy będą funkcjonalne i wolne od bólu.
Metoda Ponsetiego
Podstawowym sposobem leczenia jest metoda Ponsetiego, w której specjalista manipuluje stopą dziecka dłońmi. Celem jest skorygowanie zgięcia stopy. Następnie odciski gipsowe nakłada się od stóp do uda, aby utrzymać stopę w odpowiedniej pozycji.
Sesje zazwyczaj odbywają się raz w tygodniu. Manipulacja i odlewanie są przeprowadzane bardzo delikatnie, a pacjent nie powinien odczuwać bólu. Z każdym zabiegiem zmienia się odlew gipsowy, a stopa jest korygowana nieco bardziej. Cały proces można powtórzyć od 4 do 10 razy, w zależności od postępu leczenia.
Drobne zabiegi chirurgiczne mogą być konieczne po leczeniu metodą Ponsetiego, aby uwolnić ścięgno Achillesa, jeśli to będzie potrzebne.
Po poprawieniu stopy pacjent musi nosić specjalne buty przymocowane do klamry, aby utrzymać stopę lub stopy w najlepszej pozycji. Ma to na celu zapobieganie nawrotom.
Przez 2 do 3 miesięcy buty są noszone przez 23 godziny na dobę. Następnie nosi się je tylko w nocy i podczas drzemek dziennych, aż do około 4 roku życia. Aby metoda Ponsetiego była skuteczna, należy ją przeprowadzać jak najwcześniej, a rodzice muszą ściśle przestrzegać instrukcji noszenia butów.
Jeśli instrukcje nie są przestrzegane, stopa może powrócić do pierwotnej pozycji, a leczenie będzie musiało rozpocząć się od nowa. Podczas gdy niemowlę nosi odlew, rodzice powinni monitorować zmiany koloru skóry lub temperatury, ponieważ mogą one wskazywać, że obsada jest zbyt ciasna.
Metoda francuska
Francuska metoda funkcjonalna polega na codziennym rozciąganiu, ćwiczeniu, masażu i unieruchamianiu stopy za pomocą nieelastycznej taśmy. Celem jest stopniowe przesuwanie stopy do właściwej pozycji.
W pierwszych trzech miesiącach sesje terapeutyczne prowadzone są głównie przez fizjoterapeutę, co pozwala na uzyskanie największej poprawy w tym czasie. Rodzice przechodzą szkolenie, aby móc wykonywać niektóre zabiegi w domu.
Taping i szynowanie trwają do ukończenia przez dziecko 2 lat. Niestety, ta metoda nie jest obecnie dostępna w wielu częściach Stanów Zjednoczonych.
Jeśli stopa końsko-szpotawa jest jedynym problemem niemowlęcia, leczenie zwykle kończy się pełnym sukcesem. Nawet jeśli nie można całkowicie skorygować problemu, znaczna poprawa wyglądu i funkcji stopy jest możliwa.
Chirurgia
Zabiegi chirurgiczne mogą być stosowane, jeśli inne metody nie przynoszą rezultatów, ale zazwyczaj są stosowane tylko w skrajnych przypadkach. Chirurgia ma na celu dostosowanie ścięgien, więzadeł i stawów w stopie i kostce, na przykład poprzez uwolnienie ścięgnięcia Achillesa lub przez przesunięcie ścięgien.
Bardziej inwazyjna operacja polega na uwolnieniu struktur tkanek miękkich w stopie, a następnie chirurg stabilizuje stopę przy użyciu szpilek i odlewu. Operacja ta może prowadzić do nadmiernej koordynacji, sztywności oraz bólu i została powiązana z zapaleniem stawów w późniejszym życiu.
Komplikacje
Dobrze leczona stopa końsko-szpotawa nie powinna pozostawiać dziecka w gorszej sytuacji. Dzieci powinny być w stanie biegać i bawić się jak inne dzieci. Pozostawione bez leczenia mogą jednak wystąpić powikłania.
W większości przypadków nie będzie bólu ani dyskomfortu, dopóki dziecko nie zacznie stawać i chodzić. Często mogą wystąpić trudności w chodzeniu po podeszwach stóp.
Dziecko może być zmuszone do korzystania z kulek stóp, aby chodzić, co może prowadzić do nieprawidłowego rozkładu ciężaru ciała. W bardzo ciężkich przypadkach może być konieczne wspieranie nogi powyżej kolan.
Istnieje również długoterminowe ryzyko rozwoju zapalenia stawów w późniejszym życiu. Niezdolność do prawidłowego chodzenia może utrudnić osobie ze stopą końsko-szpotawą pełne uczestnictwo w niektórych zajęciach. Nietypowy wygląd stopy może również powodować problemy z poczuciem własnej wartości.
Nawet przy leczeniu, stopa dotknięta wadą będzie od 1 do 1,5 raza mniejsza od zdrowej oraz mniej ruchliwa. Cielę nogi również będzie mniejsze.
Znani ludzie urodzeni z stopą końsko-szpotawą
Niektóre znane osoby, które urodziły się z stopą końsko-szpotawą, to:
- Klaudiusz, cesarz rzymski
- Dudley Moore, angielski aktor
- Damon Wayans, amerykański aktor i komik
- Troy Aikman, amerykański piłkarz, prezenter telewizyjny
- Steven Gerrard, angielski piłkarz
- Kristi Yamaguchi, zdobywczyni złotego medalu olimpijskiego w 1992 roku w łyżwiarstwie figurowym
Osoby z stopą końsko-szpotawą mogą napotykać pewne ograniczenia w mobilności. W związku z tym Administracja Zabezpieczeń Społecznych (SSA) uznaje niektóre przypadki za podstawę do przyznania niepełnosprawności społecznej, jednak zależy to od stopnia nasilenia schorzenia.
Rodzice dzieci ze stopą końsko-szpotawą mogą odczuwać lęk, ale przy odpowiednim leczeniu, osoby te powinny z czasem być w stanie bez przeszkód korzystać ze stopy.
Aktualne badania i nowe podejścia
W 2024 roku badania nad stopą końsko-szpotawą koncentrują się na nowych terapiach genowych oraz zastosowaniach technologii 3D w ortotyce. Nowe podejścia terapeutyczne mogą zmniejszyć potrzebę chirurgicznych interwencji, a także poprawić efektywność rehabilitacji. Badania nad wpływem wczesnej interwencji oraz programów prewencyjnych wykazały, że dzieci poddawane leczeniu w pierwszych tygodniach życia mają znacznie lepsze wyniki funkcjonalne i estetyczne w późniejszym życiu.
Ponadto, coraz więcej ośrodków bada wpływ czynników środowiskowych i stylu życia matek na rozwój stopy końsko-szpotawiej, co może prowadzić do lepszej profilaktyki i edukacji przyszłych rodziców. Obecnie prowadzone są również badania nad rolą mikrobiomu w kontekście rozwoju patologii kończyn dolnych, co otwiera nowe możliwości w zakresie zrozumienia przyczyn tego schorzenia.
