Społeczne zaburzenie lękowe, znane także jako lęk społeczny, to nadmierny emocjonalny dyskomfort, strach lub niepokój związany z interakcjami w sytuacjach społecznych. Osoba dotknięta tym zaburzeniem odczuwa silny lęk przed oceną ze strony innych, co prowadzi do unikania kontaktów społecznych.
Często określane jako fobia społeczna, zaburzenie to może znacząco wpłynąć na życie osobiste i zawodowe chorego. Osoby z tym zaburzeniem czują się niepewnie w codziennych sytuacjach, takich jak prezentacje czy rozmowy z nieznajomymi.
Zgodnie z badaniami, aż 7% dorosłych w Stanach Zjednoczonych doświadcza lęku społecznego w ciągu roku, a 12,1% populacji stwierdza, że w pewnym momencie swojego życia miało do czynienia z tym stanem.
Szybkie fakty dotyczące lęku społecznego
- Osoby z zaburzeniami lękowymi doświadczają nieproporcjonalnego lęku w sytuacjach społecznych.
- Objawy mogą obejmować dyskomfort w jamie brzusznej, zawroty głowy oraz tzw. «negatywną pętlę» lęku, co może prowadzić do ataków paniki.
- Lęk społeczny występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn.
- Skuteczne leczenie obejmuje psychoterapię oraz farmakoterapię.
Czym jest społeczne zaburzenie lękowe?
Osoby z zaburzeniami lękowymi mogą odczuwać silny lęk w sytuacjach społecznych, co wpływa na ich relacje i codzienne życie. Lęk ten często rozwija się we wczesnym dzieciństwie, ale może pozostać niezauważony aż do okresu dorosłości. Wyzwalacze i intensywność lęku mogą się różnić w zależności od osoby.
Wiele osób czuje się zdenerwowanych w określonych sytuacjach, takich jak prezentacje publiczne czy randki, co jest normalne i nie świadczy o zaburzeniu. Jednak gdy lęk społeczny zaczyna przeszkadzać w codziennych interakcjach, staje się poważnym problemem.
Nawet proste czynności, takie jak wypełnianie formularzy w towarzystwie innych czy jedzenie w miejscach publicznych, mogą stać się źródłem ogromnego stresu dla osoby z lękiem społecznym.
Objawy
Objawy lęku społecznego mogą być zarówno fizyczne, jak i emocjonalne. Mogą one wpływać na codzienne życie, w tym edukację i pracę.
Do objawów emocjonalnych i behawioralnych należą:
- unikanie sytuacji, w których można być w centrum uwagi
- silny lęk przed interakcjami z nieznajomymi
- niepokój związany z tym, jak zostaną postrzegani przez innych
- obawa przed upokorzeniem, krytyką lub byciem wyśmiewanym
- lęk przed sytuacjami, które mogą wywołać lęk
- unikanie kontaktu z osobami w autorytecie
- ataki paniki w obliczu lęku
- unikanie rozmów z innymi z obawy przed zawstydzeniem
- uczucie pustki w głowie w sytuacjach społecznych
Dzieci z lękiem społecznym często obawiają się, że zostaną zawstydzone przed rówieśnikami, podczas gdy dorośli mogą odczuwać podobne lęki.
Objawy fizyczne mogą obejmować:
- palpitacje serca
- ból brzucha
- unikanie kontaktu wzrokowego
- pocenie się
- trudności z mówieniem, czasami z chwiejnym głosem
- suchość w ustach
- nudności
- drżenie
- trudności z utrzymaniem równowagi
Osoby z lękiem społecznym mogą również:
- być nadmiernie wrażliwe na krytykę
- mieć niską samoocenę
- nie umieć asertywnie wyrażać swoich potrzeb
- myśleć o sobie w negatywny sposób
Osoby z tym zaburzeniem często nie zdają sobie sprawy z tego, że mają problem, starając się unikać sytuacji, które mogłyby ujawnić ich lęki. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do rozwoju innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja.
W sytuacjach społecznych, które wywołują lęk, osoby z lękiem społecznym mogą mieć trudności z:
- rozmawianiem z nowymi ludźmi
- wchodzeniem do pomieszczeń, w których już ktoś jest
- nawiązywaniem kontaktu wzrokowego
- zamawianiem jedzenia w restauracji
- rozpoczynaniem rozmowy
- korzystaniem z publicznych toalet
Choć osoby te zdają sobie sprawę, że ich lęk jest irracjonalny, często nie potrafią go przezwyciężyć bez pomocy.
Pokonywanie lęku
Jednym z kluczowych czynników, które mogą pogłębiać lęk społeczny, jest strach przed samostanowieniem. Im bardziej ktoś unika sytuacji społecznych, tym bardziej nasila się lęk. Narażenie się na sytuacje społeczne jest kluczowe dla przezwyciężenia lęku.
Ważne jest, aby przełamać cykl negatywnych myśli. Niezwykle pomocne są techniki przygotowawcze, które pomagają osobie w radzeniu sobie z interakcjami, które mogą wywołać lęk.
Działania te obejmują:
Stymulowanie pozytywnych myśli przed interakcjami społecznymi: Zajęcia, które sprawiają radość, mogą wyzwalać w mózgu substancje chemiczne, które pomagają w relaksacji. Słuchaj ulubionej muzyki, oglądaj filmy lub graj w gry. Możesz również spróbować lekkich ćwiczeń lub medytacji.
Przeformułowanie negatywnych myśli: Zamiast myśleć «jestem nieśmiały», lepiej powiedzieć «w tej sytuacji mogłem być bardziej otwarty». To podejście pozwala na zmianę postrzegania siebie i tego, jak inni nas widzą.
Unikanie polegania na alkoholu lub narkotykach: Choć mogą one przynieść chwilową ulgę, w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do uzależnienia i nie rozwiązują problemów związanych z lękiem. Ważne jest, aby znaleźć zdrowe sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami.
Choć niektóre przypadki lęku społecznego mogą wymagać leczenia, te techniki mogą pomóc w pozytywnym podejściu do interakcji społecznych.
Diagnoza
Diagnostyka lęku społecznego zazwyczaj rozpoczyna się od oceny przeprowadzanej przez lekarza pierwszego kontaktu, który może zlecić badania fizyczne oraz psychiatryczne, aby wykluczyć inne przyczyny objawów.
Lekarz pierwszego kontaktu najprawdopodobniej skieruje pacjenta do specjalisty zdrowia psychicznego, jak psychiatra lub psycholog, który przeprowadzi szczegółową ocenę objawów, ich częstotliwości oraz czasu trwania. Często pacjent proszony jest o wypełnienie kwestionariuszy oceny.
W USA diagnozę lęku społecznego stawia się na podstawie kryteriów zawartych w DSM, które obejmują:
- unikanie sytuacji wywołujących lęk.
- trwały strach przed sytuacjami społecznymi, w których pacjent obawia się oceny czy upokorzenia.
- nieproporcjonalny poziom lęku w reakcji na te sytuacje.
- negatywny wpływ lęku na codzienne życie.
- wyraźny niepokój wywołany sytuacjami społecznymi.
Leczenie
Społeczne zaburzenie lękowe to często stan przewlekły, wymagający długotrwałego leczenia. Dzięki odpowiednim terapiom można jednak skutecznie kontrolować objawy i zwiększać pewność siebie pacjenta.
Najskuteczniejszymi metodami leczenia są psychoterapia oraz leki.
Psychoterapia
Psychoterapia to rodzaj leczenia, które wykorzystuje różnorodne techniki, by pomóc pacjentom w lepszym zrozumieniu siebie oraz swoich problemów. Istnieje wiele form psychoterapii, w tym terapia poznawczo-behawioralna, terapia interpersonalna oraz terapia rodzinna.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) wykazała wysoką skuteczność w redukcji objawów lęku społecznego. Pomaga pacjentom zrozumieć, że to ich własne myśli, a nie oceny zewnętrzne, wpływają na ich reakcje i zachowania. CBT składa się z dwóch głównych komponentów:
- element poznawczy, który ogranicza zniekształcone myślenie
- element behawioralny, który zmienia sposób reakcji na sytuacje wywołujące lęk
Pacjenci mogą również korzystać z terapii ekspozycyjnej, w której stopniowo narażani są na sytuacje, których się boją, w bezpiecznym środowisku.
Leki
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) są najczęściej przepisywanymi lekami dla osób z zaburzeniami lękowymi. Uznawane są za najskuteczniejsze i najbezpieczniejsze leki na długotrwałe objawy. Przykłady to:
- paroksetyna (Paxil, Paxil CR)
- sertralina (Zoloft)
- fluwoksamina (Luvox, Luvox CR)
- fluoksetyna (Prozac, Sarafem)
Możliwe działania niepożądane obejmują:
- bóle głowy
- bezsenność
- nudności
- problemy seksualne
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), takie jak wenlafaksyna (Effexor, Effexor XR), również mogą być stosowane. Zazwyczaj zaczyna się od małej dawki, która stopniowo wzrasta. Czasami może zająć do trzech miesięcy, aby zauważyć poprawę objawów.
Benzodiazepiny, takie jak alprazolam (Xanax) i klonazepam (Klonopin), są również klasyfikowane jako leki przeciwlękowe, ale ich stosowanie powinno być krótkoterminowe z uwagi na ryzyko uzależnienia.
Działania niepożądane benzodiazepin mogą obejmować:
- zamieszanie
- senność
- zawroty głowy
- utrata równowagi
- problemy z pamięcią
Beta-blokery mogą być stosowane w sytuacjach, które wywołują lęk, jak prezentacje, ale nie nadają się do długotrwałego leczenia.
Przyczyny
Eksperci wskazują na różnorodne przyczyny społecznego zaburzenia lękowego, zarówno genetyczne, jak i środowiskowe:
- Przyczyny genetyczne: Zaburzenie to często występuje w rodzinach, co sugeruje podłoże genetyczne. Badania wciąż trwają, aby określić, w jakim stopniu lęk społeczny jest dziedziczony.
- Substancje chemiczne w ciele: Naukowcy badają, jakie substancje chemiczne w mózgu mogą prowadzić do lęku społecznego. Serotonina odgrywa kluczową rolę, zwłaszcza gdy jej poziomy są zaburzone.
- Struktura mózgu: Niektórzy badacze sugerują, że jądro migdałowate może być odpowiedzialne za nadmierną reakcję na strach.
- Pogoda i czynniki demograficzne: W krajach o cieplejszym klimacie, jak te basenu Morza Śródziemnego, występuje niższy poziom zaburzeń lękowych w porównaniu do krajów skandynawskich, co może być związane z większym kontaktem społecznym.
Komplikacje
Społeczne zaburzenie lękowe, jeśli nie jest leczone, może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak izolacja społeczna, problemy w pracy, a także depresja i myśli samobójcze. Osoby z tym zaburzeniem mogą czuć się uwięzione w swoich lękach, co wpływa na ich jakość życia.
Czynniki ryzyka
Zaburzenie to zwykle manifestuje się w okresie wczesnej młodości, ale może wystąpić w każdym wieku. Oto niektóre czynniki, które mogą zwiększać ryzyko jego rozwoju:
- Płeć: Częściej występuje u kobiet.
- Genetyka: Wyższe ryzyko mają osoby, których bliscy krewni cierpią na podobne zaburzenia.
- Pielęgnowanie: Osoby, które były świadkiem niepokoju w rodzinie, mogą być bardziej podatne na rozwój lęku społecznego.
- Negatywne doświadczenia: Dzieci, które doświadczyły zastraszania lub odrzucenia, są bardziej narażone na rozwój lęku społecznego.
- Osobowość: Dzieci wycofane i nieśmiałe mogą być bardziej podatne na lęk społeczny.
- Wymagające sytuacje: Osoby mogą doświadczyć lęku społecznego w wyniku ważnych wydarzeń, takich jak wystąpienia publiczne.
Ludzie są istotami społecznymi, a negatywna spirala myśli związana z lękiem społecznym może prowadzić do poważnych problemów ze zdrowiem psychicznym. Kluczowe jest zrozumienie i odpowiednia interwencja, aby poprawić jakość życia osób cierpiących na to zaburzenie.
