Schizofrenia dezorganizowana, znana również jako hebefrenia, to wcześniejszy podtyp schizofrenii, która jest przewlekłą chorobą psychiczną. Charakteryzuje się niespójnymi i nielogicznymi myślami oraz zachowaniami, które mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie.
Warto zaznaczyć, że hebefrenia nie jest już traktowana jako odrębna forma schizofrenii. Zmiana ta miała miejsce, ponieważ klasyfikowanie różnych typów schizofrenii osobno okazało się mało pomocne w diagnostyce i leczeniu. Od 2013 roku w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Chorób Psychicznych (DSM-5) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APM) schizofrenia definiowana jest jako jednorodna jednostka chorobowa, która może, ale nie musi, obejmować objawy dezorganizacji.
Schizofrenia dotyka około 1,1% światowej populacji, co czyni ją jednym z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych.
Szybkie fakty dotyczące schizofrenii dezorganizowanej:
- Schizofrenia jest poważnym, trwającym całe życie zaburzeniem psychicznym, które może obejmować chaotyczne i nielogiczne myślenie oraz zachowanie.
- Dysorganizowana schizofrenia lub hebefrenia, wcześniej traktowana jako podtyp, od 2013 roku została włączona w ogólną kategorię schizofrenii.
- Dostępne jest leczenie, które może pomóc osobom z schizofrenią w radzeniu sobie z codziennym życiem, o ile pacjenci stosują się do zalecanej terapii.
- Powikłania schizofrenii mogą być poważne, ale wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół może pomóc pacjentom w ich uniknięciu.
Objawy
Objawy schizofrenii można podzielić na kilka kluczowych kategorii, typowych dla wszystkich zaburzeń psychotycznych:
Urojenia: Osoby cierpiące na schizofrenię często mają fałszywe przekonania dotyczące prześladowania, poczucia winy czy wielkości. Wiele z nich wierzy w spiski przeciwko nim lub przekonuje, że posiadają nadprzyrodzone moce. W cięższych przypadkach pacjenci mogą się izolować, aby chronić się przed wyimaginowanym zagrożeniem.
Halucynacje: Mogą obejmować wszelkiego rodzaju zmysły – wzrok, słuch, smak czy węch. Najczęściej spotykaną halucynacją są głosy, które pacjenci słyszą.
Dezorganizacja mowy i myśli: Pacjenci borykają się z problemami w formułowaniu spójnych i logicznych myśli, co prowadzi do dezorganizacji mowy. W trakcie rozmowy mogą mieć trudności z utrzymaniem tematu, przeskakując z jednego wątku do drugiego. W skrajnych przypadkach ich mowa może przypominać chaotyczne strzępy myśli.
Dezorganizacja lub zachowanie katatoniczne: Objawy mogą przybierać różne formy, od dziecięcego i głupkowatego zachowania, po agresywne i gwałtowne reakcje. Pacjenci mogą doświadczać nadmiernej aktywności, dziwacznych ruchów, a także unieruchomienia lub braku reakcji na bodźce zewnętrzne.
Objawy negatywne: Odnoszą się one do trudności w normalnym funkcjonowaniu, mogą obejmować brak higieny osobistej, wycofanie społeczne oraz ograniczoną ekspresję emocji, na przykład unikanie kontaktu wzrokowego czy monotonną mową.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Naukowcy wciąż starają się zrozumieć przyczyny schizofrenii, jednak badania sugerują, że kluczową rolę odgrywają różnorodne czynniki biologiczne i środowiskowe. Dysfunkcja mózgu, związana z niewłaściwą regulacją neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina, może być jednym z mechanizmów leżących u podstaw tej choroby.
Badania przeprowadzone w 2009 roku wskazały na 49 genów, które wykazują różnice w aktywności między mózgami pacjentów z schizofrenią a zdrowymi osobami. To odkrycie podkreśla znaczenie genetyki w rozwoju schizofrenii.
Czynniki ryzyka
Do głównych czynników ryzyka schizofrenii należą:
- Genetyka: Osoby z rodzinną historią schizofrenii mają znacznie wyższe ryzyko rozwoju tego zaburzenia. Szanse na wystąpienie schizofrenii wynoszą mniej niż 1% w przypadku braku historii choroby w rodzinie, ale wzrastają do 10% przy jednym rodzicu cierpiącym na tę chorobę.
- Infekcje wirusowe: Narażenie płodu na infekcje wirusowe podczas ciąży może zwiększać ryzyko zachorowania na schizofrenię. Potencjalne wirusy to grypa, opryszczka czy różyczka.
- Niedożywienie płodu: Niedożywienie w czasie ciąży również zwiększa ryzyko rozwoju schizofrenii.
- Stres wczesnodziecięcy: Skrajny stres doświadczany przez dzieci w pierwszych latach życia, na przykład w wyniku nadużyć lub traumy, może być czynnikiem ryzyka.
- Wiek rodziców: Dzieci urodzone przez starszych rodziców mają wyższe ryzyko rozwoju schizofrenii w porównaniu do tych urodzonych przez młodszych rodziców.
- Narkotyki: Używanie substancji psychoaktywnych w okresie dojrzewania może zwiększać ryzyko schizofrenii. Wiele osób z schizofrenią przyjmuje nielegalne narkotyki, jednak nie jest jasne, czy to ich przyczyna, czy skutek.
Diagnoza
Diagnoza schizofrenii wymaga przeprowadzenia szeregu badań medycznych i psychologicznych, mających na celu wykluczenie innych schorzeń. W skład tych badań wchodzą:
- Badanie fizykalne: Lekarz ocenia parametry takie jak wzrost, waga, puls, ciśnienie krwi oraz temperatura ciała pacjenta. Przeprowadza również osłuchanie serca i płuc, a także badanie brzucha w celu wykluczenia innych przyczyn.
- Pełna morfologia krwi: Badanie to ma na celu wykrycie obecności substancji psychoaktywnych oraz ocenę funkcji tarczycy.
- Skan MRI lub CT: Te metody obrazowania pomagają w poszukiwaniu uszkodzeń mózgu lub innych nieprawidłowości w jego strukturze. EEG również może być używane do oceny funkcji mózgu.
- Ocena psychologiczna: Lekarz lub psychiatra przeprowadza wywiad, badając myśli, uczucia i zachowania pacjenta, a także zbiera szczegółowy wywiad dotyczący historii zdrowia psychicznego w rodzinie.
Kryteria diagnostyczne
Aby zdiagnozować schizofrenię, pacjent musi spełnić szereg kryteriów. DSM-5 definiuje objawy, które należy uwzględnić:
- urojenia
- halucynacje
- dezorganizacja mowy
- dezorganizowane zachowanie
- objawy negatywne
Pacjent musi doświadczyć dwóch z pięciu kluczowych objawów zaburzeń psychotycznych, a przynajmniej jeden z objawów musi należeć do trzech pierwszych wymienionych.
Leczenie
Osoby z schizofrenią wymagają ciągłego leczenia, nawet po ustąpieniu objawów. Często pacjenci mogą uważać, że są zdrowi i nie potrzebują kontynuacji terapii, jednak zaprzestanie przyjmowania leków zazwyczaj prowadzi do nawrotu objawów.
Leczenie dobiera się indywidualnie, uwzględniając nasilenie objawów, ogólny stan zdrowia pacjenta, jego wiek oraz inne czynniki.
Lek
W leczeniu schizofrenii stosuje się atypowe leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji. Różnią się one od typowych leków pierwszej generacji tym, że rzadziej wywołują objawy pozapiramidowe, takie jak sztywność, drżenie czy ruchy parkinsonowskie.
Mimo to, leki te mogą powodować skutki uboczne, takie jak przyrost masy ciała, cukrzyca czy podwyższony poziom cholesterolu. Dodatkowo, w przypadku współistniejących problemów zdrowotnych, takich jak depresja czy lęki, mogą być stosowane inne leki, takie jak przeciwdepresanty czy leki przeciwlękowe.
Hospitalizacja
W przypadku ciężkich objawów pacjenci mogą wymagać hospitalizacji. Warunki szpitalne mogą zapewnić większe bezpieczeństwo i zwiększyć szanse pacjenta na prawidłowe odżywianie, lepszy sen oraz pomoc w utrzymaniu higieny.
Psychoterapia
Poradnictwo oraz terapia psychologiczna są często rekomendowane, zazwyczaj w połączeniu z farmakoterapią. Techniki te pomagają w radzeniu sobie z problemami ze zdrowiem psychicznym oraz regulacją emocji.
Psychoterapia umożliwia pacjentom rozpoznawanie swoich uczuć i schematów myślowych, co zwiększa ich zdolność do radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Szkolenia umiejętności społecznych i zawodowych
Szkolenia te mogą pomóc pacjentom w osiągnięciu niezależności. To kluczowy element procesu rehabilitacji. Terapeuta może nauczyć pacjenta odpowiedniej higieny, gotowania oraz umiejętności komunikacyjnych. Wsparcie w zakresie znalezienia pracy, zakwaterowania oraz dołączenia do grup wsparcia może być niezwykle pomocne.
Terapia elektrowstrząsami (ECT)
ECT polega na wywoływaniu kontrolowanych drgawek poprzez przesyłanie prądu elektrycznego przez mózg. Może być skuteczna u pacjentów z wysokim ryzykiem samobójstwa, depresją oraz innymi ciężkimi objawami, którzy nie reagują na inne metody leczenia lub nie mogą stosować leków przeciwdepresyjnych.
Kontrolowany atak wywołany przez ECT prowadzi do znacznego uwolnienia neuroprzekaźników w mózgu. Efekty uboczne mogą obejmować krótkotrwałą utratę pamięci, która zazwyczaj ustępuje szybko.
Lekarz jest zobowiązany do wyjaśnienia pacjentowi oraz jego rodzinie zalet i wad ECT przed przystąpieniem do terapii.
Znaczenie przestrzegania zaleceń terapeutycznych
Kluczowym aspektem leczenia schizofrenii jest przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. Znane jako adherencja, obejmuje ona stosowanie się do ustalonego planu leczenia.
To może być dużym wyzwaniem dla pacjentów z schizofrenią, co sprawia, że znaczna część z nich przestaje przyjmować leki w ciągu pierwszego roku, co pogarsza sytuację ich oraz osób z ich otoczenia.
Powikłania
Powikłania związane z schizofrenią mogą obejmować:
- depresję, myśli oraz zachowania samobójcze
- niedożywienie
- problemy z higieną osobistą
- nadużywanie substancji psychoaktywnych
- trudności w znalezieniu lub utrzymaniu pracy, co może prowadzić do ubóstwa i bezdomności
- konflikty rodzinne
- trudności w nauce lub uczestnictwie w szkole
- stanie się ofiarą przestępstwa
- problemy zdrowotne związane z paleniem
Niektórzy pacjenci z schizofrenią twierdzą, że palenie pomaga im w koncentracji, jednak może ono wpływać na skuteczność leków oraz prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.
Schizofrenia to poważny, trwający całe życie stan. Świadomość tego, co to oznacza, może pomóc rodzinie i przyjaciołom w udzielaniu wsparcia osobie cierpiącej na to zaburzenie.
Nowe badania i perspektywy na przyszłość
W ostatnich latach badania nad schizofrenią przyspieszyły, a nowe technologie oraz metody diagnostyczne i terapeutyczne oferują nadzieję na lepsze zrozumienie i leczenie tej choroby. Na przykład, badania nad biomarkerami schizofrenii mogą w przyszłości umożliwić szybszą i bardziej precyzyjną diagnozę. Dodatkowo, terapie oparte na neuroplastyczności i interwencjach behawioralnych zaczynają odgrywać coraz większą rolę w procesie rehabilitacji pacjentów. Statystyki sugerują, że wczesna interwencja i kompleksowe podejście do leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia osób z schizofrenią, co potwierdzają wyniki badań przeprowadzonych w 2023 roku. W miarę jak rozwijają się nowe metody terapeutyczne, istnieje nadzieja, że przyszłość pacjentów z schizofrenią będzie bardziej obiecująca.
