Zdrowie psychiczne odnosi się do naszego poznawczego, behawioralnego i emocjonalnego samopoczucia – wszystko zależy od tego, jak myślimy, czujemy i zachowujemy się. Termin «zdrowie psychiczne» jest czasem używany jako oznaczający brak zaburzenia psychicznego.
Zdrowie psychiczne ma kluczowy wpływ na codzienne życie, relacje, a nawet zdrowie fizyczne. Obejmuje również zdolność człowieka do cieszenia się życiem – do osiągnięcia równowagi między codziennymi obowiązkami a wysiłkami zmierzającymi do utrzymania odporności psychicznej.
W tym artykule wyjaśnimy, co oznaczają terminy «zdrowie psychiczne» i «choroba psychiczna». Omówimy także najpowszechniejsze typy zaburzeń psychicznych oraz metody ich leczenia. Artykuł obejmie również kilka wczesnych oznak problemów ze zdrowiem psychicznym.
Definicja
Według medycznego słownika Medilexicon, zdrowie psychiczne to:
«Emocjonalna, behawioralna i społeczna dojrzałość lub normalność, brak zaburzenia psychicznego lub behawioralnego, stan psychologicznego samopoczucia, w którym osiągnięto zadowalającą integrację swoich instynktownych popędów akceptowalnych zarówno dla siebie, jak i środowiska społecznego; równowaga pomiędzy miłością, pracą i rozrywką.»
Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) zdrowie psychiczne to:
«… stan dobrego samopoczucia, w którym jednostka realizuje własne zdolności, może poradzić sobie z normalnymi stresami życiowymi, może pracować wydajnie i owocnie, i może wnieść wkład w swoją społeczność».
WHO podkreśla, że zdrowie psychiczne «to nie tylko brak zaburzeń psychicznych.»
Czynniki ryzyka
Eksperci wskazują, że każdy z nas ma potencjał do rozwoju problemów ze zdrowiem psychicznym, niezależnie od wieku, płci, statusu majątkowego czy pochodzenia etnicznego.
Prawie 1 na 5 Amerykanów każdego roku doświadcza problemów ze zdrowiem psychicznym (18,5%). W Stanach Zjednoczonych w 2015 r. około 9,8 miliona osób dorosłych (w wieku powyżej 18 lat) cierpiało na poważne zaburzenia psychiczne, co odpowiada 4,8 procenta wszystkich dorosłych Amerykanów.
Zdecydowana większość osób z zaburzeniami psychicznymi zmaga się z więcej niż jednym problemem.
W Stanach Zjednoczonych oraz w wielu krajach rozwiniętych problemy ze zdrowiem psychicznym są jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności.
Częste zaburzenia
Najczęstszymi rodzajami chorób psychicznych są zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju oraz zaburzenia schizofreniczne; poniżej przedstawiamy szczegółowo każdy z tych typów:
Zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe są najczęstszymi rodzajami chorób psychicznych.
Osoba z tym zaburzeniem doświadcza silnego lęku lub niepokoju związanego z określonymi przedmiotami lub sytuacjami. Większość osób z zaburzeniami lękowymi stara się unikać wszystkiego, co wywołuje ich lęk.
Przykłady zaburzeń lękowych obejmują:
- Zespół lęku napadowego – osoba doświadcza nagłego paraliżującego strachu lub poczucia nieuchronnej katastrofy.
- Fobie – mogą to być proste fobie (nieproporcjonalny lęk przed przedmiotami), fobie społeczne (obawa przed oceną innych) oraz agorafobia (strach przed sytuacjami, w których ucieczka może być trudna). Rzeczywiście nie wiemy, jak wiele fobii istnieje – mogą być ich tysiące.
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD) – osoba ma obsesje oraz kompulsje, co oznacza ciągłe stresujące myśli (obsesje) i silną potrzebę wykonywania powtarzalnych czynności, takich jak mycie rąk (przymus).
- Zespół stresu pourazowego (PTSD) – może wystąpić po tym, jak ktoś przeszedł traumatyczne wydarzenie – coś przerażającego, co doświadczył lub był świadkiem. Podczas tego typu zdarzenia osoba czuje, że ich życie lub życie innych jest zagrożone, co może prowadzić do silnego strachu.
Zaburzenia nastroju
Zaburzenia nastroju, znane również jako zaburzenia afektywne, charakteryzują się znaczącymi zmianami nastroju, najczęściej związanymi z manią (podnieceniem) lub depresją. Przykłady zaburzeń nastroju obejmują:
- Duża depresja – osoba traci zainteresowanie i przyjemność w działaniach, które wcześniej ją cieszyły, przeżywając długotrwałe okresy smutku.
- Choroba afektywna dwubiegunowa – znana wcześniej jako choroba maniakalno-depresyjna, osoba przeżywa skrajne zmiany nastroju, oscylując pomiędzy manią a depresją.
- Trwałe zaburzenie depresyjne – wcześniej znane jako dystymia, to łagodna, przewlekła depresja, która objawia się symptomami podobnymi do wielkiej depresji, ale w mniejszym stopniu.
- SAD (sezonowe zaburzenie afektywne) – rodzaj dużej depresji wywołanej brakiem światła dziennego, najczęściej występujący w krajach oddalonych od równika późną jesienią, zimą i wczesną wiosną.
Zaburzenia schizofrenii
Nie ma pełnej zgody co do tego, czy schizofrenia jest pojedynczym zaburzeniem, czy grupą powiązanych chorób. Jest to bardzo złożony stan, który zazwyczaj rozpoczyna się w wieku od 15 do 25 lat. Osoba z schizofrenią ma myśli, które wydają się podzielone i ma trudności z przetwarzaniem informacji.
Objawy schizofrenii dzieli się na pozytywne i negatywne. Do objawów pozytywnych należą urojenia, zaburzenia myślenia oraz halucynacje. Objawy negatywne obejmują wycofanie społeczne, brak motywacji oraz płaski lub niewłaściwy nastrój. (Więcej szczegółów można znaleźć w artykule «Czym jest schizofrenia»).
Wczesne znaki
Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy ktoś rozwija problem zdrowia psychicznego, jednak pewne znaki mogą dostarczyć wskazówek, zwłaszcza gdy pojawiają się w krótkim czasie:
- Wycofanie się od ludzi lub działań, które wcześniej sprawiały radość.
- Zmiany w ilości snu lub apetytu – spanie lub jedzenie za dużo lub za mało.
- Uczucie, że nic się nie liczy.
- Utrzymująca się niska energia.
- Używanie substancji psychoaktywnych w większej ilości niż zwykle (w tym alkoholu i nikotyny).
- Wyrażanie nietypowych emocji.
- Zamieszanie i dezorientacja.
- Trudności w realizacji codziennych zadań, takich jak praca czy gotowanie.
- Uporczywe myśli lub wspomnienia, które wracają regularnie.
- Myśli o szkodzeniu sobie lub innym.
- Doświadczenie halucynacji, takich jak słyszenie głosów.
- Urojenia.
Leczenie
Istnieje wiele sposobów leczenia osób z problemami ze zdrowiem psychicznym. Należy pamiętać, że to, co działa dla jednej osoby, może nie być skuteczne dla innej; szczególnie w kontekście zdrowia psychicznego.
Niektóre strategie lub terapie są bardziej efektywne w połączeniu z innymi. Pacjenci z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi mogą wybierać różne opcje w różnych etapach swojego życia. Większość ekspertów zgadza się, że dobrze poinformowany pacjent jest najlepszym sędzią, co będzie dla niego najlepsze.
Zabiegi mogą obejmować:
- Psychoterapia (terapia rozmowa) – to psychologiczne podejście do leczenia zaburzeń psychicznych. Przykłady to terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia ekspozycji oraz dialektyczna terapia behawioralna.
- Leki – chociaż nie można wyleczyć zaburzeń psychicznych, niektóre leki mogą pomóc w łagodzeniu objawów.
- Samopomoc – zmiany stylu życia, takie jak ograniczenie spożycia alkoholu, zwiększenie ilości snu oraz zdrowe odżywianie.
Aktualne badania i statystyki w 2024 roku
W 2024 roku badania nad zdrowiem psychicznym zwracają szczególną uwagę na wpływ pandemii COVID-19 na psychikę społeczeństwa. Badania pokazują, że liczba osób z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi wzrosła o 25% w porównaniu do lat poprzednich. Ponadto, nowe terapie, takie jak terapia przy użyciu technologii VR, zyskują na popularności i skuteczności w leczeniu fobii oraz PTSD.
Statystyki wskazują, że 30% dorosłych w wieku 18-34 lat przyznaje się do doświadczania objawów zaburzeń psychicznych, a 60% z nich nie szuka profesjonalnej pomocy. Wzrost świadomości na temat zdrowia psychicznego prowadzi do większej liczby inicjatyw społecznych, które mają na celu wspieranie osób z problemami psychicznymi oraz promocję zdrowia psychicznego w miejscu pracy.
Najnowsze badania pokazują również, że terapia grupowa oraz wsparcie rówieśnicze są niezwykle efektywne w procesie leczenia, a 75% uczestników takich programów zauważa poprawę swojego samopoczucia psychicznego. To niezwykle ważne, aby nie tylko leczyć objawy, ale także zajmować się przyczynami problemów ze zdrowiem psychicznym.
