Udar mózgu, często nazywany «atakiem mózgu», występuje, gdy przepływ krwi do mózgu zostaje nagle przerwany.
Udarzy są drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie, według American Stroke Association. Większość udarów spowodowana jest zakrzepem krwi, nagromadzeniem płytki nazębnej lub kombinacją tych dwóch czynników, co określane jest jako udar niedokrwienny.
Około 87 procent wszystkich udarów to udary niedokrwienne. Inny typ udaru, znany jako udar krwotoczny, występuje, gdy naczynie krwionośne w mózgu lub wokół niego pęka z powodu osłabienia ściany naczynia.
Co powoduje udar niedokrwienny?
Udar niedokrwienny jest wynikiem miażdżycy, stanu, w którym w naczyniach krwionośnych organizmu gromadzą się złogi tłuszczowe, co prowadzi do ich zwężenia.
Kiedy masa płytki nazębnej osiąga krytyczny poziom, może zablokować dopływ krwi do ważnych narządów, w tym mózgu.
Skrzep krwi, który przemieszcza się przez naczynia krwionośne, może przywierać do istniejącej płytki, co powoduje dalsze zatykanie przepływu.
Tętnice szyjne w szyi dostarczają krew do mózgu. Jeśli którakolwiek z tych tętnic zostanie zablokowana przez płytkę, może to skutkować udarem.
Nagromadzenie płytki w tętnicach szyjnych nazywane jest chorobą tętnic szyjnych i stanowi istotny czynnik ryzyka udaru.
Miażdżyca może także dotyczyć tętnic wieńcowych, które zaopatrują serce w krew. Zablokowanie w tych tętnicach może prowadzić do zawału serca.
Miażdżyca często nie daje żadnych objawów, dlatego wiele osób nie zdaje sobie sprawy z jej obecności, dopóki nie dojdzie do poważnego incydentu, takiego jak udar czy zawał.
Czynniki ryzyka
Czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego i choroby tętnic szyjnych są w dużej mierze takie same. Należą do nich:
- Wysokie ciśnienie krwi: jest to najważniejszy czynnik ryzyka udaru mózgu.
- Cukrzyca: osoby z cukrzycą mają czterokrotnie większe ryzyko wystąpienia choroby tętnic szyjnych.
- Miażdżyca tętnic lub historia rodzinna tych schorzeń.
- Migotanie przedsionków (Afib): 15% udarów zatorowych występuje u osób z Afib.
- Poziom cholesterolu: może obejmować wysoki «zły» cholesterol LDL lub niski «dobry» cholesterol HDL.
- Bezczynność: brak regularnej aktywności fizycznej sprzyja podwyższeniu ciśnienia krwi, cholesterolu oraz otyłości, co zwiększa ryzyko miażdżycy.
- Nadwaga lub otyłość.
- Niezdrowa dieta: nadmiar nasyconych tłuszczów, cholesterolu, sodu i cukru prowadzi do wielu problemów zdrowotnych, w tym cukrzycy i chorób serca.
- Powyżej 55 roku życia: ryzyko udaru rośnie po 55 roku życia i zwiększa się z każdą dekadą.
Innym istotnym czynnikiem ryzyka jest wcześniejszy przejściowy atak niedokrwienny (TIA). TIA, nazywany «mini-udarem», to chwilowe zablokowanie przepływu krwi do mózgu.
Objawy TIA są zgodne z objawami udaru niedokrwiennego, ale zazwyczaj ustępują w ciągu 5 minut i nie powodują trwałych uszkodzeń. Około jedna trzecia osób, które doświadczyły TIA, może doznać poważniejszego udaru w ciągu roku.
Palenie tytoniu sprzyja gromadzeniu się płytki nazębnej w naczyniach, zwiększa skłonność krwi do krzepnięcia, negatywnie wpływa na poziom cholesterolu oraz uszkadza naczynia krwionośne, co zwiększa ryzyko udaru.
Rodzaje udaru niedokrwiennego
Wszystkie udary niedokrwienne są wynikiem przerwania dopływu krwi do mózgu, jednak mogą być spowodowane różnymi rodzajami zatorów:
- Udar zatorowy występuje, gdy zator, będący zakrzepem lub kawałkiem płytki nazębnej, przemieszcza się z innej części ciała do naczyń krwionośnych mózgu.
- Udar zakrzepowy ma miejsce, gdy skrzeplina powstaje wewnątrz naczynia krwionośnego mózgu.
Objawy
Udar jest stanem nagłym, dlatego ważne jest szybkie skontaktowanie się z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów.
Objawy udaru niedokrwiennego często dotyczą jednej strony ciała i rozwijają się szybko.
American Stroke Association zaleca, aby pamiętać o akronimie F.A.S.T. Oznacza on:
F = Opadanie twarzy, zwłaszcza po jednej stronie. Aby to sprawdzić, poproś osobę o uśmiech lub pokazanie języka; jeśli uśmiech jest nierówny lub język przemieszcza się na bok, to może być sygnał alarmowy.
A = Osłabienie ramienia, niemożność uniesienia jednej ręki lub odczucie osłabienia w jednym ramieniu.
S = Problemy z mową, takie jak trudności w mówieniu lub wyraźne powtórzenie zdania.
T = Czas zadzwonić pod numer 9-1-1.
Oprócz oznak F.A.S.T., udar może również powodować inne objawy, które występują nagle:
- Trudności w poruszaniu się po jednej stronie ciała
- Zaburzenia równowagi, zawroty głowy, upadki bez przyczyny
- Zamieszanie, trudności w rozumieniu mowy
- Problemy ze wzrokiem lub zaburzenia widzenia
- Silny ból głowy bez wyraźnej przyczyny
Leczenie
W przypadku udaru każda minuta ma kluczowe znaczenie. Mózg wymaga stałego dopływu krwi bogatej w tlen, zatem zablokowanie trwające zaledwie kilka minut może prowadzić do uszkodzenia lub śmierci komórek mózgowych.
Jeśli zauważysz objawy udaru, natychmiast zadzwoń pod numer 9-1-1. Leczenie udaru niedokrwiennego obejmuje:
- Leki: Tkankowy aktywator plazminogenu (tPA), który rozpuszcza skrzepy krwi, podawany jest dożylnie. Musi być podany w ciągu 4 godzin od wystąpienia objawów, aby był skuteczny. Im szybciej tPA zostanie podany, tym lepsze rokowania.
- Operacja usunięcia skrzepu: Po podaniu tPA, pacjent może przejść mechaniczne usunięcie skrzepu, które należy wykonać w ciągu 6 godzin od wystąpienia objawów.
Zapobieganie udarowi niedokrwiennemu
W przypadku udaru lepiej zapobiegać niż leczyć. Nawet osoby z czynnikami ryzyka mogą podjąć kroki, aby poprawić swoje zdrowie.
Oto kilka kluczowych działań zapobiegawczych, które mogą pomóc w ochronie przed udarem oraz w poprawie ogólnego stanu zdrowia:
- Regularne badania lekarskie: Wysokie ciśnienie krwi i cholesterol nie dają widocznych objawów, więc regularne badania są niezbędne do ich wczesnego wykrycia.
- Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia obniżają ryzyko wystąpienia cukrzycy, nadciśnienia i otyłości, a tym samym zmniejszają ryzyko udaru.
- Zdrowa dieta: Warto ograniczyć «złe» tłuszcze, takie jak tłuszcze nasycone i trans, oraz sól. Spożywanie większej ilości owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów, zdrowych tłuszczów i chudego białka sprzyja zdrowiu naczyń krwionośnych.
- Utrzymanie zdrowej wagi: Prawidłowa waga ciała obniża ryzyko udaru.
- Unikanie palenia: Palenie oraz wystawianie się na dym tytoniowy uszkadza naczynia krwionośne i zwiększa ryzyko chorób związanych z udarem.
- Świadomość historii rodzinnej: Ważne jest, aby omawiać z lekarzem historię udarów w rodzinie.
- Dyskusja na temat profilaktyki aspirynowej: Osoby powinny zapytać lekarza o możliwość stosowania niskiej dawki aspiryny jako profilaktyki udaru, choć nie jest to odpowiednie dla każdego.
- Dbaj o sen i zarządzaj stresem: Odpowiednia ilość snu (7-8 godzin) oraz techniki redukcji stresu mogą również zmniejszyć ryzyko udaru.
Udar jest stanem, który może zaskoczyć nawet zdrową osobę.
Znajomość objawów oraz szybkie wezwanie pomocy medycznej to kluczowe działania w przypadku podejrzenia udaru.
Nie należy przewozić osoby z objawami udaru do szpitala samodzielnie. Zamiast tego, należy wezwać karetkę, aby wykwalifikowani ratownicy mogli udzielić natychmiastowej pomocy medycznej. Mogą również przewieźć pacjenta do szpitala, który zapewni najlepszą opiekę udarową, co nie zawsze jest najbliższą placówką.
Nowe badania i odkrycia
W 2024 roku przeprowadzono szereg badań, które dostarczają nowych informacji na temat udaru niedokrwiennego. Badania wskazują, że wczesna identyfikacja i interwencja są kluczowe dla poprawy wyników leczenia. Jedno z badań wykazało, że zastosowanie nowoczesnych technologii obrazowania, takich jak tomografia komputerowa (CT) oraz rezonans magnetyczny (MRI), znacznie poprawia zdolność lekarzy do szybkiej diagnozy i oceny stanu pacjenta.
Ponadto, badania sugerują, że terapie rehabilitacyjne, takie jak terapia zajęciowa i fizjoterapia, mogą znacznie poprawić jakość życia pacjentów po udarze. Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji po udarze może przyczynić się do lepszego odzyskania sprawności i samodzielności.
Statystyki pokazują, że wprowadzenie programów edukacyjnych dotyczących objawów udaru i pierwszej pomocy przyczyniło się do zwiększenia liczby osób, które szybko zgłaszają się po pomoc, co może mieć kluczowe znaczenie w ratowaniu życia.
Najnowsze badania podkreślają również znaczenie zdrowego stylu życia jako formy prewencji. Zwiększenie aktywności fizycznej, zdrowa dieta oraz unikanie używek mają ogromny wpływ na redukcję ryzyka udaru. W 2024 roku przeprowadzono badania, które potwierdzają, że osoby, które stosują dietę śródziemnomorską, mają o 30% niższe ryzyko wystąpienia udaru.
W miarę postępu wiedzy medycznej, coraz większą uwagę zwraca się na indywidualizację terapii i podejścia do pacjenta, co może przynieść lepsze wyniki w zapobieganiu i leczeniu udaru niedokrwiennego.
