«Myślę, że muzyka sama w sobie jest uzdrawiająca», powiedział kiedyś amerykański muzyk Billy Joel. «To wybuchowa ekspresja ludzkości, to coś, na czym wszyscy jesteśmy dotykani, bez względu na to, z jakiej kultury pochodzimy, wszyscy kochają muzykę». Większość z nas z całego serca zgodziłaby się z tym stwierdzeniem, a ta uniwersalna więź z muzyką doprowadziła naukowców na całym świecie do zbadania jej terapeutycznego potencjału.
Wszyscy możemy wymyślić przynajmniej jedną piosenkę, która, gdy ją usłyszymy, wyzwala emocjonalną odpowiedź. Może to być utwór towarzyszący pierwszemu tańcu na waszym ślubie lub piosenka, która przypomina o trudnym rozpadzie lub utracie bliskiej osoby.
«Mamy tak głębokie połączenie z muzyką, ponieważ jest ona «hardwired» w naszych mózgach i ciałach» – powiedziała Barbara Else, starszy doradca ds. Polityki i badań w American Music Therapy Association. «Elementy muzyki – rytm, melodia itp. – są odbijane w naszej fizjologii, funkcjonowaniu i byciu».
Biorąc pod uwagę głęboką więź, jaką mamy z muzyką, być może nie jest zaskakujące, że liczne badania wykazały, że może ona korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie psychiczne. Badanie przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu McGill w Kanadzie w 2011 r. wykazało, że słuchanie muzyki zwiększa ilość dopaminy wytwarzanej w mózgu – substancji poprawiającej nastrój, dzięki czemu jest ona skuteczną metodą leczenia depresji.
Na początku tego roku opublikowano badanie, które sugeruje, że słuchanie muzyki hip-hop – szczególnie utworów Kendricka Lamara – może pomóc osobom zrozumieć zaburzenia psychiczne.
Jednak coraz częściej naukowcy odkrywają, że korzyści zdrowotne płynące z muzyki mogą wykraczać poza zdrowie psychiczne, dlatego niektórzy eksperci medyczni wzywają do szerszego włączenia terapii muzycznej do placówek służby zdrowia.
W tym artykule przyjrzymy się niektórym potencjalnym korzyściom zdrowotnym płynącym z muzyki i sprawdzimy, czy w pewnych warunkach muzyka może być wykorzystana do ulepszenia – lub nawet zastąpienia – aktualnych strategii leczenia.
Zmniejszenie bólu i niepokoju
Bob Marley kiedyś śpiewał: «Jedna dobra rzecz w muzyce, kiedy uderza, nie czujesz bólu». Według niektórych badań, to stwierdzenie może brzmieć prawdziwie.
Wcześniej w tym roku doniesiono o badaniu przeprowadzonym przez Uniwersytet Brunel w Wielkiej Brytanii, które sugerowało, że muzyka może zmniejszyć ból i lęk u pacjentów poddanych operacji.
Analizując 72 randomizowane badania kontrolowane obejmujące ponad 7 000 pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym, naukowcy stwierdzili, że osoby, które słuchały muzyki po zabiegu, zgłaszały mniejszy ból i niepokój niż osoby, które nie słuchały muzyki, a także rzadziej wymagały leków przeciwbólowych.
Ten efekt był jeszcze silniejszy dla pacjentów, którzy mieli możliwość wyboru muzyki, której słuchali. Rozmawiając z liderem badań, dr Catharine Meads, powiedziała:
«Gdyby muzyka była narkotykiem, byłaby dostępna na rynku. […] Muzyka jest nieinwazyjną, bezpieczną, tanią interwencją, która powinna być dostępna dla wszystkich poddawanych zabiegom chirurgicznym.»
To badanie jest tylko jednym z wielu, które pokazują, że muzyka wywołuje efekty przeciwbólowe. W marcu 2014 r. naukowcy z Danii odkryli, że muzyka może być korzystna dla pacjentów z fibromialgią – zaburzeniem, które powoduje ból mięśni i stawów oraz zmęczenie.
Według badaczy, słuchanie spokojnej, relaksującej, samodzielnie wybranej muzyki «znacznie zmniejszyło ból i zwiększyło mobilność ruchową» wśród 22 pacjentów z fibromialgią.
Ale dlaczego muzyka wydaje się łagodzić ból? Chociaż dokładne mechanizmy pozostają niejasne, wielu naukowców uważa, że jednym z powodów jest fakt, że słuchanie muzyki wyzwala uwalnianie opioidów w mózgu, naturalnych środków przeciwbólowych.
Dr Daniel Levitin z McGill University w Kanadzie i jego koledzy opowiadają o tej teorii w przeglądzie z 2013 roku, powołując się na badania, według których ludzie nie odczuwali mniejszej przyjemności z słuchania swojej ulubionej piosenki, gdy podawano Naltrexone – lek blokujący sygnały opioidowe – co sugeruje, że muzyka indukuje uwalnianie opioidów w celu złagodzenia bólu.
Skuteczny środek przeciwstresowy
Kiedy czujesz się zestresowany, możesz posłuchać ulubionej muzyki, co może poprawić twój nastrój – i istnieje wiele badań, które potwierdzają ten efekt.
Na przykład badanie przeprowadzone w zeszłym miesiącu wykazało, że niemowlęta zachowywały się spokojniej przez dłuższy czas, gdy były otoczone muzyką, a nie rozmawiano z nimi – nawet gdy rozmowa obejmowała przemowę dziecka.
Badacze, w tym prof. Isabelle Peretz z Centre for Research Brain, Music and Language na Uniwersytecie w Montrealu w Kanadzie, zasugerowali powtarzalny schemat muzyki, w którym niemowlęta słuchały zredukowanego dystresu, prawdopodobnie poprzez promowanie «porywania» – zdolności wewnętrznych rytmów ciała do synchronizacji z zewnętrznymi rytmami, pulsami lub bitami.
Inne badanie przeprowadzone w 2013 r. wykazało, że nie tylko słuchanie muzyki pomagało zmniejszyć ból i niepokój dzieci w szpitalu Great Ormond Street w Wielkiej Brytanii, ale także zmniejszyło stres – niezależnie od czynników społecznych.
Według niektórych badaczy muzyka może pomóc złagodzić stres poprzez obniżenie poziomu kortyzolu w organizmie – hormonu uwalnianego w odpowiedzi na stres.
Jednak opinia dr. Levitina i jego współpracowników sugeruje, że ten efekt łagodzenia stresu zależy od rodzaju muzyki – muzyka relaksująca jest najprawdopodobniej tą, która obniży poziom kortyzolu.
Innym mechanizmem, za pomocą którego muzyka może złagodzić stres, jest jej wpływ na pomiary przez pień mózgu, takie jak puls, tętno, ciśnienie krwi i temperatura ciała; ponownie, efekt zależy od rodzaju słuchanej muzyki.
«Stymulująca muzyka powoduje wzrost wskaźników sercowo-naczyniowych, podczas gdy relaksująca muzyka powoduje ich spadek» – wyjaśniają. «[…] Te efekty są w dużej mierze zależne od tempa: wolna muzyka i muzyczne pauzy są związane ze spadkiem częstości akcji serca, oddechem i ciśnieniem krwi, a szybsza muzyka z ich wzrostem.»
Wpływ muzyki na częstość akcji serca i jej potencjał jako środka łagodzącego stres doprowadził wielu badaczy do przekonania, że muzyka może być również skuteczna w leczeniu chorób serca.
Wcześniej w tym roku zaprezentowano badanie na konferencji British Cardiology Society w Manchesterze, w którym naukowcy z brytyjskiego Uniwersytetu Oksfordzkiego stwierdzili, że powtarzające się frazy muzyczne mogą pomóc kontrolować częstość akcji serca i obniżać ciśnienie krwi – choć zauważyli, że potrzeba więcej badań na ten temat.
Muzyka i pamięć
Niektóre utwory mają zdolność przypominania nam o pewnych okresach lub wydarzeniach w naszym życiu – niektórych, które sprawiają, że się uśmiechamy, a niektórzy wolelibyśmy zapomnieć.
Mając to na uwadze, badacze coraz częściej badają, czy muzyka może wspomóc pamięć.
W 2013 r. opublikowano badanie, które objęło 60 dorosłych uczących się języka węgierskiego. Dorośli zostali przydzieleni losowo do jednego z trzech zadań edukacyjnych: mówienia nieznanych węgierskich fraz, powtarzania tych samych zwrotów w sposób rytmiczny lub śpiewania fraz.
Poproszeni o przypomnienie zwrotów, naukowcy stwierdzili, że uczestnicy, którzy śpiewali frazy, mieli o wiele wyższą dokładność przypomnienia niż pozostałe dwie grupy. «Wyniki te sugerują, że metoda uczenia 'słuchaj i śpiewaj’ może ułatwiać dosłowną pamięć w przypadku fraz mówionych w obcym języku» – mówią autorzy.
Dowody z takich badań doprowadziły naukowców do sugestii, że muzyka może wspomóc pamięć dla osób z zaburzeniami kognitywnymi, takimi jak choroba Alzheimera.
Badanie opublikowane w zeszłym roku oceniało wpływ muzyki na przywoływanie wspomnień u osób z wczesną demencją.
Do badań 89 osób z demencją i ich opiekunów zostało losowo przydzielonych do 10-tygodniowej grupy coachingowej śpiewającej, 10-tygodniowej grupy coachingu muzycznego lub zwykłej opieki.
Wyniki pokazały, że zarówno grupy śpiewające, jak i słuchające muzyki miały nie tylko lepszy nastrój i ogólne samopoczucie niż zwykła grupa opiekuńcza, ale wykazywały lepszą pamięć epizodyczną na temat ocen poznawczych. Grupa śpiewająca również wykazywała lepszą pamięć operacyjną niż zwykła grupa opiekuńcza.
«Regularne zajęcia z rozrywką muzyczną mogą mieć długofalowe korzyści poznawcze, emocjonalne i społeczne w łagodnej/umiarkowanej demencji, a zatem mogą być wykorzystywane w opiece nad chorymi na demencję i rehabilitacji» – podsumowali autorzy.
Pomaga w odzyskaniu po urazie mózgu, leczeniu napadów
Coraz częściej badania wskazują, że muzyka może pomóc w ratowaniu zdrowia po urazie mózgu – takim jak udar.
Badanie przeprowadzone w 2008 roku przez naukowców z Uniwersytetu w Helsinkach w Finlandii wykazało, że pacjenci po udarze, którzy słuchali muzyki przez około 2 godziny dziennie, mieli lepszą pamięć i uwagę werbalną oraz bardziej pozytywny nastrój niż ci, którzy słuchali audiobooka lub w ogóle nic.
Co więcej, badania wykazały, że muzyka może pomóc w odbudowie mowy po udarze. Jedno z badań przeprowadzonych w 2013 r. przez naukowców z Korei wykazało, że pacjenci po udarze, którzy rozwinęli problemy komunikacyjne, wykazali poprawę zdolności językowych po 1 miesiącu neurologicznej terapii muzycznej.
Komentując możliwe korzyści z muzykoterapii dla chorych na udar, Barbara Else powiedziała:
«Podczas gdy neuronauki i odkrycia badawcze dotyczące różnych interwencji muzykoterapeutycznych wykorzystywanych do wspierania mowy, języka i komunikacji gwałtownie się rozwijają i ewoluują, jest to ekscytująca dziedzina.
W połączeniu z pracą naszych kolegów z tymi pacjentami w pokrewnych dyscyplinach często osiągamy dobre wyniki. Pozostaje wiele otwartych pytań, ale praca jest bardzo zachęcająca.»
Sugerowano również, że muzyka może pomóc w leczeniu padaczki – zaburzenia mózgu charakteryzującego się występowaniem drgawek. Według badań przeprowadzonych w sierpniu, mózgi pacjentów z epilepsją wykazują różne reakcje na muzykę niż mózgi osób bez tej choroby.
Przeprowadzone przez Christine Charyton z Ohio State University Wexner Medical Center i współpracowników badania wykazały, że mózgi osób z epilepsją wykazały większą synchronizację reakcji na muzykę – «zaskakujące» odkrycie.
«Osoby z epilepsją synchronizują się przed napadem, jednak w naszym badaniu pacjenci z epilepsją zsynchronizowali się z muzyką bez napadów» – powiedziała Charyton.
Wyniki te, powiedziała Charyton, mogą doprowadzić do opracowania nowej strategii leczenia epilepsji. «Osoby cierpiące na epilepsję mogą korzystać z muzyki w celu zrelaksowania się, ponieważ stres powoduje napady padaczkowe» – wyjaśniła. «Słuchając muzyki, wielu pacjentów zgłosiło, że czuli się zrelaksowani.»
Muzykoterapia powinna być częściej wykorzystywana w placówkach opieki zdrowotnej
W oparciu o solidne dowody na to, że muzyka oferuje liczne korzyści zdrowotne, wielu ekspertów domaga się większego wykorzystania terapii muzycznej w placówkach opieki zdrowotnej.
«Terapeuci muzyczni są przygotowani i gotowi ocenić, dostarczyć i udokumentować leczenie muzykoterapii, ale także skonsultować się z naszymi kolegami (lekarzami, pielęgniarkami, fizjoterapeutami, terapeutami zajęciowymi, patologami mowy itp.), aby wesprzeć pacjenta w ramach zespołu interdyscyplinarnego i opieki nad pacjentem» – powiedziała Else.
Ponadto Else uważa, że terapia muzyczna może zaoferować alternatywną opcję leczenia w niektórych sytuacjach, takich jak bóle głowy.
«Bardziej skomplikowany przykład, jaki mogę sobie wyobrazić, chociaż jest rzadszy, dotyczy niektórych osób, które doświadczają napadów związanych z ekspozycją muzyczną i słuchową – często dźwiękami o wysokiej częstotliwości i intensywnością rytmiczną» – powiedziała.
«Indywidualne interwencje muzykoterapeutyczne, aby poradzić sobie z obrażającymi ekspozycjami akustycznymi, mogą wspierać stabilizację objawów pacjenta i mogą z kolei skutkować zmniejszeniem dawki leku lub zmniejszeniem jego skutków» – kontynuuje.
Opierając się na dotychczasowych badaniach, z pewnością istnieją dowody na to, że mamy coś więcej niż emocjonalny związek z muzyką. Następnym razem, gdy włączysz swój ulubiony utwór, zatańcz trochę bezpiecznie, wiedząc, że możesz czerpać korzyści zdrowotne.
Aktualne badania i nowe osiągnięcia w muzykoterapii
W 2024 roku kontynuowane są badania nad muzykoterapią, które wskazują na jej coraz szersze zastosowanie w medycynie. Nowe badania pokazują, że muzyka może mieć ważny wpływ na rehabilitację pacjentów po udarze mózgu, przyczyniając się do poprawy ich zdolności motorycznych i komunikacyjnych.
W badaniach przeprowadzonych w tym roku stwierdzono, że pacjenci, którzy uczestniczyli w sesjach muzykoterapii, wykazywali znaczną poprawę w zakresie pamięci oraz zdolności językowych, co potwierdza wcześniejsze ustalenia dotyczące pozytywnego wpływu muzyki na mózg.
Dodatkowo, najnowsze prace badawcze koncentrują się na wpływie różnych gatunków muzycznych na zdrowie psychiczne. Ustalono, że muzyka klasyczna, w szczególności, może obniżać poziom lęku i poprawiać nastrój wśród osób z zaburzeniami lękowymi.
Warto również zaznaczyć, że coraz więcej placówek medycznych wprowadza muzykoterapię jako część standardowych procedur rehabilitacyjnych, co może przyczynić się do poprawy jakości życia pacjentów.
Muzykoterapia zyskuje na znaczeniu i, jak pokazują najnowsze badania, ma potencjał, by stać się integralną częścią nowoczesnej opieki zdrowotnej, przynosząc korzyści nie tylko dla zdrowia psychicznego, ale również fizycznego.
