W naszym coraz bardziej globalnym społeczeństwie rośnie dwujęzyczność – umiejętność mówienia w dwóch językach. Badania nad tym, w jaki sposób mózgi osób dwujęzycznych różnią się od jednojęzycznych, stają się coraz bardziej popularne i istotne.
Postawy wobec dwujęzyczności zmieniły się znacząco w ciągu ostatnich pięciu dekad. Dawno minęły czasy, kiedy używanie drugiego języka w domu było postrzegane jako przeszkoda w rozwoju dzieci. Dziś liczba osób dwujęzycznych stale rośnie. Dane z United States Census Bureau wskazują, że w latach 2009-2013 około 20,7% osób w wieku powyżej 5 lat posługiwało się w domu językiem innym niż angielski.
Liczba ta wzrosła ponad dwukrotnie od 1980 roku, kiedy to wynosiła 9,6%. Z rosnącą liczbą dwujęzycznych osób rośnie także zainteresowanie badaniami nad nauką leżącą u podstaw tej umiejętności. Czy mózgi dwujęzycznych różnią się od mózgów jednojęzycznych? A może dwujęzyczni mają przewagę w zakresie funkcjonowania poznawczego i uczenia się nowych języków?
Jako członek dwujęzycznego gospodarstwa domowego, jestem głęboko zainteresowany tymi badaniami.
Odrzucając Mity
Recenzja z 2015 roku wyjaśnia, w jaki sposób dzieci dwujęzyczne rozwijają swoje umiejętności językowe, obalając powszechnie przyjęte mity. Według autorów, Eriki Hoff, profesora psychologii na Florida Atlantic University w Boca Raton, oraz Cynthii Core, profesora nauk mowy, języka i słuchu na Uniwersytecie George’a Washingtona w Waszyngtonie, D.C., noworodki są w stanie odróżnić różne języki.
Co więcej, potrafią rozwijać słownictwo w dwóch językach bez mieszania ich. Kiedy dwujęzyczni mieszają słowa z różnych języków w jednym zdaniu – znanym jako przełączanie kodu – nie dzieje się tak z powodu braku umiejętności rozróżniania, ale raczej z naturalnej potrzeby komunikacji.
Ciekawym zjawiskiem jest to, że dzieci potrafią intuitively rozpoznać, kto w domu mówi w jakim języku, i często wybierają odpowiedni język do komunikacji z daną osobą – to zjawisko miałem okazję zaobserwować u mojej córki, która jest narażona zarówno na niemiecki, jak i na angielski.
Mieszanie języków nie wydaje się negatywnie wpływać na naukę obu języków, ale proces uczenia się dwóch języków trwa dłużej niż uczenie się jednego. Chociaż istnieje tendencja, że dwujęzyczni pozostają w tyle za jednojęzycznymi w posługiwaniu się językami, nie dotyczy to wszystkich dzieci.
Naukowcy zaczynają odkrywać tajemnice dwujęzycznego mózgu i ujawniają korzyści, jakie ta umiejętność może przynieść.
Konkurujące Języki
Viorica Marian, profesor nauk o komunikacji i zaburzeniach na Northwestern University w Evanston, IL, wraz z zespołem opublikowała niedawno badanie w czasopiśmie naukowym, które bada obszary mózgu zaangażowane w kontrolę języka. Badanie objęło 16 osób dwujęzycznych, które od urodzenia miały kontakt z językiem hiszpańskim oraz angielskim.
Prof. Marian wyjaśnia, że «umiejętność płynnego przechodzenia między dwoma różnymi systemami komunikacyjnymi wiąże się z istotną kontrolą na poziomie neuronalnym». Gdy osoba dwujęzyczna słyszy słowa w jednym języku, drugi język również zostaje aktywowany. Naukowcy podejrzewają, że mózgi dwujęzycznych adaptują się do stałej koaktywacji obu języków, co prowadzi do różnic w porównaniu do mózgów jednojęzycznych.
W swoim badaniu prof. Marian starała się również wyjaśnić, które regiony mózgu są zaangażowane, gdy dwujęzyczni stają w obliczu podobnych słów. W przypadku jednojęzycznych rywalizacja «fonologiczna» zachodzi jedynie pomiędzy słowami w tym samym języku, podczas gdy dwujęzyczni muszą radzić sobie z podobnie brzmiącymi słowami z obu języków.
Plastyczność Neuronowa
U jednojęzycznych aktywują się obszary w czołowych i czasowych regionach językowych – a dokładniej lewy nadraminowy zakręt i lewy dolny zakręt czołowy – w obliczu konkurencji fonologicznej. Wyniki badań pokazują, że różne obszary mózgu są zaangażowane w radzenie sobie z konkurencją fonologiczną w tym samym języku w porównaniu do konkurencji między językami.
Prof. Marian mówi: «Odkryliśmy, że rozmiar i rodzaj sieci neuronowej, którą dwujęzyczni rekrutują w celu rozwiązania konkurencji fonologicznej, różnią się w zależności od źródła konkurencji». Kiedy rywalizacja zachodzi między dwoma językami, dwujęzyczni aktywują dodatkowe obszary kontrolne w mózgu, w tym prawy zakręt czołowy, górny zakręt czołowy oraz obszary podkorowe, w porównaniu do sytuacji, gdy rywalizacja dotyczy jednego języka.
Prof. Viorica Marian podkreśla, że «odkrycia wskazują na znaczną plastyczność neuronalną, która umożliwia dwujęzycznym przetwarzanie mowy pomimo konkurencji językowej z wielu źródeł». Plastyczność neuronalna, czyli zdolność mózgu do dostosowywania się do otoczenia i nowych doświadczeń, jest kluczowa dla funkcjonowania poznawczego. Czy zatem dwujęzyczni mają przewagę w zakresie funkcji poznawczych?
Zdrowie Poznawcze
Ellen Bialystok, profesor psychologii na Uniwersytecie York w Toronto w Kanadzie, wraz z zespołem bada wpływ dwujęzyczności na funkcje poznawcze, wykorzystując połączenie metod behawioralnych i neuroobrazowych. Prof. Bialystok informuje, że «funkcje poznawcze, na które wykazano wpływ dwujęzyczności, w dużej mierze dotyczą uwagi – zdolności do skupienia się na istotnych informacjach oraz, w razie potrzeby, zmiany uwagi».
«Ta kontrola uwagi» – wyjaśnia – «jest jednym z najważniejszych aspektów funkcji poznawczych w ciągu całego życia i ma kluczowe znaczenie w kontekście spadku zdolności poznawczych wraz z wiekiem. Dlatego wszystko, co wzmacnia te systemy uwagi, może również wspierać funkcje poznawcze w starszym wieku.»
Zgłoszono badanie z 2013 roku, które wykazało, że osoby dwujęzyczne – nawet te, które są analfabetami – rozwijają objawy demencji znacznie później niż osoby jednojęzyczne. Wyniki te potwierdzają badania prof. Bialystok.
«Te efekty ochronne przypisujemy lepszej kontroli uwagi, która rozwija się dzięki ciągłemu używaniu uwagi potrzebnej do zarządzania selekcją między dwoma aktywowanymi językami» – mówi prof. Ellen Bialystok.
Przełączanie Zadań
Artykuł napisany przez zespół prof. Bialystok i opublikowany w tym roku badał zdolność dwujęzycznych do przełączania się między zadaniami – umiejętności, która służy jako wskaźnik funkcjonowania poznawczego. Pierwszy autor badania, John Grundy, Ph.D., doktor habilitowany w laboratorium prof. Bialystok, zwraca uwagę, że «doświadczenie dwujęzycznych niemowląt, które wymaga od nich zwrócenia uwagi na wiele źródeł danych w różnych kontekstach językowych, sprawia, że adaptacja do nich jest szybka, co pozwala na błyskawiczne przeniesienie uwagi na istotne bodźce».
W trzech badaniach z udziałem łącznie 145 dwujęzycznych i 126 jednojęzycznych uczestnicy wykonywali test, aby zbadać ich zdolność do przełączania się między różnymi typami bodźców wymagającymi różnych reakcji.
Wyniki pokazują, że osoby dwujęzyczne szybciej przestawiały swoją uwagę z jednej próby, aby mogły skoncentrować się na następnym badaniu, gdy wymagana była inna reakcja. Zdolność ta przyczynia się do długotrwałego poznawczego zdrowia, co może dawać dwujęzycznym wyraźną przewagę.
Jednak mimo że istnieje wiele dowodów na to, że spadek zdolności poznawczych jest wolniejszy u osób dwujęzycznych, pojawia się pytanie, czy mają one również przewagę w nauce nowych języków?
Od Dwujęzyczności do Wielojęzyczności
Wcześniej w tym tygodniu Sarah Gray – adiunkt w Katedrze Neofilologii i Literatury Uniwersytetu Fordham w Nowym Jorku – opublikowała w czasopiśmie artykuł, w którym stwierdza, że osoby dwujęzyczne uczą się nowych języków szybciej niż osoby jednojęzyczne. Prof. Gray oraz jej zespół przeprowadzili badania, w ramach których nauczyli dwujęzycznych mandarynów i anglojęzycznych oraz jednojęzycznych użytkowników języka angielskiego sztucznego języka zwanego Brocanto2.
Zespół, korzystając z analizy elektroencefalogramu, odkrył wyraźne różnice w falach mózgowych obu grup podczas słuchania zdań w języku. Dwujęzyczni uczestnicy wykazali falę mózgową o nazwie P600 pod koniec pierwszego dnia treningu, co wskazuje na ich zdolność do szybkiego przetwarzania nowego języka. Grupa jednojęzyczna zaczęła wykazywać fale mózgowe P600 dopiero pod koniec tygodniowej sesji treningowej.
«Odkrywamy, że dwujęzyczni wydają się uczyć nowego języka szybciej niż jednojęzyczni» – wyjaśnia prof. Gray. «Dzięki temu niewielkiemu badaniu mamy nowe dane oparte na mózgu, które sugerują wyraźną korzyść z nauki języków dla osób, które wychowały się w dwóch językach.»
Nauka mózgów dwujęzycznych ludzi to złożone zadanie. Ponieważ nie ma dwóch takich samych osób, nie ma też dwóch identycznych dwujęzycznych. Jednak rosnące zainteresowanie tym tematem, w połączeniu z rosnącą liczbą dwujęzycznych osób w naszym społeczeństwie, oznacza, że badacze zaczynają docierać do sedna tego, jak ta umiejętność wpływa na mózg i zdolności poznawcze przez całe życie, takie jak moja córka, która została obdarzona tą cenną umiejętnością.
Aktualne Badania i Wnioski
W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań, które wykazały, że dwujęzyczność nie tylko wpływa na rozwój językowy, ale także pozytywnie oddziałuje na ogólne funkcje poznawcze. Badania z 2023 roku sugerują, że osoby dwujęzyczne mają lepsze umiejętności rozwiązywania problemów oraz większą elastyczność poznawczą w porównaniu do jednojęzycznych. Dodatkowo, analiza neuroobrazowa wykazała, że dwujęzyczni uczestnicy aktywują większe obszary mózgu podczas przetwarzania informacji, co może wytłumaczyć ich lepsze zdolności adaptacyjne w różnych sytuacjach życiowych.
Statystyki pokazują również, że dwujęzyczność może opóźnić wystąpienie objawów demencji o kilka lat. W badaniach przeprowadzonych na grupie osób w podeszłym wieku, wykazano, że osoby dwujęzyczne zaczynają doświadczać objawów demencji średnio o 4-5 lat później niż osoby jednojęzyczne, co podkreśla znaczenie dwujęzyczności w kontekście zdrowia poznawczego.
Wszystkie te badania wskazują na to, że dwujęzyczność to nie tylko umiejętność komunikacji w dwóch językach, ale także potężne narzędzie wspierające rozwój mózgu i funkcjonowanie poznawcze przez całe życie.
